Γραφικό

Μνημοσύνη
Ψηφιακή Βιβλιοθήκη της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας

Μνημοσύνης δ᾽ ἐξαῦτις ἐράσσατο καλλικόμοιο,
ἐξ ἧς οἱ Μοῦσαι χρυσάμπυκες ἐξεγένοντο
ἐννέα, τῇσιν ἅδον θαλίαι καὶ τέρψις ἀοιδῆς. Ησίοδος, Θεογονία 915-7

ΗΡΟΔΟΤΟΣ

Ἱστορίαι (1.149.1-1.168.1)

[1.149.1] Αὗται μὲν αἱ Ἰάδες πόλιές εἰσι, αἵδε δὲ ‹αἱ› Αἰολίδες, Κύμη ἡ Φρικωνὶς καλεομένη, Λήρισαι, Νέον τεῖχος, Τῆμνος, Κίλλα, Νότιον, Αἰγιρόεσσα, Πιτάνη, Αἰγαῖαι, Μύρινα, Γρύνεια· αὗται ἕνδεκα Αἰολέων πόλιες αἱ ἀρχαῖαι· μία γάρ σφεων παρελύθη Σμύρνη ὑπὸ Ἰώνων· ἦσαν γὰρ καὶ αὗται δυώδεκα αἱ ἐν τῇ ἠπείρῳ. [1.149.2] οὗτοι δὲ οἱ Αἰολέες χώρην μὲν ἔτυχον κτίσαντες ἀμείνω Ἰώνων, ὡρέων δὲ ἥκουσαν οὐκ ὁμοίως. [1.150.1] Σμύρνην δὲ ὧδε ἀπέβαλον Αἰολέες· Κολοφωνίους ἄνδρας στάσι ἑσσωθέντας καὶ ἐκπεσόντας ἐκ τῆς πατρίδος ὑπεδέξαντο. μετὰ δὲ οἱ φυγάδες τῶν Κολοφωνίων φυλάξαντες τοὺς Σμυρναίους ὁρτὴν ἔξω τείχεος ποιευμένους Διονύσῳ, τὰς πύλας ἀποκληίσαντες ἔσχον τὴν πόλιν. [1.150.2] βοηθησάντων δὲ πάντων Αἰολέων ὁμολογίῃ ἐχρήσαντο τὰ ἔπιπλα ἀποδόντων τῶν Ἰώνων ἐκλιπεῖν Σμύρνην Αἰολέας. ποιησάντων δὲ ταῦτα, Σμυρναίων ἐπιδιείλοντό σφεας αἱ ἕνδεκα πόλιες καὶ ἐποιήσαντο σφέων αὐτέων πολιήτας. [1.151.1] αὗται μέν νυν αἱ ἠπειρώτιδες Αἰολίδες πόλιες, ἔξω τῶν ἐν τῇ Ἴδῃ οἰκημένων· κεχωρίδαται γὰρ αὗται. [1.151.2] αἱ δὲ τὰς νήσους ἔχουσαι πέντε μὲν πόλιες τὴν Λέσβον νέμονται (τὴν γὰρ ἕκτην ἐν τῇ Λέσβῳ οἰκεομένην Ἀρίσβαν ἠνδραπόδισαν Μηθυμναῖοι, ἐόντας ὁμαίμους), ἐν Τενέδῳ δὲ μία οἰκέεται πόλις, καὶ ἐν τῇσι Ἑκατὸν νήσοισι καλεομένῃσι ἄλλη μία. [1.151.3] Λεσβίοισι μέν νυν καὶ Τενεδίοισι, κατά περ Ἰώνων τοῖσι τὰς νήσους ἔχουσι, ἦν δεινὸν οὐδέν. τῇσι δὲ λοιπῇσι πόλισι ἕαδε κοινῇ Ἴωσι ἕπεσθαι τῇ ἂν οὗτοι ἐξηγέωνται.
[1.152.1] Ὡς δὲ ἀπίκοντο ἐς τὴν Σπάρτην τῶν Ἰώνων καὶ Αἰολέων οἱ ἄγγελοι (κατὰ γὰρ δὴ τάχος ἦν ταῦτα πρησσόμενα), εἵλοντο πρὸ πάντων λέγειν τὸν Φωκαιέα, τῷ οὔνομα ἦν Πύθερμος. ὁ δὲ πορφύρεόν τε εἷμα περιβαλόμενος, ὡς ἂν πυνθανόμενοι πλεῖστοι συνέλθοιεν Σπαρτιητέων, καὶ καταστὰς ἔλεγε πολλὰ τιμωρέειν ἑωυτοῖσι χρηίζων. [1.152.2] Λακεδαιμόνιοι δὲ οὐκ ἐσήκουον, ἀλλ᾽ ἀπέδοξέ σφι μὴ τιμωρέειν Ἴωσι. οἱ μὲν δὴ ἀπαλλάσσοντο, Λακεδαιμόνιοι δὲ ἀπωσάμενοι τῶν Ἰώνων τοὺς ἀγγέλους ὅμως ἀπέστειλαν πεντηκοντέρῳ ἄνδρας, ὡς μὲν ἐμοὶ δοκέει, κατασκόπους τῶν τε Κύρου πρηγμάτων καὶ Ἰωνίης. [1.152.3] ἀπικόμενοι δὲ οὗτοι ἐς Φώκαιαν ἔπεμπον ἐς Σάρδις σφέων αὐτῶν τὸν δοκιμώτατον, τῷ οὔνομα ἦν Λακρίνης, ἀπερέοντα Κύρῳ Λακεδαιμονίων ῥῆσιν, γῆς τῆς Ἑλλάδος μηδεμίαν πόλιν σιναμωρέειν ὡς αὐτῶν οὐ περιοψομένων. [1.153.1] ταῦτα εἰπόντος τοῦ κήρυκος λέγεται Κῦρον ἐπειρέσθαι τοὺς παρεόντας οἱ Ἑλλήνων τίνες ἐόντες ἄνθρωποι Λακεδαιμόνιοι καὶ κόσοι πλῆθος ταῦτα ἑωυτῷ προαγορεύουσι. Πυνθανόμενον δέ μιν εἰπεῖν πρὸς τὸν κήρυκα τὸν Σπαρτιήτην· Οὐκ ἔδεισά κω ἄνδρας τοιούτους, τοῖσί ἐστι χῶρος ἐν μέσῃ τῇ πόλι ἀποδεδεγμένος ἐς τὸν συλλεγόμενοι ἀλλήλους ὀμνύντες ἐξαπατῶσι. τοῖσι, ἢν ἐγὼ ὑγιαίνω, οὐ τὰ Ἰώνων πάθεα ἔσται ἔλλεσχα ἀλλὰ τὰ οἰκήια. [1.153.2] ταῦτα ἐς τοὺς πάντας Ἕλληνας ἀπέρριψε ὁ Κῦρος τὰ ἔπεα, ὅτι ἀγορὰς στησάμενοι ὠνῇ τε καὶ πρήσι χρέωνται· αὐτοὶ γὰρ οἱ Πέρσαι ἀγορῇσι οὐδὲν ἐώθασι χρᾶσθαι, οὐδέ σφι ἔστι τὸ παράπαν ἀγορή. [1.153.3] μετὰ ταῦτα ἐπιτρέψας τὰς μὲν Σάρδις Ταβάλῳ ἀνδρὶ Πέρσῃ, τὸν δὲ χρυσὸν τόν τε Κροίσου καὶ τὸν τῶν ἄλλων Λυδῶν Πακτύῃ ἀνδρὶ Λυδῷ κομίζειν, ἀπήλαυνε αὐτὸς ἐς Ἀγβάτανα, Κροῖσόν τε ἅμα ἀγόμενος καὶ τοὺς Ἴωνας ἐν οὐδενὶ λόγῳ ποιησάμενος τὴν πρώτην εἶναι. [1.153.4] ἥ τε γὰρ Βαβυλών οἱ ἦν ἐμπόδιος καὶ τὸ Βάκτριον ἔθνος καὶ Σάκαι τε καὶ Αἰγύπτιοι, ἐπ᾽ οὓς ἐπεῖχέ τε στρατηλατέειν αὐτός, ἐπὶ δὲ Ἴωνας ἄλλον πέμπειν στρατηγόν. [1.154.1] ὡς δὲ ἀπήλασε ὁ Κῦρος ἐκ τῶν Σαρδίων, τοὺς Λυδοὺς ἀπέστησε ὁ Πακτύης ἀπό τε Ταβάλου καὶ Κύρου, καταβὰς δὲ ἐπὶ θάλασσαν, ἅτε τὸν χρυσὸν