Γραφικό

Μνημοσύνη
Ψηφιακή Βιβλιοθήκη της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας

Μνημοσύνης δ᾽ ἐξαῦτις ἐράσσατο καλλικόμοιο,
ἐξ ἧς οἱ Μοῦσαι χρυσάμπυκες ἐξεγένοντο
ἐννέα, τῇσιν ἅδον θαλίαι καὶ τέρψις ἀοιδῆς. Ησίοδος, Θεογονία 915-7

ΘΟΥΚΥΔΙΔΗΣ

Ἱστορίαι (2.21.1-2.22.3)

[2.21.1] Ἀθηναῖοι δὲ μέχρι μὲν οὗ περὶ Ἐλευσῖνα καὶ τὸ Θριάσιον πεδίον ὁ στρατὸς ἦν, καί τινα ἐλπίδα εἶχον ἐς τὸ ἐγγυτέρω αὐτοὺς μὴ προϊέναι, μεμνημένοι καὶ Πλειστοάνακτα τὸν Παυσανίου Λακεδαιμονίων βασιλέα, ὅτε ἐσβαλὼν τῆς Ἀττικῆς ἐς Ἐλευσῖνα καὶ Θριῶζε στρατῷ Πελοποννησίων πρὸ τοῦδε τοῦ πολέμου τέσσαρσι καὶ δέκα ἔτεσιν ἀνεχώρησε πάλιν ἐς τὸ πλέον οὐκέτι προελθών (δι᾽ ὃ δὴ καὶ ἡ φυγὴ αὐτῷ ἐγένετο ἐκ Σπάρτης δόξαντι χρήμασι πεισθῆναι [τὴν ἀναχώρησιν])· [2.21.2] ἐπειδὴ δὲ περὶ Ἀχαρνὰς εἶδον τὸν στρατὸν ἑξήκοντα σταδίους τῆς πόλεως ἀπέχοντα, οὐκέτι ἀνασχετὸν ἐποιοῦντο, ἀλλ᾽ αὐτοῖς, ὡς εἰκός, γῆς τεμνομένης ἐν τῷ ἐμφανεῖ, ὃ οὔπω ἑοράκεσαν οἵ γε νεώτεροι, οὐδ᾽ οἱ πρεσβύτεροι πλὴν τὰ Μηδικά, δεινὸν ἐφαίνετο καὶ ἐδόκει τοῖς τε ἄλλοις καὶ μάλιστα τῇ νεότητι ἐπεξιέναι καὶ μὴ περιορᾶν. [2.21.3] κατὰ ξυστάσεις τε γιγνόμενοι ἐν πολλῇ ἔριδι ἦσαν, οἱ μὲν κελεύοντες ἐπεξιέναι, οἱ δέ τινες οὐκ ἐῶντες. χρησμολόγοι τε ᾖδον χρησμοὺς παντοίους, ὧν ἀκροᾶσθαι ὡς ἕκαστος ὥρμητο. οἵ τε Ἀχαρνῆς οἰόμενοι παρὰ σφίσιν αὐτοῖς οὐκ ἐλαχίστην μοῖραν εἶναι Ἀθηναίων, ὡς αὐτῶν ἡ γῆ ἐτέμνετο, ἐνῆγον τὴν ἔξοδον μάλιστα. παντί