Γραφικό

Μνημοσύνη
Ψηφιακή Βιβλιοθήκη της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας

Μνημοσύνης δ᾽ ἐξαῦτις ἐράσσατο καλλικόμοιο,
ἐξ ἧς οἱ Μοῦσαι χρυσάμπυκες ἐξεγένοντο
ἐννέα, τῇσιν ἅδον θαλίαι καὶ τέρψις ἀοιδῆς. Ησίοδος, Θεογονία 915-7

ΞΕΝΟΦΩΝ

Οἰκονομικός (2.1-2.8)


[2.1] Ὁ οὖν Κριτόβουλος ἐκ τούτων ὧδέ πως εἶπεν· Ἀλλὰ περὶ μὲν τῶν τοιούτων ἀρκούντως πάνυ μοι δοκῶ τὰ λεγόμενα ὑπὸ σοῦ ἀκηκοέναι· αὐτὸς δ᾽ ἐμαυτὸν ἐξετάζων δοκῶ μοι εὑρίσκειν ἐπιεικῶς τῶν τοιούτων ἐγκρατῆ ὄντα, ὥστ᾽ εἴ μοι συμβουλεύοις ὅ τι ἂν ποιῶν αὔξοιμι τὸν οἶκον, οὐκ ἄν μοι δοκῶ ὑπό γε τούτων ὧν σὺ δεσποινῶν καλεῖς κωλύεσθαι· ἀλλὰ θαρρῶν συμβούλευε ὅ τι ἔχεις ἀγαθόν· ἢ κατέγνωκας ἡμῶν, ὦ Σώκρατες, ἱκανῶς πλουτεῖν καὶ οὐδὲν δοκοῦμέν σοι προσδεῖσθαι χρημάτων;
[2.2] Οὔκουν ἔγωγε, ἔφη ὁ Σωκράτης, εἰ καὶ περὶ ἐμοῦ λέγεις, οὐδέν μοι δοκῶ προσδεῖσθαι χρημάτων, ἀλλ᾽ ἱκανῶς πλουτεῖν· σὺ μέντοι, ὦ Κριτόβουλε, πάνυ μοι δοκεῖς πένεσθαι, καὶ ναὶ μὰ Δί᾽ ἔστιν ὅτε καὶ πάνυ οἰκτίρω σε ἐγώ.
[2.3] Καὶ ὁ Κριτόβουλος γελάσας εἶπε· Καὶ πόσον ἂν πρὸς τῶν θεῶν οἴει, ὦ Σώκρατες, ἔφη, εὑρεῖν τὰ σὰ κτήματα πωλούμενα, πόσον δὲ τὰ ἐμά;
Ἐγὼ μὲν οἶμαι, ἔφη ὁ Σωκράτης, εἰ ἀγαθοῦ ὠνητοῦ ἐπιτύχοιμι, εὑρεῖν ἄν μοι σὺν τῇ οἰκίᾳ καὶ τὰ ὄντα πάντα πάνυ ῥᾳδίως πέντε μνᾶς· τὰ μέντοι σὰ ἀκριβῶς οἶδα ὅτι πλέον ἂν εὕροι ἢ ἑκατονταπλασίονα τούτου.
[2.4] Κᾆτα οὕτως ἐγνωκὼς σὺ μὲν οὐχ ἡγῇ προσδεῖσθαι χρημάτων, ἐμὲ δὲ οἰκτίρεις ἐπὶ τῇ πενίᾳ;
