[8.72.1] Έστειλαν και στην Σάμο δέκα πρόσωπα για να καθησυχάσουν τον στρατό και να του εξηγήσουν ότι η ολιγαρχία δεν είχε γίνει για να βλάψει την πολιτεία, αλλά για να την σώσει και ότι την εξουσία δεν την ασκούσαν τετρακόσιοι μόνο, αλλά πέντε χιλιάδες πολίτες, και ότι, άλλωστε, εξαιτίας των διαφόρων επιχειρήσεων και των άλλων υποθέσεων που κρατούσαν τους Αθηναίους μακριά από την πολιτεία, ποτέ στην Εκκλησία δεν συγκεντρωνόταν αυτός ο αριθμός των πέντε χιλιάδων, όσο κι αν ήσαν σπουδαία τα ζητήματα που συζητούσαν. [8.72.2] Αφού τους έδωσαν και άλλες οδηγίες για το τί έπρεπε να πουν, τους έστειλαν στην Σάμο αμέσως μετά την εγκαθίδρυσή τους στην εξουσία. Φοβόνταν μήπως, όπως άλλωστε και έγινε, τα πληρώματα δεν θελήσουν να υποταχθούν σε ολιγαρχικό καθεστώς και μήπως ξεκινήσει από εκεί ένα κίνημα που να τους παρασύρει και αυτούς τους ίδιους.
[8.73.1] Στην Σάμο, πραγματικά, άρχισε να σημειώνεται αντίδραση στην ολιγαρχία και έγιναν τα ακόλουθα, την ίδια εποχή που οι τετρακόσιοι αναλάμβαναν την εξουσία. [8.73.2] Είχε σημειωθεί μια μεταστροφή σε όσους από τους Σαμίους είχαν, αρχικά, κινηθεί εναντίον των ολιγαρχικών και είχαν εγκαταστήσει δημοκρατία. Ο Πείσανδρος (όταν είχε πάει στην Σάμο) και οι Αθηναίοι, που συνωμοτούσαν μαζί του εκεί, έπεισαν τριακόσιους Σαμίους να κάνουν συνωμοσία για να χτυπήσουν τους άλλους, τους δημοκρατικούς. [8.73.3] Μαζί με έναν από τους στρατηγούς, τον Χαρμίνο, και μερικούς Αθηναίους που ήσαν στην Σάμο, στους οποίους ήθελαν να δώσουν απόδειξη της καλής τους πίστης, οι τριακόσιοι αυτοί σκότωσαν έναν από τους Αθηναίους τον Υπέρβολο, άνθρωπο ποταπό που είχε εξοριστεί όχι επειδή ο κόσμος φοβόταν την δύναμή του και την αξία του, αλλά επειδή ήταν κακός και ντρόπιαζε την πολιτεία. Πάντα με την συνεργασία του Χαρμίνου και των άλλων, οι τριακόσιοι αυτοί έκαναν και άλλες τέτοιες πράξεις κι ετοιμάζονταν να χτυπήσουν τους δημοκρατικούς. [8.73.4] Αυτοί, όμως, το κατάλαβαν και ειδοποίησαν τους στρατηγούς Λέοντα και Διομέδοντα —ήσαν και οι δύο αντίθετοι στην ολιγαρχία επειδή τους τιμούσαν οι δημοκρατικοί— καθώς και τον Θρασύβουλο και τον Θράσυλο. Ο ένας ήταν τριήραρχος και ο άλλος πεζοναύτης. Ειδοποίησαν και άλλους που τους θεωρούσαν τους πιο αποφασισμένους αντιπάλους των συνωμοτών. Αξίωναν από αυτούς να μην επιτρέψουν να σκοτωθούν οι Σάμιοι δημοκρατικοί και να μην αποξενωθεί από την Αθήνα η Σάμος, χάρη στην οποία είχε έως τότε διατηρηθεί η αθηναϊκή ηγεμονία. [8.73.5] Όταν οι Αθηναίοι αυτοί τα πληροφορήθηκαν μίλησαν χωριστά στον κάθε στρατιώτη του εκστρατευτικού σώματος και τους παρακινούσαν να μην επιτρέψουν να συμβούν αυτά και ιδιαίτερα στο πλήρωμα της Παράλου. Ήσαν όλοι ελεύθεροι Αθηναίοι πολίτες και από πάντα εχθροί της ολιγαρχίας ακόμα και όταν δεν υπήρχε κίνδυνος να επιβληθεί. Ο Λέων και ο Διομέδων κάθε φορά που έπρεπε να φύγουν με τον στόλο, άφηναν στην Σάμο φρουρά, μερικά καράβια. [8.73.6] Έτσι, όταν οι τριακόσιοι άρχισαν να ενεργούν, όλοι αυτοί και ιδιαίτερα το πλήρωμα της Παράλου, βοήθησαν τους Σαμίους δημοκράτες που υπερίσχυσαν. Από τους τριακόσιους σκότωσαν τριάντα και τρεις από τους πρωτεργάτες τούς εξόρισαν. Για τους άλλους, ο λαός δεν πήρε μέτρα και έζησαν όλοι μαζί με δημοκρατικό πολίτευμα.