τε τρόπῳ ἀνηρέθιστο ἡ πόλις, καὶ τὸν Περικλέα ἐν ὀργῇ εἶχον, καὶ ὧν παρῄνεσε πρότερον ἐμέμνηντο οὐδέν, ἀλλ᾽ ἐκάκιζον ὅτι στρατηγὸς ὢν οὐκ ἐπεξάγοι, αἴτιόν τε σφίσιν ἐνόμιζον πάντων ὧν ἔπασχον. [2.22.1] Περικλῆς δὲ ὁρῶν μὲν αὐτοὺς πρὸς τὸ παρὸν χαλεπαίνοντας καὶ οὐ τὰ ἄριστα φρονοῦντας, πιστεύων δὲ ὀρθῶς γιγνώσκειν περὶ τοῦ μὴ ἐπεξιέναι, ἐκκλησίαν τε οὐκ ἐποίει αὐτῶν οὐδὲ ξύλλογον οὐδένα, τοῦ μὴ ὀργῇ τι μᾶλλον ἢ γνώμῃ ξυνελθόντας ἐξαμαρτεῖν, τήν τε πόλιν ἐφύλασσε καὶ δι᾽ ἡσυχίας μάλιστα ὅσον ἐδύνατο εἶχεν. [2.22.2] ἱππέας μέντοι ἐξέπεμπεν αἰεὶ τοῦ μὴ προδρόμους ἀπὸ τῆς στρατιᾶς ἐσπίπτοντας ἐς τοὺς ἀγροὺς τοὺς ἐγγὺς τῆς πόλεως κακουργεῖν· καὶ ἱππομαχία τις ἐγένετο βραχεῖα ἐν Φρυγίοις τῶν τε Ἀθηναίων τέλει ἑνὶ τῶν ἱππέων καὶ Θεσσαλοῖς μετ᾽ αὐτῶν πρὸς τοὺς Βοιωτῶν ἱππέας, ἐν ᾗ οὐκ ἔλασσον ἔσχον οἱ Ἀθηναῖοι καὶ Θεσσαλοί, μέχρι οὗ προσβοηθησάντων τοῖς Βοιωτοῖς τῶν ὁπλιτῶν τροπὴ ἐγένετο αὐτῶν καὶ ἀπέθανον τῶν Θεσσαλῶν καὶ Ἀθηναίων οὐ πολλοί· ἀνείλοντο μέντοι αὐτοὺς αὐθημερὸν ἀσπόνδους. καὶ οἱ Πελοποννήσιοι τροπαῖον τῇ ὑστεραίᾳ ἔστησαν. [2.22.3] ἡ δὲ βοήθεια αὕτη τῶν Θεσσαλῶν κατὰ τὸ παλαιὸν ξυμμαχικὸν ἐγένετο τοῖς Ἀθηναίοις, καὶ ἀφίκοντο παρ᾽ αὐτοὺς Λαρισαῖοι, Φαρσάλιοι, [Παράσιοι], Κραννώνιοι, Πυράσιοι, Γυρτώνιοι, Φεραῖοι. ἡγοῦντο δὲ αὐτῶν ἐκ μὲν Λαρίσης Πολυμήδης καὶ Ἀριστόνους, ἀπὸ τῆς στάσεως ἑκάτερος, ἐκ δὲ Φαρσάλου Μένων· ἦσαν δὲ καὶ τῶν ἄλλων κατὰ πόλεις ἄρχοντες.