ἔχων πάντα τὸν ἐκ τῶν Σαρδίων, ἐπικούρους τε ἐμισθοῦτο καὶ τοὺς ἐπιθαλασσίους ἀνθρώπους ἔπειθε σὺν ἑωυτῷ στρατεύεσθαι. ἐλάσας δὲ ἐπὶ τὰς Σάρδις ἐπολιόρκεε Τάβαλον ἀπεργμένον ἐν τῇ ἀκροπόλι. [1.155.1] πυθόμενος δὲ κατ᾽ ὁδὸν ταῦτα ὁ Κῦρος εἶπε πρὸς Κροῖσον τάδε· Κροῖσε, τί ἔσται τέλος τῶν γινομένων τούτων ἐμοί; οὐ παύσονται Λυδοί, ὡς οἴκασι, πρήγματα παρέχοντες καὶ αὐτοὶ ἔχοντες. φροντίζω μὴ ἄριστον ᾖ ἐξανδραποδίσασθαί σφεας· ὁμοίως γάρ μοι νῦν γε φαίνομαι πεποιηκέναι ὡς εἴ τις πατέρα ἀποκτείνας τῶν παίδων αὐτοῦ φείσαιτο. [1.155.2] ὣς δὲ καὶ ἐγὼ Λυδῶν τὸν μὲν πλέον τι ἢ πατέρα ἐόντα σὲ λαβὼν ἄγω, αὐτοῖσι δὲ Λυδοῖσι τὴν πόλιν παρέδωκα, καὶ ἔπειτα θωμάζω εἴ μοι ἀπεστᾶσι. ὁ μὲν δὴ τά περ ἐνόεε ἔλεγε, ὁ δ᾽ ἀμείβετο τοῖσδε, δείσας μὴ ἀναστάτους ποιήσῃ τὰς Σάρδις· [1.155.3] Ὦ βασιλεῦ, τὰ μὲν οἰκότα εἴρηκας, σὺ μέντοι μὴ πάντα θυμῷ χρέο μηδὲ πόλιν ἀρχαίην ἐξαναστήσῃς ἀναμάρτητον ἐοῦσαν καὶ τῶν πρότερον καὶ τῶν νῦν ἑστεώτων· τὰ μὲν γὰρ πρότερον ἐγώ τε ἔπρηξα καὶ ἐγὼ κεφαλῇ ἀναμάξας φέρω· τὰ δὲ νῦν παρεόντα, Πακτύης γάρ ἐστι ὁ ἀδικέων, τῷ σὺ ἐπέτρεψας Σάρδις, οὗτος δότω τοι δίκην. [1.155.4] Λυδοῖσι δὲ συγγνώμην ἔχων τάδε αὐτοῖσι ἐπίταξον, ὡς μήτε ἀποστέωσι μήτε δεινοί τοι ἔωσι· ἄπειπε μέν σφι πέμψας ὅπλα ἀρήια μὴ ἐκτῆσθαι, κέλευε δέ σφεας κιθῶνάς τε ὑποδύνειν τοῖσι εἵμασι καὶ κοθόρνους ὑποδέεσθαι, πρόειπε δ᾽ αὐτοῖσι κιθαρίζειν τε καὶ ψάλλειν καὶ καπηλεύειν παιδεύειν τοὺς παῖδας. καὶ ταχέως σφέας, ὦ βασιλεῦ, γυναῖκας ἀντ᾽ ἀνδρῶν ὄψεαι γεγονότας, ὥστε οὐδὲν δεινοί τοι ἔσονται μὴ ἀποστέωσι. [1.156.1] Κροῖσος μὲν δὴ ταῦτά οἱ ὑπετίθετο, αἱρετώτερα ταῦτα εὑρίσκων Λυδοῖσι ἢ ἀνδραποδισθέντας πρηθῆναί σφεας, ἐπιστάμενος ὅτι, ἢν μὴ ἀξιόχρεον πρόφασιν προτείνῃ, οὐκ ἀναπείσει μιν μεταβουλεύσασθαι, ἀρρωδέων δὲ μὴ καὶ ὕστερόν κοτε οἱ Λυδοί, ἢν τὸ παρεὸν ὑπεκδράμωσι, ἀποστάντες ἀπὸ τῶν Περσέων ἀπόλωνται. [1.156.2] Κῦρος δὲ ἡσθεὶς τῇ ὑποθήκῃ καὶ ὑπεὶς τῆς ὀργῆς ἔφη οἱ πείσεσθαι. καλέσας δὲ Μαζάρεα ἄνδρα Μῆδον, ταῦτά τέ οἱ ἐνετείλατο προειπεῖν Λυδοῖσι τὰ ὁ Κροῖσος ὑπετίθετο, καὶ πρὸς ἐξανδραποδίσασθαι τοὺς ἄλλους πάντας οἳ μετὰ Λυδῶν ἐπὶ Σάρδις ἐστρατεύσαντο, αὐτὸν δὲ Πακτύην πάντως ζῶντα ἀγαγεῖν παρ᾽ ἑωυτόν. [1.157.1] ὁ μὲν δὴ ταῦτα ἐκ τῆς ὁδοῦ ἐντειλάμενος ἀπήλαυνε ἐς ἤθεα τὰ Περσέων. Πακτύης δὲ πυθόμενος ἀγχοῦ εἶναι στρατὸν ἐπ᾽ ἑωυτὸν ἰόντα, δείσας οἴχετο φεύγων ἐς Κύμην. [1.157.2] Μαζάρης δὲ ὁ Μῆδος ἐλάσας ἐπὶ τὰς Σάρδις τοῦ Κύρου στρατοῦ μοῖραν ὅσην δή κοτε ἔχων, ὡς οὐκ εὗρε ἔτι ἐόντας τοὺς ἀμφὶ Πακτύην ἐν Σάρδισι, πρῶτα μὲν τοὺς Λυδοὺς ἠνάγκασε τὰς Κύρου ἐντολὰς ἐπιτελέειν· ἐκ τούτου δὲ κελευσμοσύνης Λυδοὶ τὴν πᾶσαν δίαιταν τῆς ζόης μετέβαλον. [1.157.3] Μαζάρης δὲ μετὰ τοῦτο ἔπεμπε ἐς τὴν Κύμην ἀγγέλους ἐκδιδόναι κελεύων Πακτύην. οἱ δὲ Κυμαῖοι ἔγνωσαν συμβουλῆς πέρι ἐς θεὸν ἀνοῖσαι τὸν ἐν Βραγχίδῃσι. ἦν γὰρ αὐτόθι μαντήιον ἐκ παλαιοῦ ἱδρυμένον, τῷ Ἴωνές τε πάντες καὶ Αἰολέες ἐώθεσαν χρᾶσθαι. ὁ δὲ χῶρος οὗτός ἐστι τῆς Μιλησίης ὑπὲρ Πανόρμου λιμένος. [1.158.1] πέμψαντες ὦν οἱ Κυμαῖοι ἐς τοὺς Βραγχίδας θεοπρόπους εἰρώτευν περὶ Πακτύην ὁκοῖόν τι ποιέοντες θεοῖσι μέλλοιεν χαριεῖσθαι. ἐπειρωτῶσι δέ σφι ταῦτα χρηστήριον ἐγένετο ἐκδιδόναι Πακτύην Πέρσῃσι. ταῦτα δὲ ὡς ἀπενειχθέντα ἤκουσαν οἱ Κυμαῖοι, ὁρμέατο ἐκδιδόναι. [1.158.2] ὁρμημένου δὲ ταύτῃ τοῦ πλήθεος Ἀριστόδικος ὁ Ἡρακλείδεω ἀνὴρ τῶν ἀστῶν ἐὼν δόκιμος ἔσχε μὴ ποιῆσαι ταῦτα Κυμαίους, ἀπιστέων τε τῷ χρησμῷ καὶ δοκέων τοὺς θεοπρόπους οὐ λέγειν ἀληθέως, ἐς ὃ τὸ δεύτερον περὶ Πακτύεω ἐπειρησόμενοι ἤισαν ἄλλοι θεοπρόποι, τῶν καὶ Ἀριστόδικος ἦν. [1.159.1] ἀπικομένων δὲ ἐς Βραγχίδας ἐχρηστηριάζετο ἐκ πάντων Ἀριστόδικος ἐπειρωτῶν τάδε· Ὦναξ, ἦλθε παρ᾽ ἡμέας ἱκέτης Πακτύης ὁ Λυδὸς φεύγων θάνατον βίαιον πρὸς Περσέων· οἱ δέ μιν ἐξαιτέονται προεῖναι Κυμαίους κελεύοντες. [1.159.2] ἡμεῖς δὲ δειμαίνοντες τὴν