Γραφικό

Μνημοσύνη
Ψηφιακή Βιβλιοθήκη της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας

Μνημοσύνης δ᾽ ἐξαῦτις ἐράσσατο καλλικόμοιο,
ἐξ ἧς οἱ Μοῦσαι χρυσάμπυκες ἐξεγένοντο
ἐννέα, τῇσιν ἅδον θαλίαι καὶ τέρψις ἀοιδῆς. Ησίοδος, Θεογονία 915-7

ΘΟΥΚΥΔΙΔΗΣ

Ἱστορίαι (1.121.1-1.123.2)

[1.121.1] «Ἡμεῖς δὲ νῦν καὶ ἀδικούμενοι τὸν πόλεμον ἐγείρομεν καὶ ἱκανὰ ἔχοντες ἐγκλήματα, καὶ ὅταν ἀμυνώμεθα Ἀθηναίους, καταθησόμεθα αὐτὸν ἐν καιρῷ. [1.121.2] κατὰ πολλὰ δὲ ἡμᾶς εἰκὸς ἐπικρατῆσαι, πρῶτον μὲν πλήθει προύχοντας καὶ ἐμπειρίᾳ πολεμικῇ, ἔπειτα ὁμοίως πάντας ἐς τὰ παραγγελλόμενα ἰόντας, [1.121.3] ναυτικόν τε, ᾧ ἰσχύουσιν, ἀπὸ τῆς ὑπαρχούσης τε ἑκάστοις οὐσίας ἐξαρτυσόμεθα καὶ ἀπὸ τῶν ἐν Δελφοῖς καὶ Ὀλυμπίᾳ χρημάτων· δάνεισμα γὰρ ποιησάμενοι ὑπολαβεῖν οἷοί τ᾽ ἐσμὲν μισθῷ μείζονι τοὺς ξένους αὐτῶν ναυβάτας. ὠνητὴ γὰρ ἡ Ἀθηναίων δύναμις μᾶλλον ἢ οἰκεία· ἡ δὲ ἡμετέρα ἧσσον ἂν τοῦτο πάθοι, τοῖς σώμασι τὸ πλέον ἰσχύουσα ἢ τοῖς χρήμασιν. [1.121.4] μιᾷ τε νίκῃ ναυμαχίας κατὰ τὸ εἰκὸς ἁλίσκονται· εἰ δ᾽ ἀντίσχοιεν, μελετήσομεν καὶ ἡμεῖς ἐν πλέονι χρόνῳ τὰ ναυτικά, καὶ ὅταν τὴν ἐπιστήμην ἐς τὸ ἴσον καταστήσωμεν, τῇ γε εὐψυχίᾳ δήπου περιεσόμεθα. ὃ γὰρ ἡμεῖς ἔχομεν φύσει ἀγαθόν, ἐκείνοις οὐκ ἂν γένοιτο διδαχῇ· ὃ δ᾽ ἐκεῖνοι ἐπιστήμῃ προύχουσι, καθαιρετὸν ἡμῖν ἐστὶ μελέτῃ. [1.121.5] χρήματα δὲ ὥστε ἔχειν ἐς αὐτά, οἴσομεν· ἢ δεινὸν ἂν εἴη εἰ οἱ μὲν ἐκείνων ξύμμαχοι ἐπὶ δουλείᾳ τῇ αὑτῶν φέροντες οὐκ ἀπεροῦσιν, ἡμεῖς δ᾽ ἐπὶ τῷ τιμωρούμενοι τοὺς ἐχθροὺς καὶ αὐτοὶ ἅμα σῴζεσθαι οὐκ ἄρα δαπανήσομεν καὶ ἐπὶ τῷ μὴ ὑπ᾽ ἐκείνων αὐτὰ ἀφαιρεθέντες αὐτοῖς τούτοις κακῶς πάσχειν. [1.122.1] ὑπάρχουσι δὲ καὶ ἄλλαι ὁδοὶ τοῦ πολέμου ἡμῖν, ξυμμάχων τε ἀπόστασις, μάλιστα παραίρεσις οὖσα τῶν προσόδων αἷς ἰσχύουσι, καὶ ἐπιτειχισμὸς τῇ χώρᾳ, ἄλλα τε ὅσα οὐκ ἄν τις νῦν προΐδοι. ἥκιστα γὰρ πόλεμος ἐπὶ ῥητοῖς χωρεῖ, αὐτὸς δὲ ἀφ᾽ αὑτοῦ τὰ πολλὰ τεχνᾶται πρὸς τὸ παρατυγχάνον· ἐν ᾧ ὁ μὲν εὐοργήτως αὐτῷ προσομιλήσας βεβαιότερος, ὁ δ᾽ ὀργισθεὶς περὶ αὐτὸν οὐκ ἐλάσσω πταίει.