[8.74.1] Τότε οι Σάμιοι και ο αθηναϊκός στρατός, έστειλαν στην Αθήνα την Πάραλο για ν᾽ αναγγείλει ό,τι είχε γίνει. Με το καράβι αυτό έφυγε ο Χαιρέας του Αρχιστράτου, Αθηναίος, που είχε πρωτοστατήσει στα γεγονότα. Δεν είχαν ακόμα μάθει ότι οι τετρακόσιοι είχαν πάρει την εξουσία. [8.74.2] Μόλις έφτασε το καράβι, οι τετρακόσιοι έπιασαν δύο ή τρεις από το πλήρωμα. Αφού πήραν το καράβι, τους άλλους τους επιβίβασαν σε οπλιταγωγό και τους έταξαν να φρουρούν γύρω από την Εύβοια. [8.74.3] Ο Χαιρέας, μόλις αντιλήφθηκε την κατάσταση, κατόρθωσε να διαφύγει, γύρισε στην Σάμο και πληροφόρησε τον στρατό περιγράφοντας, με υπερβολές, πολύ σκοτεινή την κατάσταση, ότι, δηλαδή, σ᾽ οποιονδήποτε επέβαλλαν την ποινή της μαστίγωσης και ότι ήταν αδύνατον ν᾽ αντιμιλήσει κανείς σ᾽ όσους ασκούσαν την εξουσία. Πρόσθεσε ότι οι γυναίκες και τα παιδιά των στρατιωτών κακοπάθαιναν και ότι έχουν σκοπό να πιάσουν και να ρίξουν στη φυλακή τους συγγενείς όσων στρατιωτών της Σάμου δεν ήσαν οπαδοί της ολιγαρχίας ώστε, αν δεν τους υπακούσουν, να θανατώσουν τους συγγενείς. Τους είπε και άλλα, πολλά, λέγοντας ψέματα το ένα απάνω στο άλλο.
[8.75.1] Μόλις οι στρατιώτες τ᾽ άκουσαν αυτά, κινήθηκαν στην αρχή για να χτυπήσουν τους πρωτεργάτες της μεταπολίτευσης και όσους άλλους είχαν συνεργήσει. Έπειτα, όμως, τους συγκράτησαν οι μετριοπαθείς, που τους εξήγησαν ότι, με τον εχθρικό στόλο αραγμένο κοντά και έτοιμο για επίθεση, θα έχαναν τα πάντα. [8.75.2] Μετά απ᾽ αυτά, ο Θρασύβουλος του Λύκου και ο Θράσυλος, που ήσαν οι ηγέτες της δημοκρατικής αυτής αντίδρασης, θέλοντας ν᾽ αποκαταστήσουν με πανηγυρικό τρόπο την δημοκρατία στην Σάμο, όρκισαν όλους τους στρατιώτες με τους μεγαλύτερους όρκους (και ιδιαίτερα εκείνους που ήσαν ολιγαρχικοί) με τους οποίους αναλάμβαναν να σεβαστούν την δημοκρατία, να μείνουν ενωμένοι, να εξακολουθήσουν δραστήρια τον πόλεμο με τους Πελοποννησίους, να θεωρήσουν τους τετρακοσίους εχθρούς και να μην έρχονται σε καμιά επαφή μαζί τους. [8.75.3] Έδωσαν τον ίδιο όρκο και όλοι οι Σάμιοι που ήσαν σε στρατεύσιμη ηλικία. Το εκστρατευτικό σώμα αποφάσισε να συνεργάζεται σε όλα με τους Σαμίους και να συμμερίζεται μαζί τους τους κινδύνους που θ᾽ αντιμετώπιζε στις επιχειρήσεις που θ᾽ αναλάβαινε. Θεωρούσαν ότι ούτε για τους ίδιους ούτε για τους Σαμίους υπήρχε άλλος τρόπος σωτηρίας, αλλά ότι θα ήσαν χαμένοι αν επικρατούσαν οι τετρακόσιοι ή οι εχθροί της Μιλήτου.