Περσέων δύναμιν τὸν ἱκέτην ἐς τόδε οὐ τετολμήκαμεν ἐκδιδόναι, πρὶν ἂν τὸ ἀπὸ σεῦ ἡμῖν δηλωθῇ ἀτρεκέως ὁκότερα ποιέωμεν. ὁ μὲν ταῦτα ἐπειρώτα, ὁ δ᾽ αὖτις τὸν αὐτόν σφι χρησμὸν ἔφαινε κελεύων ἐκδιδόναι Πακτύην Πέρσῃσι. [1.159.3] πρὸς ταῦτα ὁ Ἀριστόδικος ἐκ προνοίης ἐποίεε τάδε· περιιὼν τὸν νηὸν κύκλῳ ἐξαίρεε τοὺς στρουθοὺς καὶ ἄλλα ὅσα ἦν νενεοσσευμένα ὀρνίθων γένεα ἐν τῷ νηῷ. ποιέοντος δὲ αὐτοῦ ταῦτα λέγεται φωνὴν ἐκ τοῦ ἀδύτου γενέσθαι φέρουσαν μὲν πρὸς τὸν Ἀριστόδικον, λέγουσαν δὲ τάδε· Ἀνοσιώτατε ἀνθρώπων, τί τάδε τολμᾷς ποιέειν; τοὺς ἱκέτας μεὸ ἐκ τοῦ νηοῦ κεραΐζεις; Ἀριστόδικον δὲ οὐκ ἀπορήσαντα πρὸς ταῦτα εἰπεῖν· [1.159.4] Ὦναξ, αὐτὸς μὲν οὕτω τοῖσι ἱκέτῃσι βοηθέεις, Κυμαίους δὲ κελεύεις τὸν ἱκέτην ἐκδιδόναι; τὸν δὲ αὖτις ἀμείψασθαι τοῖσδε· Ναὶ κελεύω, ἵνα γε ἀσεβήσαντες θᾶσσον ἀπόλησθε, ὡς μὴ τὸ λοιπὸν περὶ ἱκετέων ἐκδόσιος ἔλθητε ἐπὶ τὸ χρηστήριον. [1.160.1] ταῦτα ὡς ἀπενειχθέντα ἤκουσαν οἱ Κυμαῖοι, οὐ βουλόμενοι οὔτε ἐκδόντες ἀπολέσθαι οὔτε παρ᾽ ἑωυτοῖσι ἔχοντες πολιορκέεσθαι, ἐκπέμπουσι αὐτὸν ἐς Μυτιλήνην. [1.160.2] οἱ δὲ Μυτιληναῖοι ἐπιπέμποντος τοῦ Μαζάρεος ἀγγελίας ἐκδιδόναι τὸν Πακτύην παρεσκευάζοντο ἐπὶ μισθῷ ὅσῳ δή· οὐ γὰρ ἔχω τοῦτό γε εἰπεῖν ἀτρεκέως· οὐ γὰρ ἐτελεώθη. [1.160.3] Κυμαῖοι γὰρ ὡς ἔμαθον ταῦτα πρησσόμενα ἐκ τῶν Μυτιληναίων, πέμψαντες πλοῖον ἐς Λέσβον ἐκκομίζουσι Πακτύην ἐς Χίον. ἐνθεῦτεν δὲ ἐξ ἱροῦ Ἀθηναίης πολιούχου ἀποσπασθεὶς ὑπὸ Χίων ἐξεδόθη. [1.160.4] ἐξέδοσαν δὲ οἱ Χῖοι ἐπὶ τῷ Ἀταρνέϊ μισθῷ· τοῦ δὲ Ἀταρνέος τούτου ἐστὶ χῶρος τῆς Μυσίης, Λέσβου ἀντίος. Πακτύην μέν νυν παραδεξάμενοι οἱ Πέρσαι εἶχον ἐν φυλακῇ, θέλοντες Κύρῳ ἀποδέξαι. [1.160.5] ἦν δὲ χρόνος οὗτος οὐκ ὀλίγος γενόμενος, ὅτε Χίων οὐδεὶς ἐκ τοῦ Ἀταρνέος τούτου οὔτε οὐλὰς κριθέων πρόχυσιν ἐποιέετο θεῶν οὐδενὶ οὔτε πέμματα ἐπέσσετο καρποῦ τοῦ ἐνθεῦτεν, ἀπείχετό τε τῶν πάντων ἱρῶν τὰ πάντα ἐκ τῆς χώρης ταύτης γινόμενα. [1.161.1] Χῖοι μέν νυν Πακτύην ἐξέδοσαν, Μαζάρης δὲ μετὰ ταῦτα ἐστρατεύετο ἐπὶ τοὺς συμπολιορκήσαντας Τάβαλον, καὶ τοῦτο μὲν Πριηνέας ἐξηνδραποδίσατο, τοῦτο δὲ Μαιάνδρου πεδίον πᾶν ἐπέδραμε ληίην ποιεύμενος τῷ στρατῷ, Μαγνησίην τε ὡσαύτως. μετὰ δὲ ταῦτα αὐτίκα νούσῳ τελευτᾷ. [1.162.1] ἀποθανόντος δὲ τούτου Ἅρπαγος κατέβη διάδοχος τῆς στρατηγίης, γένος καὶ αὐτὸς ἐὼν Μῆδος, τὸν ὁ Μήδων βασιλεὺς Ἀστυάγης ἀνόμῳ τραπέζῃ ἔδαισε, ὁ τῷ Κύρῳ τὴν βασιληίην συγκατεργασάμενος. [1.162.2] οὗτος ὡνὴρ τότε ὑπὸ Κύρου στρατηγὸς ἀποδεχθεὶς ὡς ἀπίκετο ἐς τὴν Ἰωνίην, αἵρεε τὰς πόλιας χώμασι· ὅκως γὰρ τειχήρεας ποιήσειε, τὸ ἐνθεῦτεν χώματα χῶν πρὸς τὰ τείχεα ἐπόρθεε. [1.163.1] πρώτῃ δὲ Φωκαίῃ Ἰωνίης ἐπεχείρησε. οἱ δὲ Φωκαιέες οὗτοι ναυτιλίῃσι μακρῇσι πρῶτοι Ἑλλήνων ἐχρήσαντο, καὶ τόν τε Ἀδρίην καὶ τὴν Τυρσηνίην καὶ τὴν Ἰβηρίην καὶ τὸν Ταρτησσὸν οὗτοί εἰσι οἱ καταδέξαντες. [1.163.2] ἐναυτίλλοντο δὲ οὐ στρογγύλῃσι νηυσὶ ἀλλὰ πεντηκοντέροισι. ἀπικόμενοι δὲ ἐς τὸν Ταρτησσὸν προσφιλέες ἐγένοντο τῷ βασιλέϊ τῶν Ταρτησσίων, τῷ οὔνομα μὲν ἦν Ἀργανθώνιος, ἐτυράννευσε δὲ Ταρτησσοῦ ὀγδώκοντα ἔτεα, ἐβίωσε δὲ ‹τὰ› πάντα εἴκοσι καὶ ἑκατόν. [1.163.3] τούτῳ δὴ τῷ ἀνδρὶ προσφιλέες οἱ Φωκαιέες οὕτω δή τι ἐγένοντο, ὡς τὰ μὲν πρῶτά σφεας ἐκλιπόντας Ἰωνίην ἐκέλευε τῆς ἑωυτοῦ χώρης οἰκῆσαι ὅκου βούλονται, μετὰ δέ, ὡς τοῦτό γε οὐκ ἔπειθε τοὺς Φωκαιέας, ὁ δὲ πυθόμενος τὸν Μῆδον παρ᾽ αὐτῶν ὡς αὔξοιτο, ἐδίδου σφι χρήματα τεῖχος περιβαλέσθαι τὴν πόλιν. [1.163.4] ἐδίδου δὲ ἀφειδέως· καὶ γὰρ καὶ ἡ περίοδος τοῦ τείχεος οὐκ ὀλίγοι στάδιοί εἰσι, τοῦτο δὲ πᾶν λίθων μεγάλων καὶ εὖ συναρμοσμένων. [1.164.1] τὸ μὲν δὴ τεῖχος τοῖσι Φωκαιεῦσι τρόπῳ τοιῷδε ἐξεποιήθη, ὁ δὲ Ἅρπαγος ὡς ἐπήλασε τὴν στρατιήν, ἐπολιόρκεε αὐτούς, προϊσχόμενος ἔπεα ὥς οἱ καταχρᾷ εἰ βούλονται Φωκαιέες προμαχεῶνα ἕνα μοῦνον τοῦ τείχεος ἐρεῖψαι καὶ οἴκημα ἓν κατιρῶσαι. [1.164.2] οἱ δὲ Φωκαιέες περιημεκτέοντες