[1.122.2] «Ἐνθυμώμεθα δὲ καὶ ὅτι εἰ μὲν ἡμῶν ἦσαν ἑκάστοις πρὸς ἀντιπάλους περὶ γῆς ὅρων αἱ διαφοραί, οἰστὸν ἂν ἦν· νῦν δὲ πρὸς ξύμπαντάς τε ἡμᾶς Ἀθηναῖοι ἱκανοὶ καὶ κατὰ πόλιν ἔτι δυνατώτεροι, ὥστε εἰ μὴ καὶ ἁθρόοι καὶ κατὰ ἔθνη καὶ ἕκαστον ἄστυ μιᾷ γνώμῃ ἀμυνούμεθα αὐτούς, δίχα γε ὄντας ἡμᾶς ἀπόνως χειρώσονται. καὶ τὴν ἧσσαν, εἰ καὶ δεινόν τῳ ἀκοῦσαι, ἴστω οὐκ ἄλλο τι φέρουσαν ἢ ἄντικρυς δουλείαν· [1.122.3] ὃ καὶ λόγῳ ἐνδοιασθῆναι αἰσχρὸν τῇ Πελοποννήσῳ καὶ πόλεις τοσάσδε ὑπὸ μιᾶς κακοπαθεῖν. ἐν ᾧ ἢ δικαίως δοκοῖμεν ἂν πάσχειν ἢ διὰ δειλίαν ἀνέχεσθαι καὶ τῶν πατέρων χείρους φαίνεσθαι, οἳ τὴν Ἑλλάδα ἠλευθέρωσαν, ἡμεῖς δὲ οὐδ᾽ ἡμῖν αὐτοῖς βεβαιοῦμεν αὐτό, τύραννον δὲ ἐῶμεν ἐγκαθεστάναι πόλιν, τοὺς δ᾽ ἐν μιᾷ μονάρχους ἀξιοῦμεν καταλύειν. [1.122.4] καὶ οὐκ ἴσμεν ὅπως τάδε τριῶν τῶν μεγίστων ξυμφορῶν ἀπήλλακται, ἀξυνεσίας ἢ μαλακίας ἢ ἀμελείας. οὐ γὰρ δὴ πεφευγότες αὐτὰ ἐπὶ τὴν πλείστους δὴ βλάψασαν καταφρόνησιν κεχωρήκατε, ἣ ἐκ τοῦ πολλοὺς σφάλλειν τὸ ἐναντίον ὄνομα ἀφροσύνη μετωνόμασται. [1.123.1] τὰ μὲν οὖν προγεγενημένα τί δεῖ μακρότερον ἢ ἐς ὅσον τοῖς νῦν ξυμφέρει αἰτιᾶσθαι; περὶ δὲ τῶν ἔπειτα μελλόντων τοῖς παροῦσι βοηθοῦντας χρὴ ἐπιταλαιπωρεῖν (πάτριον γὰρ ὑμῖν ἐκ τῶν πόνων τὰς ἀρετὰς κτᾶσθαι), καὶ μὴ μεταβάλλειν τὸ ἔθος, εἰ ἄρα πλούτῳ τε νῦν καὶ ἐξουσίᾳ ὀλίγον προφέρετε (οὐ γὰρ δίκαιον ἃ τῇ ἀπορίᾳ ἐκτήθη τῇ περιουσίᾳ ἀπολέσθαι), ἀλλὰ θαρσοῦντας ἰέναι κατὰ πολλὰ ἐς τὸν πόλεμον, τοῦ τε θεοῦ χρήσαντος καὶ αὐτοῦ ὑποσχομένου ξυλλήψεσθαι καὶ τῆς ἄλλης Ἑλλάδος ἁπάσης ξυναγωνιουμένης, τὰ μὲν φόβῳ, τὰ δὲ ὠφελίᾳ. [1.123.2] σπονδάς τε οὐ λύσετε πρότεροι, ἅς γε καὶ ὁ θεὸς κελεύων πολεμεῖν νομίζει παραβεβάσθαι, ἠδικημέναις δὲ μᾶλλον βοηθήσετε· λύουσι γὰρ οὐχ οἱ ἀμυνόμενοι, ἀλλ᾽ οἱ πρότεροι ἐπιόντες.

