[1.140.1] Αυτά που είπα για τους Πέρσες, τα λέω με βεβαιότητα, γιατί τα ξέρω· τα παρακάτω σχετικά με τους νεκρούς τους, λέγονται όχι πολύ ξεκάθαρα, γιατί αποτελούνε μυστικά: Δηλαδή το νεκρό σώμα ενός Πέρση δεν το θάβουν πρωτύτερα, πριν το σπαράξουν σκυλιά και όρνια. [1.140.2] Για τους μάγους ξέρω καλά ότι κάνουν αυτό που λέω· γιατί το κάνουν φανερά. Οπωσδήποτε οι Πέρσες αλείφουν πρώτα το νεκρό σώμα με κερί, και ύστερα το παραχώνουν στη γη. Οι μάγοι γενικά διαφέρουν πολύ από τους άλλους ανθρώπους και από τους ιερείς της Αιγύπτου· [1.140.3] γιατί οι Αιγύπτιοι φυλάγονται καθαροί και δε σκοτώνουν κανένα ζωντανό, έξω από αυτά που θυσιάζουν· ενώ οι μάγοι σκοτώνουν με το ίδιο τους το χέρι όλα τα ζωντανά, εκτός από σκυλί και άνθρωπο· επιδίδονται μάλιστα, σαν σε αγώνισμα, στο να σκοτώνουν δίχως διάκριση μυρμήγκια και φίδια και άλλα παρόμοια ερπετά και πετούμενα. Ας μείνει αυτή τους η συνήθεια έτσι όπως την έχουν από παλιά, και εγώ ξαναγυρίζω στην προηγούμενη διήγησή μου.
[1.141.1] Οι Ίωνες και οι Αιολείς, ευθύς ως οι Λυδοί έγιναν υποχείριοι των Περσών, έστειλαν αγγελιοφόρους στις Σάρδεις προς τον Κύρο, ζητώντας να μείνουν υπήκοοί του με τους ίδιους όρους, όπως και του Κροίσου. Όταν ο Κύρος άκουσε την πρότασή τους, τους διηγήθηκε την παρακάτω ιστορία: Πως κάποιος αυλητής, λέει, που είδε ψάρια στη θάλασσα, άρχισε να παίζει τον αυλό του με την ελπίδα ότι έτσι τα ψάρια θα έβγαιναν στην ακρογιαλιά. [1.141.2] Επειδή όμως είδε ότι η ελπίδα του πήγε χαμένη, πήρε λέει ένα δίχτυ, έπιασε πολλά ψάρια και τα τράβηξε έξω. Βλέποντάς τα να σπαρταρούν, είπε στα ψάρια: Δε σταματάτε το χορό, αφού, τότε που έπαιζα τον αυλό μου, δεν καταδεχθήκατε να βγείτε έξω και να χορέψετε! [1.141.3] Ο Κύρος είπε αυτή την ιστορία στους Ίωνες και στους Αιολείς γι᾽ αυτόν το λόγο: επειδή οι Ίωνες, όταν στο παρελθόν ο ίδιος ο Κύρος τούς προσκάλεσε με αγγελιοφόρους του να αποστατήσουν από τον Κροίσο, δεν τον άκουσαν, και τώρα, που το πράγμα τέλειωσε, ήσαν πρόθυμοι να τον ακούσουν. [1.141.4] Ο Κύρος θυμωμένος τους μίλησε έτσι. Οι Ίωνες από τη μεριά τους, σαν έφτασε η απόκριση αυτή στις πόλεις τους, άρχισαν ο καθένας τους να περιτειχίζονται και συγκεντρώνονταν παράλληλα στο Πανιώνιον, όλοι τους έξω από τους Μιλήσιους· γιατί μόνο μ᾽ αυτούς ο Κύρος έκλεισε ένορκη συμφωνία με τους ίδιους όρους, όπως και ο λυδός βασιλιάς. Οι υπόλοιποι όμως Έλληνες αποφάσισαν από κοινού να στείλουν αγγελιοφόρους τους στη Σπάρτη, για να ζητήσουν βοήθεια.