τῇ δουλοσύνῃ ἔφασαν θέλειν βουλεύσασθαι ἡμέρην μίαν καὶ ἔπειτα ὑποκρινέεσθαι· ἐν ᾧ δὲ βουλεύονται αὐτοί, ἀπαγαγεῖν ἐκεῖνον ἐκέλευον τὴν στρατιὴν ἀπὸ τοῦ τείχεος. ὁ δὲ Ἅρπαγος ἔφη εἰδέναι μὲν εὖ τὰ ἐκεῖνοι μέλλοιεν ποιέειν, ὅμως δέ σφι παριέναι βουλεύσασθαι. [1.164.3] ἐν ᾧ ὦν ὁ Ἅρπαγος ἀπὸ τοῦ τείχεος ἀπήγαγε τὴν στρατιήν, οἱ Φωκαιέες ἐν τούτῳ κατασπάσαντες τὰς πεντηκοντέρους, ἐσθέμενοι τέκνα καὶ γυναῖκας καὶ ἔπιπλα πάντα, πρὸς δὲ καὶ τὰ ἀγάλματα τὰ ἐκ τῶν ἱρῶν καὶ τὰ ἄλλα ἀναθήματα, χωρὶς ὅ τι χαλκὸς ἢ λίθος ἢ γραφὴ ἦν, τὰ δὲ ἄλλα πάντα ἐσθέντες καὶ αὐτοὶ ἐσβάντες ἔπλεον ἐπὶ Χίου· τὴν δὲ Φώκαιαν ἐρημωθεῖσαν ἀνδρῶν ἔσχον οἱ Πέρσαι. [1.165.1] οἱ δὲ Φωκαιέες, ἐπείτε σφι Χῖοι τὰς νήσους τὰς Οἰνούσσας καλεομένας οὐκ ἐβούλοντο ὠνευμένοισι πωλέειν, δειμαίνοντες μὴ αἱ μὲν ἐμπόριον γένωνται, ἡ δὲ αὐτῶν νῆσος ἀποκληισθῇ τούτου εἵνεκα, πρὸς ταῦτα οἱ Φωκαιέες ἐστέλλοντο ἐς Κύρνον. ἐν γὰρ τῇ Κύρνῳ εἴκοσι ἔτεσι πρότερον τούτων ἐκ θεοπροπίου ἀνεκτήσαντο πόλιν, τῇ οὔνομα ἦν Ἀλαλίη. [1.165.2] Ἀργανθώνιος δὲ τηνικαῦτα ἤδη ἐτετελευτήκεε. στελλόμενοι δὲ ἐπὶ τὴν Κύρνον, πρῶτα καταπλεύσαντες ἐς τὴν Φώκαιαν κατεφόνευσαν τῶν Περσέων τὴν φυλακήν, ἣ ἐφρούρεε παραδεξαμένη παρὰ Ἁρπάγου τὴν πόλιν, μετὰ δέ, ὡς τοῦτό σφι ἐξέργαστο, ἐποιήσαντο ἰσχυρὰς κατάρας τῷ ὑπολειπομένῳ ἑωυτῶν τοῦ στόλου. [1.165.3] πρὸς δὲ ταύτῃσι καὶ μύδρον σιδήρεον κατεπόντωσαν καὶ ὤμοσαν μὴ πρὶν ἐς Φώκαιαν ἥξειν πρὶν ἢ τὸν μύδρον τοῦτον ἀναφανῆναι. στελλομένων δὲ αὐτῶν ἐπὶ τὴν Κύρνον ὑπερημίσεας τῶν ἀστῶν ἔλαβε πόθος τε καὶ οἶκτος τῆς πόλιος καὶ τῶν ἠθέων τῆς χώρης, ψευδόρκιοι δὲ γενόμενοι ἀπέπλεον ὀπίσω ἐς τὴν Φώκαιαν. οἳ δὲ αὐτῶν τὸ ὅρκιον ἐφύλασσον, ἀερθέντες ἐκ τῶν Οἰνουσσέων ἔπλεον. [1.166.1] ἐπείτε δὲ ἐς τὴν Κύρνον ἀπίκοντο, οἴκεον κοινῇ μετὰ τῶν πρότερον ἀπικομένων ἐπ᾽ ἔτεα πέντε καὶ ἱρὰ ἐνιδρύσαντο. καὶ ἦγον γὰρ δὴ καὶ ἔφερον τοὺς περιοίκους ἅπαντας, στρατεύονται ὦν ἐπ᾽ αὐτοὺς κοινῷ λόγῳ χρησάμενοι Τυρσηνοὶ καὶ Καρχηδόνιοι νηυσὶ ἑκάτεροι ἑξήκοντα. [1.166.2] οἱ δὲ Φωκαιέες πληρώσαντες καὶ αὐτοὶ τὰ πλοῖα, ἐόντα ἀριθμὸν ἑξήκοντα, ἀντίαζον ἐς τὸ Σαρδόνιον καλεόμενον πέλαγος. συμμισγόντων δὲ τῇ ναυμαχίῃ Καδμείη τις νίκη τοῖσι Φωκαιεῦσι ἐγένετο. αἱ μὲν γὰρ τεσσεράκοντά σφι νέες διεφθάρησαν, αἱ δὲ εἴκοσι αἱ περιεοῦσαι ἦσαν ἄχρηστοι· ἀπεστράφατο γὰρ τοὺς ἐμβόλους. [1.166.3] καταπλώσαντες δὲ ἐς τὴν Ἀλαλίην ἀνέλαβον τὰ τέκνα καὶ τὰς γυναῖκας καὶ τὴν ἄλλην κτῆσιν ὅσην οἷαί τε ἐγίνοντο αἱ νέες σφι ἄγειν, καὶ ἔπειτα ἀπέντες τὴν Κύρνον ἔπλεον ἐς Ῥήγιον. [1.167.1] τῶν δὲ διαφθαρεισέων νεῶν τοὺς ἄνδρας οἵ τε Καρχηδόνιοι καὶ οἱ Τυρσηνοὶ ** ἔλαχόν τε αὐτῶν πολλῷ πλέους καὶ τούτους ἐξαγαγόντες κατέλευσαν. μετὰ δὲ Ἀγυλλαίοισι πάντα τὰ παριόντα τὸν χῶρον, ἐν τῷ οἱ Φωκαιέες καταλευσθέντες ἐκέατο, ἐγίνετο διάστροφα καὶ ἔμπηρα καὶ ἀπόπληκτα, ὁμοίως πρόβατα καὶ ὑποζύγια καὶ ἄνθρωποι. [1.167.2] οἱ δὲ Ἀγυλλαῖοι ἐς Δελφοὺς ἔπεμπον, βουλόμενοι ἀκέσασθαι τὴν ἁμαρτάδα. ἡ δὲ Πυθίη σφέας ἐκέλευσε ποιέειν τὰ καὶ νῦν οἱ Ἀγυλλαῖοι ἔτι ἐπιτελέουσι· καὶ γὰρ ἐναγίζουσί σφι μεγάλως καὶ ἀγῶνα γυμνικὸν καὶ ἱππικὸν ἐπιστᾶσι. [1.167.3] καὶ οὗτοι μὲν τῶν Φωκαιέων τοιούτῳ μόρῳ διεχρήσαντο, οἱ δὲ αὐτῶν ἐς τὸ Ῥήγιον καταφυγόντες ἐνθεῦτεν ὁρμώμενοι ἐκτήσαντο πόλιν γῆς τῆς Οἰνωτρίης ταύτην ἥτις νῦν Ὑέλη καλέεται. [1.167.4] ἔκτισαν δὲ ταύτην πρὸς ἀνδρὸς Ποσειδωνιήτεω μαθόντες ὡς τὸν Κύρνον σφι ἡ Πυθίη ἔχρησε κτίσαι ἥρων ἐόντα, ἀλλ᾽ οὐ τὴν νῆσον. Φωκαίης μέν νυν πέρι τῆς ἐν Ἰωνίῃ οὕτως ἔσχε. [1.168.1] παραπλήσια δὲ τούτοισι καὶ Τήιοι ἐποίησαν· ἐπείτε γάρ σφεων εἷλε χώματι τὸ τεῖχος Ἅρπαγος, ἐσβάντες πάντες ἐς τὰ πλοῖα οἴχοντο πλέοντες ἐπὶ τῆς Θρηίκης καὶ ἐνθαῦτα ἔκτισαν πόλιν Ἄβδηρα, τὴν πρότερος τούτων Κλαζομένιος Τιμήσιος κτίσας οὐκ ἀπόνητο, ἀλλ᾽ ὑπὸ Θρηίκων ἐξελασθεὶς τιμὰς νῦν ὑπὸ Τηίων τῶν ἐν Ἀβδήροισι ὡς ἥρως ἔχει.

