Γραφικό

Μνημοσύνη
Ψηφιακή Βιβλιοθήκη της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας

Μνημοσύνης δ᾽ ἐξαῦτις ἐράσσατο καλλικόμοιο,
ἐξ ἧς οἱ Μοῦσαι χρυσάμπυκες ἐξεγένοντο
ἐννέα, τῇσιν ἅδον θαλίαι καὶ τέρψις ἀοιδῆς. Ησίοδος, Θεογονία 915-7

ΞΕΝΟΦΩΝ

Οἰκονομικός (15.5-15.13)


[15.5] Ἀλλὰ ταῦτα μὲν ἐγώ, ἔφην, ὦ Ἰσχόμαχε, ἱκανῶς δοκῶ καταμεμαθηκέναι ᾗ εἶπας, καθ᾽ ἃ δεῖ διδάσκειν τὸν ἐπίτροπον· καὶ γὰρ ᾗ ἔφησθα εὔνουν σοι ποιεῖν αὐτὸν μαθεῖν δοκῶ, καὶ ᾗ ἐπιμελῆ καὶ ἀρχικὸν καὶ δίκαιον. [15.6] ὃ δὲ εἶπας ὡς δεῖ μαθεῖν τὸν μέλλοντα ὀρθῶς γεωργίας ἐπιμελεῖσθαι καὶ ἃ δεῖ ποιεῖν καὶ ὡς δεῖ καὶ ὁπότε ἕκαστα, ταῦτά μοι δοκοῦμεν, ἔφην ἐγώ, ἀργότερόν πως ἐπιδεδραμηκέναι τῷ λόγῳ· [15.7] ὥσπερ εἰ εἴποις ὅτι δεῖ γράμματα ἐπίστασθαι τὸν μέλλοντα δυνήσεσθαι τὰ ὑπαγορευόμενα γράφειν καὶ τὰ γεγραμμένα ἀναγιγνώσκειν. ταῦτα γὰρ ἐγὼ ἀκούσας, ὅτι μὲν δεῖ γράμματα ἐπίστασθαι ἠκηκόη ἄν, τοῦτο δὲ εἰδὼς οὐδέν τι οἶμαι μᾶλλον ἂν ἐπισταίμην γράμματα. [15.8] οὕτω δὲ καὶ νῦν ὅτι μὲν δεῖ ἐπίστασθαι γεωργίαν τὸν μέλλοντα ὀρθῶς ἐπιμελεῖσθαι αὐτῆς ῥᾳδίως πέπεισμαι, τοῦτο μέντοι εἰδὼς οὐδέν τι μᾶλλον ἐπίσταμαι ὅπως δεῖ γεωργεῖν. [15.9] ἀλλ᾽ εἴ μοι αὐτίκα μάλα δόξειε γεωργεῖν, ὅμοιος ἄν μοι δοκῶ εἶναι τῷ περιιόντι ἰατρῷ καὶ ἐπισκοποῦντι τοὺς κάμνοντας, εἰδότι δὲ οὐδὲν ὅ τι συμφέρει τοῖς κάμνουσιν. ἵν᾽ οὖν μὴ τοιοῦτος ὦ, ἔφην ἐγώ, δίδασκέ με αὐτὰ τὰ ἔργα τῆς γεωργίας.
[15.10] Ἀλλὰ μήν, ἔφη, ὦ Σώκρατες, οὐχ ὥσπερ γε τὰς ἄλλας τέχνας κατατριβῆναι δεῖ μανθάνοντας πρὶν ἄξια τῆς τροφῆς ἐργάζεσθαι τὸν διδασκόμενον, οὐχ οὕτω καὶ ἡ γεωργία δύσκολός ἐστι μαθεῖν, ἀλλὰ τὰ μὲν ἰδὼν ἂν ἐργαζομένους, τὰ δὲ ἀκούσας εὐθὺς ἂν ἐπίσταιο, ὥστε καὶ ἄλλον, εἰ βούλοιο, διδάσκειν. οἴομαι δ᾽, ἔφη, πάνυ καὶ λεληθέναι πολλά σε αὐτὸν ἐπιστάμενον αὐτῆς. [15.11] καὶ γὰρ δὴ οἱ μὲν ἄλλοι τεχνῖται ἀποκρύπτονταί πως τὰ ἐπικαιριώτατα ἧς ἕκαστος ἔχει τέχνης, τῶν δὲ γεωργῶν ὁ κάλλιστα μὲν φυτεύων μάλιστ᾽ ἂν ἥδοιτο, εἴ τις αὐτὸν θεῷτο, ὁ κάλλιστα δὲ σπείρων ὡσαύτως· ὅ τι δὲ ἔροιο τῶν καλῶς πεποιημένων, οὐδὲν ὅ τι ἄν σε ἀποκρύψαιτο ὅπως ἐποίησεν. [15.12] οὕτω καὶ τὰ ἤθη, ὦ Σώκρατες, ἔφη, γενναιοτάτους τοὺς αὐτῇ συνόντας ἡ γεωργία ἔοικε παρέχεσθαι.
[15.13] Ἀλλὰ τὸ μὲν προοίμιον, ἔφην ἐγώ, καλὸν καὶ οὐχ οἷον ἀκούσαντα ἀποτρέπεσθαι τοῦ ἐρωτήματος· σὺ δέ, ὅτι εὐπετές ἐστι μαθεῖν, διὰ τοῦτο πολύ μοι μᾶλλον διέξιθι αὐτήν. οὐ γὰρ σοὶ αἰσχρὸν τὰ ῥᾴδια διδάσκειν ἐστίν, ἀλλ᾽ ἐμοὶ πολὺ αἴσχιον μὴ ἐπίστασθαι ἄλλως τε καὶ εἰ χρήσιμα ὄντα τυγχάνει.