[1.142.1] Οι Ίωνες αυτοί —στους οποίους ανήκει και το Πανιώνιον— συμβαίνει να έχουν χτίσει τις πόλεις τους κάτω από τον πιο ωραίο ουρανό και με το καλύτερο κλίμα, σε σχέση με όλους τους άλλους ανθρώπους που ξέρουμε. [1.142.2] Γιατί ούτε τα βορειότερα μέρη ούτε τα νοτιότερα συγκρίνονται με την Ιωνία [1.ούτε κι όσα βρίσκονται ανατολικά, ούτε κι εκείνα προς τη δύση]· γιατί προς βορρά είναι το κλίμα κρύο και υγρό, ενώ νοτιότερα είναι ζεστό και έχει ξηρασία. [1.142.3] Δε χρησιμοποιούν όλοι οι Ίωνες την ίδια γλώσσα αλλά τέσσερα διαφορετικά ιδιώματα. Προς νότο η πρώτη πόλη στη σειρά είναι η Μίλητος, ύστερα έρχονται η Μυούς και η Πριήνη· αυτές βρίσκονται στην Καρία και μιλούν το ίδιο ιδίωμα μεταξύ τους. Οι πόλεις πάλι στη Λυδία είναι η Έφεσος, η Κολοφών, Λέβεδος, Τέως, Κλαζομεναί και η Φώκαια· [1.142.4] αυτές οι πόλεις δε συμφωνούν καθόλου ως προς τη γλώσσα τους με εκείνες που αναφέραμε πρωτύτερα, ενώ μεταξύ τους έχουν το ίδιο ιδίωμα. Υπολείπονται άλλες τρεις ιωνικές πόλεις, που οι δύο είναι χτισμένες σε νησιά, στη Σάμο και στη Χίο, ενώ η τρίτη βρίσκεται στη στεριά, δηλαδή οι Ερυθραί· Χίοι και Ερυθραίοι μιλούν το ίδιο ιδίωμα, ενώ οι Σάμιοι το ιδιαίτερο δικό τους. Έτσι τα γλωσσικά ιδιώματα γίνονται τέσσερα.
[1.143.1] Λοιπόν από αυτούς τους Ίωνες οι Μιλήσιοι δεν είχαν λόγο να φοβούνται, ύστερα από τους όρκους που είχαν κάνει, κι όσο για τους νησιώτες δεν υπήρχε κανένας κίνδυνος· γιατί ούτε οι Φοίνικες είχαν υποταγεί ακόμη στους Πέρσες, ούτε οι ίδιοι οι Πέρσες ήσαν ναυτικοί. [1.143.2] Ξέκοψαν από τους άλλους Ίωνες οι Ίωνες της Μικράς Ασίας όχι για άλλον λόγο παρά γιατί τα χρόνια εκείνα οι Έλληνες στο σύνολό τους, ως έθνος, ήσαν ανίσχυροι. Ανάμεσά τους η πιο ανίσχυρη ήταν η ιωνική φυλή, σχεδόν ασήμαντη· γιατί αν εξαιρέσει κανείς την Αθήνα, δεν υπήρχε καμιά άλλη πόλη άξια λόγου. [1.143.3] Οι άλλοι Ίωνες και οι Αθηναίοι ξέφυγαν απ᾽ αυτό το όνομα, γιατί δεν ήθελαν να λέγονται Ίωνες, αφού και σήμερα οι πιο πολλοί τους αισθάνονται ντροπή για το όνομά τους. Αλλά οι δώδεκα πόλεις που αναφέραμε καμάρωναν με το όνομά τους και έχτισαν και ιερό (μόνον γι᾽ αυτούς), που του έδωσαν το όνομα Πανιώνιον· αποφάσισαν μάλιστα να μη δεχτούν σ᾽ αυτό κανέναν άλλο από τους Ίωνες (εξάλλου και κανείς άλλος δε ζήτησε να πάρει μέρος εκτός από τους Σμυρνιούς).