[1.149.1] Αυτές που είπα είναι οι ιωνικές πόλεις, και αυτές που θα πω οι αιολικές: η Κύμη που ονομάζεται Φρικωνίς, η Λάρισα, το Νέον Τείχος, η Τήμνος, η Κίλλα, το Νότιον, η Αιγιρόεσσα, η Πιτάνη, οι Αιγαίαι, η Μύρινα, η Γρύνεια. Αυτές είναι οι αρχαίες πόλεις των Αιολέων, ένδεκα συνολικά· γιατί τη μια, τη Σμύρνη, την απέσπασαν από την ομάδα αυτή οι Ίωνες· γιατί και των Αιολέων οι πόλεις στη στεριά ήταν παλιά δώδεκα. [1.149.2] Οι Αιολείς αυτοί πέτυχαν και κατοίκισαν μια χώρα ευφορότερη από των Ιώνων, στο κλίμα όμως κατώτερη.
[1.150.1] Νά πώς οι Αιολείς έχασαν τη Σμύρνη: Δέχτηκαν κάποτε στην πόλη τους μια ομάδα από Κολοφώνιους νικημένους σ᾽ ένα κίνημα και εξορισμένους από την πατρίδα τους. Αργότερα αυτοί οι φυγάδες Κολοφώνιοι καιροφυλάκτησαν μια μέρα που οι κάτοικοι της Σμύρνης έκαναν γιορτή έξω από τα τείχη προς τιμή του Διονύσου, έκλεισαν τις πύλες και έγιναν κύριοι της πόλεως. [1.150.2] Ύστερα από παρέμβαση όλων των Αιολέων, έγινε συμφωνία: οι Ίωνες να δώσουν πίσω στους Αιολείς κάθε κινητή περιουσία τους, και οι Αιολείς από μέρους τους να εγκαταλείψουν τη Σμύρνη. Δέχτηκαν οι κάτοικοι της Σμύρνης τη συνθήκη, κι έτσι οι ένδεκα αιολικές πόλεις τούς μοίρασαν μεταξύ τους και τους έκαναν πολίτες δικούς τους.
[1.151.1] Αυτές είναι οι αιολικές πόλεις στη στεριά, εκτός από εκείνες που είναι χτισμένες στην Ίδη· γιατί οι τελευταίες αυτές είναι απομονωμένες. [1.151.2] Από τις νησιώτικες πόλεις οι πέντε βρίσκονται στη Λέσβο (γιατί την έχτη, χτισμένη επίσης στη Λέσβο, την Αρίσβα, τη σκλάβωσαν οι Μηθυμναίοι, κι ας είχαν το ίδιο αίμα μαζί τους)· μια πόλη είναι χτισμένη στην Τένεδο κι άλλη μια στα Εκατό νησιά, όπως τα λένε. [1.151.3] Για τους Λεσβίους και τους Τενέδιους, όπως και για τους νησιώτες Ίωνες, δεν υπήρχε κανένας κίνδυνος. Όλες όμως οι άλλες πόλεις πήραν από κοινού απόφαση να ακολουθήσουν τους Ίωνες, σ᾽ όποιον δρόμο κι αν έπαιρναν.
[1.152.1] Ευθύς ως έφτασαν στη Σπάρτη οι αγγελιοφόροι των Ιώνων και των Αιολέων (το πράγμα έγινε με πολύ γρήγορο ρυθμό), διάλεξαν να μιλήσει εκ μέρους όλων ο αντιπρόσωπος της Φώκαιας, που το όνομά του ήταν Πύθερμος. Κι αυτός, αφού ντύθηκε μ᾽ ένα ρούχο πορφυρό —για να το μάθουνε οι Σπαρτιάτες και να μαζευτούν όσο γινόταν περισσότεροι— παρουσιάστηκε μπροστά τους και έλεγε πολλά και διάφορα, τονίζοντας πως είναι ανάγκη να τους βοηθήσουν. [1.152.2] Ωστόσο οι Λακεδαιμόνιοι δε συγκινήθηκαν, παρά αποφάσισαν τελικά να μην τους βοηθήσουν τους Ίωνες. Έτσι εκείνοι γύρισαν πίσω, ενώ οι Λακεδαιμόνιοι, μόλις ξεφορτώθηκαν τους αγγελιοφόρους των Ιώνων, είπαν να φύγει μια αποστολή σ᾽ ένα καράβι με πενήντα κωπηλάτες, κατά τη γνώμη μου για να κατοπτεύσει πώς ήταν τα πράγματα στην Ιωνία και τί έκανε ο Κύρος. [1.152.3] Όταν αυτοί έφτασαν στη Φώκαια, έστειλαν στις Σάρδεις τον πιο ικανό ανάμεσά τους —Λακρίνης ήταν το όνομά του— να διαβιβάσει στον Κύρο το μήνυμα των Λακεδαιμονίων: να μην πειράξει ο Κύρος καμιά πόλη της ελληνικής γης, γιατί οι ίδιοι δε θα μείνουν ασυγκίνητοι.
