[377e] Όταν κανείς με το λόγο εικονίζει άσχημα και όχι καθώς πραγματικώς είναι τους θεούς και τους ήρωες, καθώς έξαφνα ένας ζωγράφος που δεν αποδίδει την ομοιότητα εκείνου που θέλει να ζωγραφίσει.
Σωστή βέβαια θα ήταν αυτή η κατηγορία, αλλά πώς και κατά τί εφαρμόζεται στους ποιητάς;
Πρώτα πρώτα δεν είναι από τα μεγαλύτερα και βαρύτερα ψέματα που μπορεί να γίνουν εκείνα που διηγείται ο Ησίοδος ότι έκαμε τάχα ο Ουρανός και [378a] πώς πάλι τον εκδικήθηκε ο Κρόνος; Όσα πάλι έκαμε αυτός κι έπαθε έπειτα από το γιο του, και αληθινά ακόμη να ήταν, νομίζω πως δεν έπρεπε να λέγουνται τόσο εύκολα σε νέους που δεν έχουν κρίση, αλλά να αποσιωπούνται, και αν ήταν οπωσδήποτε ανάγκη να γίνει λόγος γι᾽ αυτά, να τ᾽ ακούουν με απόλυτη μυστικότητα όσο μπορεί πιο λίγοι κι αφού θυσιάσουν όχι πια χοίρο, αλλά το πιο μεγάλο και πιο δυσεύρετο θύμα, για να είναι όσο γίνεται πιο λίγοι εκείνοι που συνέβηκε να τ᾽ ακούσουν.
Πραγματικώς, είπε ο Αδείμαντος, είναι επικίνδυνες αυτές οι διηγήσεις.
[378b] Και δεν πρέπει, Αδείμαντε, ν᾽ ακουστούν ποτέ στη δική μας την πόλη, ούτε θα επιτραπεί ποτέ να λέγεται εμπρός σε νέο ακροατή πως και τη χειρότερη αδικία αν έκανε κανείς, πως και τον πατέρα του αν έριχνε στα χειρότερα βασανιστήρια για κάποιο κακό που του έκαμε εκείνος, δε θα ήταν αυτό κανένα έκτακτο πράγμα αλλά κάτι που έκαμαν και οι πρώτοι και μεγαλύτεροι θεοί.
Και εγώ, μα την αλήθεια, φρονώ πως δεν είναι διόλου κατάλληλες αυτές οι διηγήσεις.
Και ούτε ο ελάχιστος λόγος, εννοείται, δε θα γίνει, πως πολεμούν [378c] και επιβουλεύονται και μάχονται οι θεοί μεταξύ τους —γιατί δεν είναι κι αλήθεια αυτό— αν θέλομε τουλάχιστο αυτοί που μέλλουν να μας φυλάξουν την πόλη να νομίζουν το αισχρότερο πράγμα το να γίνουνται για το τίποτα εχθροί μεταξύ των· πολύ περισσότερον, να καθόμαστε να διηγούμαστε ή να ιστορίζομε γιγαντομαχίες και άλλες κάθε λογής έχθρες θεών και ηρώων με συγγενείς και με άλλους δικούς των. Αλλ᾽ αν ο σκοπός μας είναι να τους πείσομε πως ποτέ δε μίσησε πολίτης άλλο συμπολίτη του κι ούτε είναι όσιο να γίνεται τέτοιο πράγμα, πρέπει να αναγκάσομε [378d] ευτύς και γέρους και γριές μόνο μ᾽ αυτό το πνεύμα μύθους να διηγούνται στα παιδιά και αναλόγους να συνθέτουν και οι ποιηταί. Τα δεσίματα, εννοείται, της Ήρας από το γιο της και τα ριξίματα του Ηφαίστου από τον πατέρα του, επειδή ζήτησε να υπερασπισθεί τη μητέρα του ενώ την χτυπούσε εκείνος, και όλες τις θεομαχίες που διηγείται ο Όμηρος, θα είναι ολότελ᾽ απαράδεκτα στην πόλη μας, ούτε αν είναι καμωμένα με αλληγορίες, ούτε αν είναι χωρίς αλληγορίες. Γιατί ο νέος δεν είναι σε θέση να κρίνει τί είναι αλληγορία και τί δεν είναι, μα όσα εντυπωθούν απ᾽ αυτή την ηλικία στο πνεύμα του [378e] δύσκολο είναι συνήθως να εξαλειφθούν και να μετακινηθούν από κει μέσα· γι᾽ αυτό ίσως πρέπει να δώσομε τη μεγαλύτερη σημασία, οι πρώτοι λόγοι που ακούει το παιδί να είναι όσο μπορεί καταλληλότεροι να το οδηγούν στην αρετή.