[15.5] «Εγώ», είπα, Ισχόμαχε, «νομίζω πως έχω καταλάβει πολύ καλά αυτά που έλεγες, τον τρόπο δηλαδή με τον οποίο πρέπει να διδάσκει κάποιος τον επιστάτη· και νομίζω βέβαια ότι έχω μάθει και όπως το έλεγες, πώς δηλαδή θα τον κάνεις να είναι αφοσιωμένος σε σένα και πώς ακόμα επιμελής και έμπειρος να διοικεί, και δίκαιος. [15.6] Αυτά όμως που είπες ότι πρέπει να μάθει όποιος σκοπεύει να φροντίσει σωστά τις γεωργικές εργασίες και όσα πρέπει να κάνει και πώς πρέπει και πότε το καθένα χωριστά, αυτά νομίζουμε, είπα εγώ, ότι τα συζητήσαμε κάπως πρόχειρα. [15.7] Όπως ακριβώς αν έλεγες ότι πρέπει να ξέρει γράμματα αυτός που πρόκειται να γράψει όσα του υπαγορεύουν και να διαβάζει όσα έχει γράψει. Εάν αυτό το είχα ακούσει, μόνο ότι πρέπει να ξέρω γράμματα, θα το είχα ίσως ακούσει· ξέροντάς το, όμως, δεν φαντάζομαι καθόλου ότι θα γνώριζα περισσότερα γράμματα. [15.8] Έτσι και τώρα, έχω πεισθεί σχετικά εύκολα ότι όποιος σκοπεύει να φροντίζει σωστά τη γεωργία πρέπει να γνωρίζει σε βάθος αυτή τη δουλειά· αν και το γνωρίζω όμως αυτό, δεν γνωρίζω περισσότερο πώς πρέπει να καλλιεργώ τη γη. [15.9] Αντίθετα, εάν σχημάτιζα τη γνώμη ότι είναι καλό να καλλιεργώ τη γη αμέσως χωρίς αργοπορία, νομίζω ότι θα ήμουν όμοιος με τον γιατρό που επισκέπτεται τους ασθενείς και τους εξετάζει, χωρίς όμως να ξέρει καθόλου τί συμφέρει στους άρρωστους. Για να μην γίνω τέτοιος, είπα εγώ, εμπρός δίδασκέ μου τις αγροτικές εργασίες».
[15.10] «Αλλά, Σωκράτη», είπε, «σε διαβεβαιώνω ότι ο διδασκόμενος τη γεωργία δεν πρέπει να σπαταλήσει πολύν καιρό όπως συμβαίνει με όσους μαθαίνουν άλλες τέχνες, πριν να γίνει ικανός να εργάζεται ώστε να εξοικονομεί τα προς το ζην. Δεν είναι τόσο δύσκολη η γεωργία, αλλά ως διδασκόμενος, άλλοτε αν δεις τους εργαζόμενους, άλλοτε αν ακούσεις κάτι από αυτούς, ενδέχεται αμέσως να γνωρίσεις αυτήν την τέχνη, ώστε, αν θέλεις, να διδάσκεις και άλλους. Νομίζω, ακόμη, είπε, ότι και συ ο ίδιος, χωρίς να το ξέρεις, γνωρίζεις πολλά γι᾽ αυτήν. [15.11] Και κάτι ακόμη, οι άλλοι τεχνίτες αποκρύπτουν κάπως τα μυστικά της τέχνης που ο καθένας κατέχει, ενώ αυτός από τους γεωργούς που φυτεύει με τον πιο ωραίο τρόπο θα ευχαριστιόταν αφάνταστα, εάν κάποιος τον έβλεπε, και αυτός που σπέρνει ωραία, το ίδιο. Ακόμη, ό,τι τυχόν τον ρωτούσες από όσα έχει εκτελέσει με επιτυχία, τίποτε δεν θα μπορούσε να σου κρύψει από τον τρόπο με τον οποίο τα έκαμε. [15.12] Γι᾽ αυτό τον λόγο», είπε, «Σωκράτη, η γεωργία φαίνεται ότι κάνει ευγενέστατους στον χαρακτήρα όσους ασχολούνται με αυτήν».
[15.13] «Αλλά ο πρόλογος», είπα εγώ, «είναι ωραίος και δεν είναι δυνατόν να τον ακούσει κανείς και να εμποδιστεί από το ερώτημα. Εσύ επομένως, αφού είναι εύκολο να μάθει κάποιος τη γεωργία, γι᾽ αυτό κυρίως σε παρακαλώ να μου μιλήσεις γι᾽ αυτήν με κάθε λεπτομέρεια. Γιατί σε σένα είναι ντροπή να διδάσκεις τα εύκολα, αλλά σ᾽ εμένα είναι πολύ πιο μεγάλη ντροπή να μην ξέρω πράγματα που, συν τοις άλλοις, συμβαίνει να είναι και χρήσιμα».