[1.153.1] Στα λόγια αυτά του κήρυκα λεν πως αντέδρασε ο Κύρος ρωτώντας τους Έλληνες που είχε μαζί του, τί λογής άνθρωποι είναι οι Λακεδαιμόνιοι και πόσο το πλήθος τους, ώστε να τολμούν να τον προειδοποιούν μ᾽ αυτόν τον τρόπο. Κι αφού κατατοπίστηκε, λένε πως είπε στον Σπαρτιάτη κήρυκα: «Ποτέ ώς τώρα δε φοβήθηκα ανθρώπους τέτοιους, που έχουν στη μέση της πόλης τους ένα ορισμένο μέρος και μαζεμένοι εκεί εξαπατούν ο ένας τον άλλο με όρκους. Αν είμαι γερός, δεν πρόκειται να συζητούν στο μέλλον οι Σπαρτιάτες τα πάθη των Ιώνων αλλά τα δικά τους». [1.153.2] Αυτά τα λόγια τα έριξε ο Κύρος κατά πρόσωπον όλων των Ελλήνων, επειδή στήνονται στις αγορές τους και εκεί πουλούν και αγοράζουν. Γιατί οι ίδιοι οι Πέρσες δε συνηθίζουν καθόλου τις αγορές κι ούτε κι υπάρχει γενικά στα μέρη τους τόπος για αγορά. [1.153.3] Ύστερα ο Κύρος αφού εμπιστεύθηκε τη διοίκηση των Σάρδεων στον Πέρση Τάβαλο, και το θησαυρό του Κροίσου στον Λυδό Πακτύη για να τον φυλά, ξεκίνησε για τα Αγβάτανα, παίρνοντας μαζί του και τον Κροίσο· για τους Ίωνες προς το παρόν δεν έδειξε κανένα ιδιαίτερο ενδιαφέρον. [1.153.4] Γιατί η Βαβυλώνα τού στεκόταν εμπόδιο και το έθνος των Βακτρίων και οι Σάκες και οι Αιγύπτιοι: εναντίον τους είχε σκοπό να εκστρατεύσει ο ίδιος, ενώ εναντίον των Ιώνων να στείλει άλλον στρατηγό.
[1.154.1] Μόλις ο Κύρος ξεκίνησε από τις Σάρδεις, ο Πακτύης ξεσήκωσε τους Λυδούς να αποστατήσουν από τον Τάβαλο και τον Κύρο. Κατέβηκε στη θάλασσα, κι έτσι που είχε όλο το χρυσάφι που πήρε από τις Σάρδεις, στρατολογούσε μισθοφόρους και έπειθε τους κατοίκους των παραθαλασσίων να εκστρατεύσουν στο πλευρό του. Κίνησε έτσι αμέσως με το στρατό του εναντίον των Σάρδεων και πολιορκούσε τον Τάβαλο, που ήταν κλεισμένος στην ακρόπολη.
[1.155.1] Όταν το πράγμα έφτασε στα αυτιά του Κύρου επάνω στην πορεία του, είπε στον Κροίσο τα ακόλουθα λόγια: «Κροίσε, ποιό θα είναι το τέλος μ᾽ αυτά που γίνονται εναντίον μου; Δεν το έχουνε σκοπό, όπως φαίνεται, να σταματήσουν οι Λυδοί από το να μ᾽ ενοχλούν και να υποφέρουν κι οι ίδιοι. Σκέφτομαι μην είναι το καλύτερο να τους πουλήσω σκλάβους· γιατί τώρα μου φαίνεται σαν να έχω κάνει το ίδιο, όπως αν κάποιος, που έχει σκοτώσει έναν πατέρα, λυπήθηκε τα παιδιά του. [1.155.2] Έτσι κι εγώ, εσένα, που είσαι κάτι περισσότερο από πατέρας των Λυδών, σε πήρα και σε κουβαλώ μαζί μου, ενώ στους ίδιους τους Λυδούς παρέδωσα την πόλη — κι ύστερα απορώ που ξεσηκώνονται εναντίον μου». Εκείνος έλεγε αυτά που πίστευε, και ο Κροίσος, από φόβο μήπως ο Κύρος καταστρέψει εκ θεμελίων τις Σάρδεις, του αποκρινόταν ως εξής: [1.155.3] «Βασιλιά μου, μίλησες λογικά· ωστόσο μην παραδίδεσαι ολότελα στο θυμό σου και μην αφανίσεις μιαν αρχαία πόλη, που τίποτε δεν φταίει για όσα έγιναν στο παρελθόν και όσα συμβαίνουν τώρα. Γιατί αυτό που έγινε στο παρελθόν, εγώ το έκανα, και πάνω στο δικό μου κεφάλι πέφτει το κρίμα, και το υπομένω. Γι᾽ αυτό πάλι που συμβαίνει τώρα, ένοχος είναι ο Πακτύης, αυτός που του εμπιστεύθηκες τις Σάρδεις· αυτός πρέπει να πληρώσει. [1.155.4] Κι όσο για τους Λυδούς συγχώρα τους, και για να μη σηκώσουν άλλη φορά κεφάλι μήτε να γίνουν επικίνδυνοι, πρόσταξέ τους τα ακόλουθα: στείλε τους μήνυμα και απαγόρευσέ τους να έχουν στην κατοχή τους όπλα πολεμικά, πρόσταξέ τους να βάλουν πουκαμίσες κάτω από τα πανωφόρια τους και στα πόδια τους να δέσουν κοθόρνους, και παράγγειλέ τους να μάθουν στα παιδιά τους να παίζουνε κιθάρα και να τραγουδούν και να εμπορεύονται. Μ᾽ αυτόν τον τρόπο, βασιλιά μου, γρήγορα θα τους δεις να γίνονται γυναίκες από άνδρες που είναι, και πια δε θα υπάρχει κίνδυνος μην επαναστατήσουν.
[1.156.1] Ο Κροίσος τού πρότεινε αυτά τα μέτρα, γιατί τα έβρισκε προτιμότερα για τους Λυδούς, παρά να πουληθούνε σκλάβοι, ξέροντας πως αν δεν πρόβαλε στον Κύρο μια πρόταση ανάλογη, δε θα κατόρθωνε να τον πείσει να αλλάξει γνώμη. Εξάλλου τον τρόμαζε και η ιδέα μήπως στο μέλλον —αν τώρα ξέφευγαν το κακό — ξεσηκωθούν και πάλι οι Λυδοί εναντίον των Περσών και αφανιστούν. [1.156.2] Άρεσε η συμβουλή στον Κύρο και δίνοντας τόπο στην οργή του είπε πως δέχεται την πρόταση. Ύστερα φώναξε το Μαζάρη, που ήταν Μήδος, και τον πρόσταξε να πάει να πει στους Λυδούς αυτά που του συμβούλευσε ο Κροίσος· επιπλέον να πουλήσει σκλάβους όλους τους άλλους που μαζί με τους Λυδούς είχαν χτυπήσει τις Σάρδεις, ενώ τον ίδιο τον Πακτύη να τον πιάσει οπωσδήποτε ζωντανό και να τον φέρει εδώ.
[1.157.1] Αφού ο Κύρος έδωσε πάνω στο δρόμο του τις παραπάνω συμβουλές, συνέχισε την πορεία του για τη χώρα των Περσών. Ο Πακτύης ωστόσο μόλις πληροφορήθηκε ότι βαδίζει εναντίον του στρατός και πως είναι μάλιστα κοντά, από φόβο κατέφυγε στην Κύμη. [1.157.2] Ο Μήδος Μαζάρης είχε κινήσει για τις Σάρδεις έχοντας μαζί του ένα τμήμα από το στρατό του Κύρου, —πόσο ακριβώς δεν ξέρω— και, επειδή δε βρήκε πια την ομάδα του Πακτύη στις Σάρδεις, πρώτα πρώτα επέβαλε στους Λυδούς να εφαρμόσουν τις εντολές του Κύρου· και κάτω από τη δική του επιβολή, οι Λυδοί άλλαξαν ολότελα τρόπο ζωής. [1.157.3] Ύστερα ο Μαζάρης έστειλε αγγελιοφόρους στην Κύμη, για να ζητήσουν να του δοθεί πίσω ο Πακτύης. Οι Κυμαίοι όμως αποφάσισαν να αναθέσουν το πράγμα στο θεό των Βραγχιδών ζητώντας τη συμβουλή του· γιατί εκεί υπήρχε από παλιά ιδρυμένο ένα μαντείο, που συνήθιζαν όλοι οι Ίωνες και οι Αιολείς να το συμβουλεύονται. Ο τόπος αυτός βρίσκεται στην περιοχή της Μιλήτου, πάνω από το λιμάνι του Πανόρμου.