Είναι λογικότατα αυτά που λες, είπε ο Αδείμαντος, μα, αν κανείς μάς ρωτούσε τί λογής πρέπει να ᾽ναι και ποιοί είναι αυτοί οι μύθοι, τί θα του απαντούσαμε;
Δεν είμαστε, Αδείμαντε, ποιηταί, ούτε εγώ [379a] ούτε συ, όσο για το παρόν· τώρα είμαστε οικισταί πολιτείας και οι οικισταί χρειάζεται μόνο να γνωρίζουν τους τύπους που επάνω σ᾽ αυτούς θα συνθέτουν οι ποιηταί τους μύθους και που δε θα τους επιτρέπουν να βγαίνουν έξω απ᾽ αυτούς· δε θα συνθέτουν όμως κι οι ίδιοι τούς μύθους.
Πολύ σωστά· μα αυτοί ακριβώς οι τύποι της θεολογίας ποιοί θα είναι;
Τέτοιοι επάνω κάτω· πρέπει να παριστάνεται πάντοτε ο θεός ακριβώς απαράλλακτος όπως είναι, είτε στα επικά ποιήματα, είτε στις τραγωδίες.
Βέβαια έτσι πρέπει.
[379b] Αλλά ο θεός δεν είναι αγαθός πραγματικώς και δεν πρέπει τέτοιο και να τον παρασταίνουν;
Και ποιός λέγει το εναντίον;
Καθετί όμως που είναι αγαθό μπορεί ποτέ να είναι βλαβερό;
Δε μου φαίνεται.
Κι ένα πράγμα που δεν είναι βλαβερό μπορεί να προξενήσει βλάβη;
Διόλου.
Κάνει λοιπόν ποτέ το κακό;
Ούτε.
Ή μπορεί ποτέ να γίνει αφορμή κακού;
Ποτέ.
Το αγαθό πάλι είναι ωφέλιμο;
Ναι.
Δεν είναι επομένως η αιτία του καλού που γίνεται;
Ναι.
Ώστε λοιπόν δεν είναι το αγαθό η αφορμή όλων που γίνουνται, αλλά μόνο των καλών και όχι των κακών.
[379c] Βεβαιότατα.
Ούτε επομένως ο θεός, αφού είναι αγαθός, μπορεί να είναι η αιτία όλων, καθώς λέγουν οι πολλοί· αλλά μόνο για λίγα είναι αίτιος στους ανθρώπους, για πολλά όμως αναίτιος· επειδή πολύ λιγότερα είναι τα καλά που έχουν οι άνθρωποι από τα κακά· όσο για τα καλά, σε κανέναν άλλο δεν μπορούμε να τ᾽ αποδώσομε, ενώ για τα κακά κάθε άλλη αιτία πρέπει να ζητούμε, μα όχι το θεό.
Μου φαίνεται πως είναι η μόνη αλήθεια αυτά που λες.
Δεν πρέπει λοιπόν να δώσομε πίστη στον Όμηρο, ούτε σε κανέναν άλλο [379d] ποιητή, όταν ανόητα ξεστομίζει αυτή τη βλαστήμια για τους θεούς και λέγει πως τάχα υπάρχουν δυο πιθάρια στου Δία το κατώφλι.