[2.21.1] Όσο ο στρατός των Πελοποννησίων ήταν στην Ελευσίνα και στο Θριάσιο, οι Αθηναίοι είχαν την ελπίδα ότι δεν θα προχωρούσε περισσότερο. Θυμούνταν ότι άλλοτε, όταν ο βασιλεύς των Λακεδαιμονίων Πλειστοάναξ του Παυσανίου είχε εισβάλει με πελοποννησιακό στρατό στην Ελευσίνα και στο Θριάσιο, δεκατέσσερα χρόνια πριν από τον πόλεμο, δεν είχε προχωρήσει περισσότερο και είχε αποσυρθεί. Γι᾽ αυτό και είχε τότε εξοριστεί από την Σπάρτη, επειδή νόμισαν ότι είχε δωροδοκηθεί για ν᾽ αποχωρήσει. [2.21.2] Αλλά όταν είδαν τον στρατό των Πελοποννησίων έξω από τις Αχαρνές, δηλαδή εξήντα στάδια από την πολιτεία, τους φάνηκε φοβερό —όπως ήταν φυσικό— να βλέπουν την γη τους να καταστρέφεται μπροστά στα μάτια τους, πράγμα που οι νεότεροι δεν είχαν δει ποτέ και οι πιο ηλικιωμένοι είχαν να το δουν από τα μηδικά. Όλοι, και προπάντων η νεολαία, δεν μπορούσαν να το ανεχθούν και ήθελαν να βγουν να δώσουν μάχη. [2.21.3] Συναθροίζονταν σε ομάδες και φιλονικούσαν, άλλοι που φώναζαν πως πρέπει να δώσουν μάχη κι άλλοι που ήθελαν να τους συγκρατήσουν. Διάφοροι χρησμολόγοι έβγαιναν κι έψελναν χρησμούς κάθε λογής, ανάλογα με τα όσα επιθυμούσε το ακροατήριο. Οι Αχαρνείς, ξέροντας ότι αποτελούσαν ένα σημαντικό τμήμα του πληθυσμού και βλέποντας τα υπάρχοντά τους να καταστρέφονται, επίεζαν περισσότερο απ᾽ όλους για να γίνει έξοδος. Ο ερεθισμός ήταν μεγάλος σ᾽ όλη την πόλη και μεγάλη η αγανάκτηση εναντίον του Περικλή. Ξεχνώντας τα όσα τους είχε άλλοτε συμβουλέψει, τον κατηγορούσαν ότι, στρατηγός αυτός, δεν ήθελε να τους οδηγήσει στην μάχη και θεωρούσαν πως αυτός ήταν ο υπαίτιος για τα όσα κακά πάθαιναν.
[2.22.1] Ο Περικλής, όμως, που πίστευε ότι δεν έπρεπε να βγουν να δώσουν μάχη, βλέποντάς τους ερεθισμένους με την κατάσταση και ανίκανους να κρίνουν ψύχραιμα, δεν συγκαλούσε Εκκλησία του Λαού ούτε άλλη συγκέντρωση, από φόβο μη, αν γινόταν συνέλευση, επικρατήσει περισσότερο το πάθος παρά η ορθή κρίση και οδηγηθούν σε σφαλερές αποφάσεις. Πήρε, όμως, όλα τα μέτρα για να φρουρείται η πολιτεία και να τηρείται όσο το δυνατόν η ηρεμία μέσα στην πόλη. [2.22.2] Έστελνε, όμως, συχνά, αποσπάσματα ιππικού για να εμποδίσουν τον εχθρό να πλησιάζει πολύ και να καταστρέφει τα κτήματα που ήσαν κοντά στην πολιτεία. Έγινε και μια σύντομη μάχη ιππικού στα Φρύγια, όπου χτυπήθηκαν μια ίλη αθηναϊκού ιππικού ενισχυμένη από Θεσσαλούς με το ιππικό των Βοιωτών. Στην σύγκρουση αυτή, οι Αθηναίοι και οι Θεσσαλοί αντιστάθηκαν καλά ώς τη στιγμή που αναγκάστηκαν να υποχωρήσουν, όταν Βοιωτοί οπλίτες πήγαν να βοηθήσουν το ιππικό τους. Στην συμπλοκή αυτή σκοτώθηκαν λίγοι Αθηναίοι και Θεσσαλοί. Τους σήκωσαν την ίδια μέρα χωρίς να ζητήσουν εκεχειρία. Την άλλη μέρα οι Πελοποννήσιοι έστησαν τρόπαιο. [2.22.3] Το θεσσαλικό ιππικό είχε σταλεί στην Αθήνα σύμφωνα με την παλιά συμμαχία που είχαν. Είχαν έρθει Λαρισαίοι, Φαρσάλιοι, Παράσιοι, Κραννώνιοι, Πειράσιοι, Γυρτώνιοι και Φεραίοι. Αρχηγοί τους ήσαν οι Λαρισαίοι Πολυμήδης και Αριστόνους, ο καθένας αντιπροσωπεύοντας το πολιτικό του κόμμα, και ο Φαρσάλιος Μένων. Και τα άλλα τμήματα είχαν το καθένα τον αρχηγό τους.