[1.158.1] Έστειλαν λοιπόν οι Κυμαίοι ανθρώπους τους στο ιερό των Βραγχιδών και ρωτούσαν τί έπρεπε να κάνουν με τον Πακτύη, ώστε να ευχαριστήσουν τους θεούς. Και στην ερώτησή τους αυτή το μαντείο απάντησε να παραδώσουν τον Πακτύη στους Πέρσες. Όταν ο χρησμός έφτασε και τον έμαθαν οι Κυμαίοι, ήσαν έτοιμοι να τον παραδώσουν. [1.158.2] Ενώ όμως οι πιο πολλοί κινούνταν προς αυτή την κατεύθυνση, ο Αριστόδικος, ο γιος του Ηρακλείδη, άνθρωπος ικανός μέσα στην πόλη, συγκράτησε τους Κυμαίους να μην το κάνουνε αυτό, αμφιβάλλοντας για το χρησμό και πιστεύοντας ότι οι απεσταλμένοι δεν έλεγαν την αλήθεια· ωσότου ξεκίνησε μια δεύτερη αποστολή να ξαναρωτήσει για τον Πακτύη — ανάμεσά τους ήταν και ο Αριστόδικος.
[1.159.1] Όταν η αποστολή έφτασε στις Βραγχίδες, ζητούσε χρησμό εκ μέρους όλων ο Αριστόδικος, υποβάλλοντας την ερώτηση με τον εξής τρόπο: «Βασιλιά, ήρθε στην πόλη μας ικέτης ο λυδός Πακτύης, ζητώντας καταφύγιο από τον βίαιο θάνατο που του ετοιμάζουν οι Πέρσες· αυτοί βέβαια τον ζητούν και θέλουν από τους Κυμαίους να τους τον παραδώσουν. [1.159.2] Εμείς όμως, όσο κι αν μας φοβίζει η δύναμη των Περσών, ώς τώρα δεν τολμήσαμε να τους παραδώσουμε έναν ικέτη, προτού μας δείξεις εσύ ξεκάθαρα τί από τα δύο πρέπει να κάνουμε». Αυτή ήταν η ερώτηση του Αριστόδικου, αλλά ο θεός έδωσε πάλι τον ίδιο χρησμό, προστάζοντάς τους να δώσουν πίσω τον Πακτύη στους Πέρσες. [1.159.3] Τότε ο Αριστόδικος από σκοπού έκανε το εξής: Έφερε γύρα το ναό κι έδιωχνε τα σπουργίτια που είχαν φωλιάσει στο ναό. Και ενώ εκείνος έκανε αυτό που είπαμε, λένε ότι ακούστηκε να βγαίνει μέσα από το άδυτο μια φωνή, που απευθυνόταν στον Αριστόδικο και έλεγε τα εξής: «Ασεβέστατε άνθρωπε, πώς τολμάς να κάνεις αυτό το πράγμα; Διώχνεις τους ικέτες μου μέσα από το ναό μου;» Ο Αριστόδικος όμως δεν τα έχασε και αποκρίθηκε: [1.159.4] «Ω Βασιλιά, ο ίδιος λοιπόν βοηθείς τους ικέτες σου, ενώ τους Κυμαίους τούς προστάζεις να παραδώσουν τον δικό τους ικέτη;» Και ο θεός μίλησε πάλι και είπε: «Ναι, το προστάζω, για να ασεβήσετε και να χαθείτε γρηγορότερα, ώστε να μην έρχεστε άλλη φορά να πάρετε χρησμό για το αν πρέπει ή όχι να αποδώσετε έναν ικέτη».
[1.160.1] Όταν η απάντηση έφτασε και την άκουσαν οι Κυμαίοι, επειδή δεν ήθελαν ούτε παραδίδοντάς τον τον Πακτύη να αφανιστούν ούτε κρατώντας τον να υποστούν πολιορκία, τον ξαποστέλνουν στη Μυτιλήνη. [1.160.2] Οι Μυτιληναίοι όμως, επειδή ο Μαζάρης τούς έστειλε μήνυμα να του παραδώσουν τον Πακτύη, ήσαν έτοιμοι να το κάνουν έναντι ενός ποσού — πόσου δεν ξέρω να το πω με ακρίβεια, αφού το πράγμα τελικά δεν έγινε. [1.160.3] Μόλις οι Κυμαίοι έμαθαν τα παζαρέματα των Μυτιληναίων, έστειλαν πλοίο στη Λέσβο, και παίρνουν τον Πακτύη και τον φυγαδεύουν στη Χίο. Εκεί όμως οι Χίοι τον απέσπασαν από το ιερό της πολιούχου Αθηνάς και τον παρέδωσαν. [1.160.4] Τον παρέδωσαν οι Χίοι παίρνοντας για αντάλλαγμα τον Αταρνέα· ο Αταρνέας αυτός είναι ένας τόπος στη Μυσία αντίκρυ στη Λέσβο. Έτσι οι Πέρσες πήραν στα χέρια τους τον Πακτύη και τον φύλαγαν, για να τον παρουσιάσουν στον Κύρο. [1.160.5] Πέρασε πολύς καιρός και στο μεταξύ κανένας Χίος και για κανέναν θεό δεν έπαιρνε να προσφέρει κριθάλευρο από τα χωράφια του Αταρνέα, ούτε και έφτιαχνε λειτουργιές από το στάρι αυτού του τόπου· και γενικά οτιδήποτε έδιναν τα χωράφια αυτά δεν έμπαινε σε κανένα ιερό.
[1.161.1] Έτσι οι Χίοι παρέδωσαν τον Πακτύη, ενώ ο Μαζάρης κίνησε ύστερα με το στρατό του εναντίον εκείνων που πήραν μέρος στην πολιορκία του Ταβάλου· τους κατοίκους της Πριήνης τους υποδούλωσε, ενώ με το στρατό του έκανε σ᾽ όλη την πεδιάδα επιδρομές και την λεηλατούσε — το ίδιο έγινε και με τη Μαγνησία. Αμέσως όμως ύστερα από αυτό ο Μαζάρης πεθαίνει από κάποια αρρώστια.
[1.162.1] Μετά το θάνατό του, διάδοχός του στρατηγός ήρθε από τα μέσα της Ασίας ο Άρπαγος, μηδικής καταγωγής — αυτός που ο βασιλιάς των Μήδων Αστυάγης τού έκανε εκείνο το φριχτό τραπέζι, και που με τη συμβολή του έγινε ο Κύρος βασιλιάς. [1.162.2] Αυτός λοιπόν ορίστηκε τότε από τον Κύρο στρατηγός, και μόλις έφτασε στην Ιωνία άρχισε να κυριεύει τις πόλεις φτιάχνοντας αναχώματα. Γιατί αφού πρώτα τους έκλεινε στα τείχη, ύστερα ύψωνε αναχώματα πλάι στα τείχη τους και τα κυρίευε.
[1.163.1] Πρώτην ανάμεσα στις πόλεις της Ιωνίας χτύπησε τη Φώκαια. Οι Φωκαείς ήταν οι πρώτοι από τους Έλληνες που έκαναν μακρινές ναυτικές εξορμήσεις, κι αυτοί είναι που ανεκάλυψαν τον Αδριατικό κόλπο, την Τυρρηνία και Ιβηρία, και τον Ταρτησσό. [1.163.2] Δεν ταξίδευαν με στρογγυλά καράβια αλλά με μακρόστενα των πενήντα κωπηλατών. Όταν έφτασαν στον Ταρτησσό, κέρδισαν τη φιλία του βασιλιά των Ταρτησσίων που το όνομά του ήταν Αργανθώνιος· αυτός βασίλευσε στην Ταρτησσό ογδόντα χρόνια κι έζησε συνολικά εκατόν είκοσι. [1.163.3] Τόσο πολύ κέρδισαν οι Φωκαείς την αγάπη αυτού του ανθρώπου, ώστε στην αρχή τούς πρότεινε να αφήσουν την Ιωνία και να εγκατασταθούν στη χώρα του, όπου θέλουν· ύστερα επειδή οι Φωκαείς δε δέχτηκαν την προσφορά του, όταν ο βασιλιάς πληροφορήθηκε από αυτούς τους ίδιους ότι οι Μήδοι όλο και προχωρούν μπροστά, τους έδωσε χρήματα για να περιτειχίσουν την πόλη τους, [1.163.4] και τους τα έδωσε με απλοχεριά· γιατί κι η περιφέρεια του τείχους δεν είναι λίγα στάδια, και επιπλέον όλο το τείχος είναι καμωμένο από μεγάλες πέτρες καλά συναρμοσμένες.