[1.121.2] Είναι φανερό ότι θα νικήσομε, και τούτο για πολλούς λόγους. Πρώτ᾽ απ᾽ όλα υπερέχομε και σε αριθμό και σε πολεμική πείρα. Έπειτα, επειδή όλοι ανεξαίρετα πειθαρχούμε στις διαταγές. [1.121.3] Όσο για το ναυτικό, που είναι η δύναμή τους, θα δημιουργήσομε κι εμείς στόλο με δικά μας χρήματα και με τα χρήματα που βρίσκονται στην Ολυμπία και στους Δελφούς. Αν δανειστούμε χρήματα, τότε θα είμαστε σε θέση, προσφέροντας μεγαλύτερο ημερομίσθιο, ν᾽ αποσπάσομε όλους τους ξένους που υπηρετούν στα καράβια τους. Η Αθήνα αγοράζει την δύναμή της από άλλους πολύ περισσότερο από ό,τι την βασίζει στα δικά της μέσα, ενώ η δική μας δύναμη κινδυνεύει πολύ λιγότερο να πάθει το ίδιο, γιατί στηρίζεται περισσότερο στους στρατιώτες μας παρά στο χρήμα. [1.121.4] Με μια μόνο νίκη μας σε ναυμαχία είναι βέβαιο ότι καταστρέφονται. Και αν τύχει και ανθέξουν, τότε θα γυμναστούμε κι εμείς στο ναυτικό περισσότερο καιρό και όταν αποκτήσομε κι εμείς όση πείρα έχουν εκείνοι, τότε η ανδρεία μας ασφαλώς θα μας εξασφαλίσει την υπεροχή. Το φυσικό αυτό πλεονέκτημά μας δεν μπορούν εκείνοι να το αποκτήσουν με διδαχή, ενώ, αντίθετα, εμείς μπορούμε, με την άσκηση, ν᾽ αποκτήσομε την πείρα που σήμερα τους δίνει υπεροχή. Για να εξασφαλίζομε χρήματα, θα πρέπει να δίνομε συνεισφορές. [1.121.5] Θα ήταν τρομερό οι δικοί τους σύμμαχοι να μην διστάζουν να πληρώνουν φόρο για να είναι δούλοι, κι εμείς, που επιδιώκομε και την τιμωρία του εχθρού μας και την σωτηρία μας, να μην στέρξομε να δώσομε χρήματα για να το κατορθώσομε και για να τον εμποδίσομε να μας τα πάρει και να μας βλάψει εμάς τους ίδιους με αυτά τα ίδια χρήματά μας.
