Γραφικό

Μνημοσύνη
Ψηφιακή Βιβλιοθήκη της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας

Μνημοσύνης δ᾽ ἐξαῦτις ἐράσσατο καλλικόμοιο,
ἐξ ἧς οἱ Μοῦσαι χρυσάμπυκες ἐξεγένοντο
ἐννέα, τῇσιν ἅδον θαλίαι καὶ τέρψις ἀοιδῆς. Ησίοδος, Θεογονία 915-7

ΞΕΝΟΦΩΝ

Οἰκονομικός (14.1-21.12)


[14.1] Ὅταν δέ, ὦ Ἰσχόμαχε, ἔφην ἐγώ, καὶ ἄρχειν ἤδη ἱκανός σοι γένηται ὥστε πειθομένους παρέχεσθαι, ἦ ἀποτετελεσμένον τοῦτον ἡγῇ ἐπίτροπον, ἢ ἔτι τινὸς προσδεῖται ὁ ταῦτα ἔχων ἃ σὺ εἴρηκας;
[14.2] Ναὶ μὰ Δί᾽, ἔφη ὁ Ἰσχόμαχος, τοῦ γε ἀπέχεσθαι τῶν δεσποσύνων καὶ μὴ κλέπτειν. εἰ γὰρ ὁ τοὺς καρποὺς μεταχειριζόμενος τολμῴη ἀφανίζειν ὥστε μὴ λείπειν λυσιτελοῦντας τοῖς ἔργοις, τί ἂν ὄφελος εἴη τὸ διὰ τῆς τούτου ἐπιμελείας γεωργεῖν;
[14.3] Ἦ καὶ ταύτην οὖν, ἔφην ἐγώ, τὴν δικαιοσύνην σὺ ὑποδύει διδάσκειν;
Καὶ πάνυ, ἔφη ὁ Ἰσχόμαχος· οὐ μέντοι γε πάντας ἐξ ἑτοίμου εὑρίσκω ὑπακούοντας τῆς διδασκαλίας ταύτης. [14.4] καίτοι τὰ μὲν καὶ ἐκ τῶν Δράκοντος νόμων, τὰ δὲ καὶ ἐκ τῶν Σόλωνος πειρῶμαι, ἔφη, λαμβάνων ἐμβιβάζειν εἰς τὴν δικαιοσύνην τοὺς οἰκέτας. δοκοῦσι γάρ μοι, ἔφη, καὶ οὗτοι οἱ ἄνδρες θεῖναι πολλοὺς τῶν νόμων ἐπὶ δικαιοσύνης τῆς τοιαύτης διδασκαλίᾳ. [14.5] γέγραπται γὰρ ζημιοῦσθαι ἐπὶ τοῖς κλέμμασι καὶ δεδέσθαι ἄν τις ἁλῷ ποιῶν καὶ θανατοῦσθαι τοὺς ἐγχειροῦντας. δῆλον οὖν, ἔφη, ὅτι ἔγραφον αὐτὰ βουλόμενοι ἀλυσιτελῆ ποιῆσαι τοῖς ἀδίκοις τὴν αἰσχροκέρδειαν. [14.6] ἐγὼ οὖν καὶ τούτων, ἔφη, προσφέρων ἔνια καὶ ἄλλα τῶν βασιλικῶν νόμων προφερόμενος πειρῶμαι δικαίους περὶ τὰ διαχειριζόμενα ἀπεργάζεσθαι τοὺς οἰκέτας. [14.7] ἐκεῖνοι μὲν γὰρ οἱ νόμοι ζημίαι μόνον εἰσὶ τοῖς ἁμαρτάνουσιν, οἱ δὲ βασιλικοὶ νόμοι οὐ μόνον ζημιοῦσι τοὺς ἀδικοῦντας, ἀλλὰ καὶ ὠφελοῦσι τοὺς δικαίους· ὥστε ὁρῶντες πλουσιωτέρους γιγνομένους τοὺς δικαίους τῶν ἀδίκων πολλοὶ καὶ φιλοκερδεῖς ὄντες εὖ μάλα ἐπιμένουσι τῷ μὴ ἀδικεῖν. [14.8] οὓς δ᾽ ἂν αἰσθάνωμαι, ἔφη, ὅμως καὶ εὖ πάσχοντας ἔτι ἀδικεῖν πειρωμένους, τούτους ὡς ἀνηκέστους πλεονέκτας ὄντας ἤδη καὶ τῆς χρήσεως ἀποπαύω. [14.9] οὓς δ᾽ ἂν αὖ καταμάθω μὴ τῷ πλέον ἔχειν μόνον διὰ τὴν δικαιοσύνην ἐπαιρομένους δικαίους εἶναι, ἀλλὰ καὶ τοῦ ἐπαινεῖσθαι ἐπιθυμοῦντας ὑπ᾽ ἐμοῦ, τούτοις ὥσπερ ἐλευθέροις ἤδη χρῶμαι, οὐ μόνον πλουτίζων ἀλλὰ καὶ τιμῶν ὡς καλούς τε κἀγαθούς. [14.10] τούτῳ γάρ μοι δοκεῖ, ἔφη, ὦ Σώκρατες, διαφέρειν ἀνὴρ φιλότιμος ἀνδρὸς φιλοκερδοῦς, τῷ ἐθέλειν ἐπαίνου καὶ τιμῆς ἕνεκα καὶ πονεῖν ὅπου δεῖ καὶ κινδυνεύειν καὶ αἰσχρῶν κερδῶν ἀπέχεσθαι.