[8.76.1] Την εποχή, λοιπόν, εκείνη έγινε σκληρή αναμέτρηση. Ο στρατός της Σάμου προσπαθούσε να επιβάλει την δημοκρατία στην Αθήνα και οι ολιγαρχικοί της πολιτείας να επιβάλουν την ολιγαρχία στο στρατόπεδο της Σάμου. [8.76.2] Οι στρατιώτες έκαναν αμέσως Εκκλησία, όπου έπαυσαν τους στρατηγούς και όσους τριηράρχους υποπτεύονταν και όρισαν άλλους στρατηγούς και τριηράρχους, μεταξύ τους τον Θρασύβουλο και τον Θράσυλο. [8.76.3] Σηκώθηκαν μερικοί και μίλησαν ενθαρρυντικά, λέγοντας ότι δεν πρέπει ν᾽ αποθαρρύνονται επειδή η πολιτεία επαναστάτησε εναντίον τους. Η μειοψηφία είχε αποχωριστεί από την πλειοψηφία και το στρατόπεδο της Σάμου είχε μεγαλύτερες δυνατότητες από την Αθήνα. [8.76.4] Αυτοί είχαν ολόκληρο τον στόλο και θα ανάγκαζαν τις πολιτείες που είχε η Αθήνα στην εξουσία της να πληρώνουν σ᾽ αυτούς τις εισφορές σαν να εξακολουθούσαν να έχουν την Αθήνα για βάση τους. Είχαν στην διάθεσή τους την Σάμο, πολιτεία ισχυρή, η οποία όταν έκανε πόλεμο εναντίον της Αθήνας, λίγο έλειψε να της αφαιρέσει την θαλασσοκρατορία.
Η βάση τους, λοιπόν, για τις επιχειρήσεις εναντίον του εχθρού θα ήταν η ίδια. Το στρατόπεδο, έχοντας τον στόλο, μπορούσε να προμηθεύεται ό,τι είχε ανάγκη πιο εύκολα παρά η Αθήνα. [8.76.5] Χάρη στο στρατόπεδο της Σάμου, μπόρεσαν οι Αθηναίοι και κράτησαν έως τότε ελεύθερη την θαλάσσια επικοινωνία με τον Πειραιά και τώρα, αν οι ολιγαρχικοί δεν δέχονταν να επαναφέρουν την δημοκρατία, το στρατόπεδο θα μπορούσε να μεταχειριστεί ένα μέσον που δεν είχε η πολιτεία, τον αποκλεισμό της από θάλασσα. [8.76.6] Έλεγαν επίσης ότι η βοήθεια την οποία μπορούσαν να έχουν από την Αθήνα για να νικήσουν τον εχθρό, ήταν ελάχιστη, αφού η πολιτεία δεν είχε πια να στείλει χρήματα, για τα οποία φρόντιζαν οι ίδιοι οι στρατιώτες, και δεν ήταν σε θέση να τους στείλει χρήσιμες οδηγίες, πράγμα με το οποίο μια πολιτεία διατηρεί τον έλεγχο επάνω σ᾽ ένα εκστρατευτικό σώμα. Αλλά και σ᾽ αυτό οι ολιγαρχικοί είχαν παρανομήσει καταλύοντας τους πάτριους νόμους, ενώ οι στρατιώτες τούς σέβονταν και θα προσπαθούσαν ν᾽ αναγκάσουν και τους άλλους να τους σεβαστούν. Έτσι, λοιπόν, όσοι μπορούσαν, στο στρατόπεδο, να δώσουν χρήσιμες συμβουλές, δεν ήσαν χειρότεροι από τους πολιτικούς στην Αθήνα. [8.76.7] Αλλά και αν έδιναν κάθε εγγύηση στον Αλκιβιάδη και τον ανακαλούσαν από την εξορία, θα τους εξασφάλιζε πρόθυμα την φιλία του βασιλέως. Το σπουδαιότερο, όμως, ήταν ότι, και αν ακόμα αποτύχαιναν σε όλες τις προσπάθειές τους, έχοντας τόσο μεγάλο στόλο, θα έβρισκαν για να αποσυρθούν, πολλές χώρες με εδάφη και πολιτείες για να εγκατασταθούν.
[8.77.1] Αφού, λοιπόν, έκαναν Εκκλησία κι ενθάρρυναν ο ένας τον άλλον, εξακολούθησαν να ετοιμάζονται με μεγάλο ζήλο για τον πόλεμο. Οι απεσταλμένοι τους οποίους είχαν στείλει οι τετρακόσιοι, τα έμαθαν αυτά όταν βρίσκονταν στην Δήλο και δεν προχώρησαν.