[1.122.1] »Αλλά έχομε και άλλους τρόπους να κάνομε πόλεμο. Να προκαλέσομε αποστασίες των συμμάχων τους, και τούτο είναι το καλύτερο μέσον να τους στερήσομε απ᾽ τις συνεισφορές που αποτελούν την δύναμή τους. Να κατασκευάσομε οχυρά στα εδάφη τους ή να κάνομε και άλλα πολλά που δεν μπορεί κανείς να προβλέψει τώρα. Αν είναι κάτι που είναι δύσκολο να προβλέψει κανείς, είναι η πορεία του πολέμου, γιατί ο ίδιος ο πόλεμος μας επιβάλλει, ανάλογα με τις περιστάσεις, διάφορες μεθόδους και γι᾽ αυτό, όποιος τον κάνει με ψυχραιμία εξασφαλίζει περισσότερο την επιτυχία παρά εκείνος ο οποίος παρασύρεται από το πάθος, που τον οδηγεί σε σφάλματα. [1.122.2] Πρέπει να έχομε υπόψη μας και τούτο: ότι, αν ο καθένας από μας είχε συνοριακές διαφορές με ισόπαλο εχθρό, αυτό θα ήταν μια κατάσταση ανεκτή. Αλλά τώρα οι Αθηναίοι μπορούν να μας αντιμετωπίσουν όλους μαζί εμάς, και, φυσικά, είναι πολύ ισχυρότεροι από τον καθένα μας χωριστά. Αν, λοιπόν, δεν τους πολεμήσομε όλους μαζί, και όλοι οι λαοί και η καθεμιά πολιτεία με μια ψυχή, τότε, αντιμετωπίζοντάς μας χωριστά, εύκολα θα υποτάξουν τον καθένα μας. Και τότε η ήττα μας —όσο και αν είναι τρομερό να ειπωθεί— δεν θα έχει παρά ένα και μόνο βέβαιο αποτέλεσμα, την υποδούλωσή μας. [1.122.3] Είναι όμως ντροπή και να λέγεται μόνο ότι η Πελοπόννησος μπορεί να πάθει τέτοιο πράγμα και ότι μια και μόνη πολιτεία μπορεί να βλάψει τόσες άλλες. Αν συνέβαινε τέτοιο πράγμα, τότε ο κόσμος θα έλεγε ή ότι είμαστε άξιοι της τύχης μας ή ότι από δειλία είμαστε ανεκτικοί και ότι φανήκαμε κατώτεροι απ᾽ τους πατέρες μας που απελευθέρωσαν την Ελλάδα, αφού εμείς ούτε την δική μας ελευθερία δεν μπορούμε να υπερασπίσομε. Και ενώ θεωρούμε χρέος μας ν᾽ ανατρέπομε έναν τύραννο σε όποια πόλη κι αν εγκατασταθεί, δεχόμαστε όμως μια μόνη πολιτεία να γίνει τύραννος όλων μας. [1.122.4] Δεν βλέπομε πώς μια τέτοια στάση θα είχε τρία βασικά κακά, την ανοησία, τη δειλία και την αδιαφορία. Αλλά και δεν πρέπει, για ν᾽ αποφύγετε τα τρία αυτά, να περιπέσετε στο μεγαλύτερο σφάλμα απ᾽ όλα, δηλαδή την περιφρόνηση του εχθρού η οποία, επειδή ακριβώς έχει βλάψει τόσους πολλούς, έχει μετονομαστεί σε αφροσύνη.
[1.123.1] »Δεν είναι ανάγκη να θυμόμαστε τα λάθη του παρελθόντος παρά τόσο μόνο όσο τούτο είναι χρήσιμο για το παρόν. Όσο για το μέλλον, πρέπει να το εξασφαλίσομε μοχθώντας και πάλι για να ενισχύσομε την τωρινή μας θέση, γιατί σας είναι πατροπαράδοτο το ν᾽ αποκτάτε την αρετή με κόπους. Μην αλλάζετε την παράδοση αυτήν επειδή έχετε, τώρα, λίγο περισσότερο πλούτο κι εξουσία. Δεν θα ήταν πρέπον να χάσετε με τον πλούτο τα όσα αποκτήσατε χάρη στην φτώχεια. Πολλοί είναι οι λόγοι για τους οποίους πρέπει ν᾽ αναλάβετε τον πόλεμο με θάρρος. Πρώτ᾽ απ᾽ όλα ο θεός έδωσε χρησμό και σας υποσχέθηκε ότι θα σας βοηθήσει, αλλά και η Ελλάδα ολόκληρη θα σας συμπαρασταθεί, είτε από φόβο είτε από συμφέρον. [1.123.2] Ούτε θα παραβιάσετε σεις πρώτοι τις συνθήκες , αφού ο θεός, προτρέποντάς σας να πολεμήσετε, θεωρεί και αυτός ότι παραβιάστηκαν από τους Αθηναίους, αλλά θα προασπίσετε τον σεβασμό των συνθηκών εναντίον εκείνων που τις καταπατούν. Δεν παραβιάζουν τις συνθήκες εκείνοι που αμύνονται, αλλά εκείνοι που πρώτοι αρχίζουν την επίθεση.