[14.1] «Αλλά, όταν γίνει έτοιμος να διοικήσει, Ισχόμαχε», είπα, «ώστε να κάνει τους υπόλοιπους υπάκουους, τον θεωρείς τότε επιτυχημένο επιστάτη ή χρειάζεται κάτι παραπάνω ακόμη αυτός που έχει όλα αυτά που έχεις προηγούμενα πει;»
[14.2] «Ναι, μά τον Δία», είπε ο Ισχόμαχος, «πρέπει να απέχει από την περιουσία του κυρίου του και να μην κλέβει τίποτα. Γιατί, αν αυτός που διαχειρίζεται τη σοδειά των καρπών τολμήσει να την εξαφανίσει ώστε οι αγροτικές εργασίες να πάψουν να είναι επικερδείς, τί κέρδος θα υπήρχε να τον εμπιστευθώ στις γεωργικές καλλιέργειες;»
[14.3] «Τότε αναλαμβάνεις να τον διδάξεις, επίσης, αυτό το είδος της δικαιοσύνης;» είπα.
«Φυσικά», είπε ο Ισχόμαχος, «αλλά νομίζω ότι πρόκειται για μια διδασκαλία που δεν την υπακούουν όλοι πρόθυμα. [14.4] Παρόλα αυτά, παίρνοντας μερικές διατάξεις από τους νόμους του Δράκοντα και μερικές από αυτούς του Σόλωνα, προσπαθώ, είπε, να οδηγώ τους υπηρέτες μου στον δρόμο της δικαιοσύνης. Γιατί μου φαίνεται, είπε, ότι εκείνοι οι άντρες θέσπισαν πολλούς νόμους τους με σκοπό τη διδασκαλία μιας δικαιοσύνης αυτού του είδους. [14.5] Γιατί οι νόμοι τους γράφουν ότι οι κλέφτες πρέπει να τιμωρούνται με πρόστιμο για τα κλοπιμαία. Αν κάποιος συλλαμβάνεται να κλέβει, πρέπει να φυλακίζεται· αυτοί που πιάνονται επ᾽ αυτοφώρω να θανατώνονται. Είναι φανερό, είπε, ότι γράφοντας αυτά τα πράγματα ήθελαν να εξασφαλίσουν ότι το ανέντιμο κέρδος δε θα ήταν ωφέλιμο για τους άδικους. [14.6] Υιοθετώντας μερικά πράγματα, λοιπόν, από αυτούς τους νόμους, είπε, και άλλα από τους νόμους του βασιλιά της Περσίας, προσπαθώ να κάνω τους υπηρέτες μου δίκαιους σε όσες εργασίες διαχειρίζομαι. [14.7] Γιατί το πρώτο είδος των νόμων τιμωρεί μόνο αυτούς που αδικούν, οι νόμοι όμως του Πέρση βασιλιά δεν τιμωρούν μόνο αυτούς που ενεργούν άδικα, αλλά επίσης ωφελούν τους δίκαιους, έτσι ώστε, όταν βλέπουν τους δίκαιους να γίνονται πιο πλούσιοι, πολλοί άνθρωποι απ᾽ αυτούς που είναι άδικοι και εραστές του κέρδους προσέχουν πολύ στο να αποφεύγουν την αδικία. [14.8] Αλλά, αν αντιληφθώ κάποιους, είπε, που προσπαθούν να ενεργήσουν άδικα, μολονότι τους έχω ευεργετήσει, αρνούμαι να έχω στη δουλειά μου τόσο αθεράπευτους πλεονέκτες. [14.9] Από την άλλη, αν καταλάβω ότι κάποιοι παρακινούνται να είναι δίκαιοι, όχι μόνο εξαιτίας του ότι παίρνουν περισσότερα από τους άλλους σαν αποτέλεσμα της εντιμότητάς τους, αλλά επίσης εξαιτίας του ότι επιθυμούν τον έπαινό μου, τους μεταχειρίζομαι σαν ελεύθερους ανθρώπους, όχι μόνο πλουτίζοντάς τους αλλά τιμώντας τους ως “καλούς και αγαθούς”. [14.10] Γιατί μου φαίνεται ότι εδώ είναι που διαφέρει», είπε, «Σωκράτη, ο φιλόδοξος άνδρας από τον άνδρα που αγαπά το κέρδος, στην προθυμία του να μοχθεί, όταν χρειάζεται, και να διακινδυνεύει και να απέχει από το ανέντιμο κέρδος για χάρη του επαίνου και της τιμής».