Τὰ μὲν γὰρ ἐμά, ἔφη, ἱκανά ἐστιν ἐμοὶ παρέχειν τὰ ἐμοὶ ἀρκοῦντα· εἰς δὲ τὸ σὸν σχῆμα ὃ σὺ περιβέβλησαι καὶ τὴν σὴν δόξαν, οὐδ᾽ εἰ τρὶς ὅσα νῦν κέκτησαι προσγένοιτό σοι, οὐδ᾽ ὣς ἂν ἱκανά μοι δοκεῖ εἶναί σοι.
[2.5] Πῶς δὴ τοῦτ᾽; ἔφη ὁ Κριτόβουλος.
Ἀπεφήνατο ὁ Σωκράτης· Ὅτι πρῶτον μὲν ὁρῶ σοι ἀνάγκην οὖσαν θύειν πολλά τε καὶ μεγάλα, ἢ οὔτε θεοὺς οὔτε ἀνθρώπους οἶμαί σε ἂν ἀνασχέσθαι· ἔπειτα ξένους προσήκει σοι πολλοὺς δέχεσθαι, καὶ τούτους μεγαλοπρεπῶς· ἔπειτα δὲ πολίτας δειπνίζειν καὶ εὖ ποιεῖν, ἢ ἔρημον συμμάχων εἶναι. [2.6] ἔτι δὲ καὶ τὴν πόλιν αἰσθάνομαι τὰ μὲν ἤδη σοι προστάττουσαν μεγάλα τελεῖν, ἱπποτροφίας τε καὶ χορηγίας καὶ γυμνασιαρχίας καὶ προστατείας, ἂν δὲ δὴ πόλεμος γένηται, οἶδ᾽ ὅτι καὶ τριηραρχίας [μισθοὺς] καὶ εἰσφορὰς τοσαύτας σοι προστάξουσιν ὅσας σὺ οὐ ῥᾳδίως ὑποίσεις. ὅπου δ᾽ ἂν ἐνδεῶς δόξῃς τι τούτων ποιεῖν, οἶδ᾽ ὅτι σε τιμωρήσονται Ἀθηναῖοι οὐδὲν ἧττον ἢ εἰ τὰ αὑτῶν λάβοιεν κλέπτοντα. [2.7] πρὸς δὲ τούτοις ὁρῶ σε οἰόμενον πλουτεῖν, καὶ ἀμελῶς μὲν ἔχοντα πρὸς τὸ μηχανᾶσθαι χρήματα, παιδικοῖς δὲ πράγμασι προσέχοντα τὸν νοῦν, ὥσπερ ἐξόν σοι. ὧν ἕνεκα οἰκτίρω σε μή τι ἀνήκεστον κακὸν πάθῃς καὶ εἰς πολλὴν ἀπορίαν καταστῇς. [2.8] καὶ ἐμοὶ μέν, εἴ τι καὶ προσδεηθείην, οἶδ᾽ ὅτι καὶ σὺ γιγνώσκεις ὡς εἰσὶν οἳ καὶ ἐπαρκέσειαν ἂν ὥστε πάνυ μικρὰ πορίσαντες κατακλύσειαν ἂν ἀφθονίᾳ τὴν ἐμὴν δίαιταν· οἱ δὲ σοὶ φίλοι πολὺ ἀρκοῦντα σοῦ μᾶλλον ἔχοντες τῇ ἑαυτῶν κατασκευῇ ἢ σὺ τῇ σῇ ὅμως ὡς παρὰ σοῦ ὠφελησόμενοι ἀποβλέπουσι.