[1.164.1] Μ᾽ αυτόν τον τρόπο έγινε το τείχος των Φωκαέων. Από τη μεριά του ο Άρπαγος, αφού μετακίνησε το στρατό του, άρχισε να τους πολιορκεί, και τους επρότεινε ότι του αρκούσε αν οι Φωκαείς δέχονταν να ρίξουν μια μονάχα πολεμίστρα του τείχους των και να αφιερώσουν ένα μόνο οικοδόμημα στον μέγα βασιλιά. [1.164.2] Οι Φωκαείς, που δε βαστούσαν στην ιδέα της δουλοσύνης, είπαν πως θέλουν μια μέρα να σκεφτούν κι ύστερα θα απαντήσουν· όσο αυτοί θα σκέφτονταν, όφειλε ο Άρπαγος να απομακρύνει το στρατό του από τα τείχη τους. Εκείνος είπε πως καταλαβαίνει καλά τί παν να κάνουν, κι ωστόσο τους αφήνει να σκεφτούν. [1.164.3] Όσο λοιπόν ο Άρπαγος κράτησε το στρατό του μακριά από τα τείχη, οι Φωκαείς μέσα σ᾽ αυτόν το χρόνο κατέβασαν τα καράβια τους στη θάλασσα, έβαλαν μέσα παιδιά, γυναίκες και κινητή περιουσία, κι ακόμη τα αγάλματα από τους ναούς των και τα άλλα αφιερώματα, εκτός απ᾽ ό,τι ήταν χάλκινο ή από πέτρα ή ζωγραφιστό· όλα τα άλλα τα έβαλαν μέσα στα πλοία τους και ξεκίνησαν για τη Χίο. Έτσι την Φώκαια την πήραν οι Πέρσες έρημη από ανθρώπους.
[1.165.1] Οι Φωκαείς, επειδή οι Χίοι δε θέλησαν να τους πουλήσουν τα νησιά που τους ζήτησαν να τα αγοράσουν και που ονομάζονται Οινούσσες, από φόβο μήπως στο τέλος τα νησιά αυτά εξελιχθούν σ᾽ εμπορικό κέντρο και το δικό τους απομονωθεί· ύστερα από όλα αυτά οι Φωκαείς ξεκίνησαν για την Κύρνο. Γιατί στην Κύρνο, είκοσι χρόνια πριν, σύμφωνα μ᾽ ένα χρησμό, είχαν χτίσει μια πόλη που το όνομά της ήταν Αλαλία. [1.165.2] Στο μεταξύ ο Αργανθώνιος είχε πια πεθάνει. Στο δρόμο για την Κύρνο, κατέπλευσαν πρώτα στην Φώκαια και σκότωσαν την περσική φρουρά, που ο Άρπαγος τής είχε αναθέσει τη φύλαξη της πόλεως· ύστερα όταν το τέλειωσαν κι αυτό, έκαναν όρκους και κατάρες φοβερές για όποιον τυχόν δε θα τους ακολουθούσε στο ταξίδι τους· [1.165.3] ακόμη ρίξαν μέσα στο βυθό της θάλασσας ένα κομμάτι σίδερο κι ορκίστηκαν να μην ξαναγυρίσουν στη Φώκαια, πριν το κομμάτι αυτό το σίδερο ξανάβγει πάνω στην επιφάνεια. Μα τη στιγμή που ήσαν έτοιμοι να ξεκινήσουν για την Κύρνο, πάνω από τους μισούς πολίτες τούς πήρε ο πόθος κι η λύπη για την πόλη και τα χώματά τους, και πατώντας τον όρκο τους έβαλαν πλώρη για τη Φώκαια. Όσοι όμως κράτησαν τον όρκο τους ξεκίνησαν από τις Οινούσσες κι ανοίχτηκαν στο πέλαγος.
[1.166.1] Όταν πια έφτασαν στην Κύρνο, ζήσαν για πέντε χρόνια μαζί με τους παλιούς αποίκους των κι έχτισαν κι ιερά. Καθώς όμως άρπαζαν και λεηλατούσαν όλους τους γύρω τους, γι᾽ αυτόν το λόγο εκστρατεύουν εναντίον τους, ύστερα από κοινή συμφωνία, οι Τυρρηνοί και οι Καρχηδόνιοι, καθένας τους με εξήντα πλοία. [1.166.2] Οι Φωκαείς από μέρους τους αρμάτωσαν κι οι ίδιοι τα πλοία τους, εξήντα τον αριθμό, κι ανοίχτηκαν να τους απαντήσουν στο πέλαγος. Στη ναυμαχία που έγινε, νίκησαν οι Φωκαείς μια νίκη Καδμεία που λένε. Γιατί τα σαράντα πλοία τους καταστράφηκαν, και τα είκοσι που σώθηκαν ήσαν πια άχρηστα, αφού είχαν στραβώσει τα έμβολά τους. [1.166.3] Έβαλαν λοιπόν πλώρη για την Αλαλία, απ᾽ όπου ξεσήκωσαν τα παιδιά και τις γυναίκες τους και την άλλη περιουσία, όση μπορούσαν να σηκώσουν τα καράβια τους· ύστερα άφησαν την Κύρνο κι έπλεαν για το Ρήγιο.
[1.167.1] Τα πληρώματα από τα καράβια που καταστράφηκαν τα μοιράστηκαν οι Καρχηδόνιοι και οι Τυρρηνοί· ανάμεσά τους οι Αγυλλαίοι πήραν τους περισσότερους, και βγάζοντάς τους έξω από την πόλη τους, τους σκότωσαν με λιθοβολισμό. Ύστερα όμως στη χώρα των Αγυλλαίων, ό,τι και να πλησίαζε στον τόπο που ήταν θαμμένοι οι λιθοβολημένοι Φωκαείς, στρέβλωνε, γινόταν ανίκανο κι ανάπηρο: το ίδιο τα βοσκήματα, τα υποζύγια κι οι άνθρωποι. [1.167.2] Γι᾽ αυτό οι Αγυλλαίοι έστειλαν ανθρώπους τους στους Δελφούς, θέλοντας να επανορθώσουν το σφάλμα τους· και η Πυθία τούς πρόσταξε να κάνουν αυτό που κάνουν ακόμη και τώρα οι Αγυλλαίοι: προσφέρουν δηλαδή στις σκιές των Φωκαέων πλούσιες θυσίες, και προς τιμή τους οργανώνουν γυμνικούς αγώνες και ιπποδρομίες. [1.167.3] Τέτοιο στάθηκε το τέλος αυτών των Φωκαέων, ενώ οι υπόλοιποι κατέφυγαν στο Ρήγιο και ξεκινώντας από εκεί έγιναν κύριοι μιας πόλης στην περιοχή της Οινωτρίας, αυτή που τώρα ονομάζεται Υέλη. [1.167.4] Και την αποίκισαν σύμφωνα μ᾽ όσα τους είπε ένας Ποσειδωνιώτης, πως δηλ. η Πυθία χρησμοδότησε ότι πρέπει να ιδρύσουνε ιερό του Κύρνου, που ήταν ήρως, κι όχι να αποικίσουν το νησί. Αυτή είναι η ιστορία της Φώκαιας στην Ιωνία.
[1.168.1] Ανάλογα πράγματα μ᾽ αυτούς έκαναν και οι κάτοικοι της Τέω: Όταν ο Άρπαγος κυρίεψε το τείχος τους με ανάχωμα, μπήκαν όλοι στα πλοία κι έφυγαν πλέοντας για τη Θράκη, και εκεί αποίκισαν την πόλη Άβδηρα, που πριν από αυτούς την ίδρυσε ο Κλαζομένιος Τιμήσιος δίχως να την χαρεί, γιατί τον έδιωξαν οι Θράκες· τώρα οι Τήιοι στα Άβδηρα τον τιμούν σαν ήρωα.