γεμάτα το ένα με καλές, με κακές τ᾽ άλλο μοίρες·
και ότι σ᾽ όποιον ο Δίας ανακατώσει και δώσει κι από τα δυο πιθάρια,
πότε δεξά θα του έρχουνται και πότε ζερβά πάλι,
σ᾽ όποιον όμως δώσει μονάχ᾽ από το ένα, χωρίς ν᾽ ανακατατώσει κι απ᾽ το άλλο το πρώτο,
αυτόν μια πείνα λυσσιακή παντού στη γη τον διώχτει·
[379e] κι ούτε πως
ο Δίας μας είναι των καλών και των κακών ταμίας.
Κι αν κανείς πει πως με την υποκίνηση του Διός ή της Αθηνάς καταπάτησε ο Πάνδαρος τους όρκους κι έγινε αφορμή να λυθεί η ανακωχή, δε θα το παραδεχτούμε· ούτε επίσης το μάλωμα των θεών, [380a] που διαλύθηκε με την παρέμβαση της Θέμιδος και του Διός· ούτε ακόμη θ᾽ αφήσομε τους νέους ν᾽ ακούουν εκείνα που λέγει ο Αισχύλος, ότι τάχα
ο θεός αφορμή βρίσκει
σαν θέλει σύρριζα να ξεπατώσει σπίτι·
μα αν κανείς ποιητής διεκτραγωδεί στους ιάμβους του τα παθήματα της Νιόβης, ή των Πελοπιδών ή τα Τρωικά ή άλλα τέτοια παρόμοια, δε θα τον αφήσομε να λέγει πως είναι έργα του θεού αυτά· ή τουλάχιστο θα πρέπει να βρεθεί ο λόγος, που ζητούμε κι εμείς τώρα, και [380b] να λέμε πως δίκαια και καλά ήταν όσα έκαμε ο θεός και πως ωφελήθηκαν εκείνοι που τους τιμώρησε· ότι όμως είναι δυστυχισμένοι εκείνοι που τιμωρήθηκαν και πως αίτιος της δυστυχίας των ήταν ο θεός, αυτό δεν πρέπει να επιτρέψομε στον ποιητή να το λέει· ας λέγουν, αν θέλουν, ότι είναι άθλιοι οι κακοί, επειδή εχρειάστηκε να τιμωρηθούν, με την τιμωρία τους όμως ωφελήθηκαν από το θεό· αυτό, μάλιστα· να κάθουνται όμως να λέγουν πως μπορεί ο θεός, ενώ είναι αγαθός, να κάμει κακό σε κανένα, αυτό με όλη μας τη δύναμη πρέπει να το αντικρούσομε, αν πρόκειται να έχομε ευνομουμένη πόλη, και να μη δώσομε ποτέ την άδεια σε κανένα, [380c] ούτε στους νέους ούτε σε γέρους, ούτε να λέγουν ούτε ν᾽ ακούουν μέσα στην πόλη μας τέτοιους λόγους είτε με στίχους είτε χωρίς στίχους, γιατί και ανόσια είναι να λέγουνται, αν λέγουνται, τέτοια πράγματα για τους θεούς και για μας όχι ωφέλιμα, μα ακόμη και μεταξύ τους ασύμφωνα.
Μου αρέσει αυτός σου ο νόμος και τον συνυπογράφω κι εγώ.
Ο πρώτος μας λοιπόν νόμος και τύπος, που σύμφωνα μ᾽ αυτόν θα ρυθμίζουν ό,τι λέγουν κι ό,τι γράφουν για τους θεούς, θα είναι ο εξής: ο θεός δεν είναι ο αίτιος για όλα τα πράγματα, αλλά μόνο για τα καλά.
Και είναι πραγματικώς αναγκαιότατος.