[2.1] Ο Κριτόβουλος, λοιπόν, ύστερα από αυτά απάντησε ως εξής·
ΚΡΙΤΟΒΟΥΛΟΣ. Πάνω σε αυτό το θέμα, τα λεγόμενά σου, σύμφωνα με αυτά που έχω ακούσει, μου φαίνονται αρκετά πειστικά. Όταν εξετάζω τον εαυτό μου, βρίσκω, κατά τη γνώμη μου, πως καταφέρνω και ελέγχω αυτά τα πάθη, ώστε, αν με συμβούλευες με ποιές ενέργειες μπορώ να αυξήσω τον «οίκο» μου, νομίζω πως δεν θα μπορούσαν να με εμποδίσουν αυτές που εσύ ονομάζεις «κυρίες». Γι᾽ αυτό, δώσ᾽ μου μια τολμηρή συμβουλή και πες μου όποια καλή ιδέα έχεις. Ή έχεις σχηματίσει τη γνώμη, Σωκράτη, πως είμαστε αρκετά πλούσιοι και σου δίνουμε την εντύπωση ότι δεν χρειαζόμαστε καθόλου περισσότερα αγαθά;
[2.2] ΣΩΚΡΑΤΗΣ. Όχι, αν αναφέρεσαι σε μένα. Εγώ τουλάχιστον δεν έχω ανάγκη από περισσότερα πλούτη, αντίθετα είμαι αρκετά πλούσιος. Εσύ όμως, Κριτόβουλε, μου δίνεις την εντύπωση ότι είσαι πολύ φτωχός και ναι, μά τον Δία, εγώ μερικές φορές σε λυπάμαι πολύ.
[2.3] ΚΡΙΤΟΒΟΥΛΟΣ. (χαμογελώντας) είπε: πόσο νομίζεις, στο όνομα των θεών, Σωκράτη, ότι μπορεί να αποφέρουν τα υπάρχοντά σου, αν πουληθούν; και πόσο τα δικά μου;
ΣΩΚΡΑΤΗΣ. Εγώ νομίζω ότι αν μου τύχαινε καλός αγοραστής για τα υπάρχοντά μου, το σπίτι και ό,τι υπάρχει σ᾽ αυτό, θα μπορούσα πολύ εύκολα να πετύχω την τιμή των πέντε μνων. Αλλά ξέρω επακριβώς ότι τα δικά σου υπάρχοντα θα απέφεραν περισσότερο από το εκατονταπλάσιο ποσό.
[2.4] ΚΡΙΤΟΒΟΥΛΟΣ. Και λοιπόν, πώς, ενώ το γνωρίζεις αυτό, νομίζεις ότι δεν έχεις ανάγκη από περισσότερα αγαθά και λυπάσαι εμένα για τη φτώχεια μου;
ΣΩΚΡΑΤΗΣ. Ναι, η δική μου περιουσία είναι αρκετή ώστε να μου παρέχει τα απαραίτητα. Αλλά, με τον τρόπο ζωής που επέλεξες εσύ και τη φήμη που απέκτησες, ακόμα και αν θα είχαν προστεθεί τα τριπλάσια από αυτά που τώρα κατέχεις, δεν θα μου φαίνονταν ούτε και τότε αρκετά για σένα.
[2.5] ΚΡΙΤΟΒΟΥΛΟΣ. Πώς το εννοείς αυτό;
ΣΩΚΡΑΤΗΣ. Πρώτα, γιατί βλέπω πως είσαι αναγκασμένος να προσφέρεις πολλές και μεγάλες θυσίες, αλλιώς ούτε οι θεοί ούτε οι άνθρωποι νομίζω ότι θα σε ανέχονταν. Έπειτα, σου ταιριάζει να δέχεσαι πολλούς φιλοξενούμενους και μάλιστα με μεγαλοπρέπεια. Ακόμη, είσαι υποχρεωμένος να παραθέτεις δείπνα σε συμπολίτες σου και να τους ευεργετείς, διαφορετικά δεν θα είχες κανένα σύμμαχο κοντά σου. [2.6] Επιπλέον, παρατηρώ πως και η πόλη σού επιβάλλει κιόλας μεγάλες δαπάνες: για την εκπαίδευση ίππων, για χορηγίες για αθλητικές διαδρομές με λαμπάδες και για επίσημες αντιπροσωπείες. Και αν τυχόν γίνει πόλεμος, τότε η πόλη θα σου επιβάλει να εξοπλίσεις και πολεμικές τριήρεις και να κάνεις άλλα τόσα έξοδα που δύσκολα θα τα αντέξεις· και αν τυχόν δώσεις την εντύπωση πως δεν θα εκπληρώσεις απλόχερα κάτι από αυτά, τότε οι Αθηναίοι, το ξέρω, θα σε τιμωρήσουν το ίδιο σοβαρά, όπως αν σε συλλάμβαναν να κλέβεις τα υπάρχοντά τους. [2.7] Επιπλέον, σε βλέπω να νομίζεις πως είσαι πλούσιος και να μη φροντίζεις να επινοήσεις τρόπους για να αυξήσεις την περιουσία σου, αλλά να έχεις στραμμένη την προσοχή σου σε ευχάριστες περιπέτειες με νέους σαν να είχες αυτή τη δυνατότητα. Εξαιτίας αυτών σε λυπάμαι και έχω τον φόβο μήπως πάθεις κανένα κακό ανεπανόρθωτο και καταλήξεις σε μεγάλη φτώχεια. [2.8] Όσο για μένα, ξέρω πως υπάρχουν μερικοί που θα με βοηθούσαν, αν χρειαστώ κάτι, κι εσύ το ξέρεις, ώστε προσφέροντάς μου πολύ λίγα θα γέμιζαν τη ζωή μου με αφθονία αγαθών. Ενώ οι δικοί σου φίλοι, αν και έχουν πολύ περισσότερα αγαθά από αυτά που τους είναι απαραίτητα, σε σχέση με αυτά που έχεις εσύ για τη δική σου ζωή, κοιτάζουν όμως πώς θα μπορέσουν να ωφεληθούν από σένα.