[1.144.1] Το ίδιο έκαναν και οι Δωριείς της περιοχής που σήμερα λέγεται Πεντάπολη (παλιότερα όμως αυτή η ίδια ονομαζόταν Εξάπολις), που απαγορεύουν σ᾽ οποιονδήποτε από τους γείτονές τους Δωριείς να μπει στο Τριοπικό ιερό· αλλά και από τους δικούς τους αρνήθηκαν τη συμμετοχή σ᾽ όσους δε σεβάστηκαν τα νόμιμα του ιερού. [1.144.2] Γιατί παλιότερα, στους αγώνες που έκαναν προς τιμήν του Τριοπίου Απόλλωνος, έδιναν ως βραβείο στους νικητές χάλκινους τρίποδες, που όμως δεν επιτρέπονταν εκείνοι που τους έπαιρναν να τους βγάλουν έξω από το ιερό, αλλά έπρεπε να τους αφιερώσουν εκεί, στο θεό. [1.144.3] Κάποιος όμως από την Αλικαρνασσό (το όνομά του ήταν Ηγησικλής) που νίκησε, παραβίασε τη συνήθεια αυτή και παίρνοντας σπίτι του τον τρίποδα τον κρέμασε στον τοίχο. Γι᾽ αυτόν το λόγο οι πέντε πόλεις, η Λίνδος, η Ιήλυσος και η Κάμιρος, η Κως και η Κνίδος, αρνήθηκαν τη συμμετοχή στην έχτη πόλη, την Αλικαρνασσό. Αυτή λοιπόν είναι η ποινή που της επέβαλαν.
[1.145.1] Έχω τη γνώμη ότι οι Ίωνες σχημάτισαν δώδεκα πόλεις και δε θέλησαν να προχωρήσουν σε περισσότερες για τον παρακάτω λόγο: Επειδή κι όταν ακόμη κατοικούσαν στην Πελοπόννησο, ήταν μοιρασμένοι σε δώδεκα περιοχές, όπως είναι και τώρα ακόμη οι Αχαιοί, που έδιωξαν τους Ίωνες, μοιρασμένοι σε δώδεκα περιοχές: πρώτα έρχεται η Πελλήνη, ξεκινώντας από τη Σικυώνα, ύστερα η Αίγειρα και οι Αιγαί (όπου τρέχει αστείρευτος ο Κράθις ποταμός κι από όπου πήρε το όνομά του ο ομώνυμος ποταμός στην Ιταλία), ύστερα η Βούρα και η Ελίκη (σ᾽ αυτήν κατέφυγαν οι Ίωνες, όταν νικήθηκαν στη μάχη από τους Αχαιούς), το Αίγιον και οι Ρύπες και οι Πατρείς και οι Φαρείς και ο Ώλενος (όπου υπάρχει και ο μεγάλος ποταμός Πείρος), η Δύμη και οι Τριταιείς (που είναι οι μόνοι από αυτούς, που κατοικούνε προς το εσωτερικό).
[1.146.1] Σ᾽ αυτές τις δώδεκα περιοχές είναι τώρα μοιρασμένοι οι Αχαιοί, και τότε ήσαν οι Ίωνες. Αυτός είναι ο λόγος που οι Ίωνες της Μικράς Ασίας σχημάτισαν δώδεκα πόλεις· γιατί η εξήγηση, πως είναι τάχα αυτοί περισσότερο Ίωνες από τους άλλους Ίωνες ή ευγενέστερης καταγωγής, είναι μεγάλη ανοησία και να τη λέει κανείς: αφού ένα μεγάλο ποσοστό ανάμεσά τους αποτελούν οι Άβαντες από την Εύβοια, που με την Ιωνία δεν τους δένει ούτε καν το όνομα, κι είναι ακόμη ανακατωμένοι μαζί τους Μινύαι από τον Ορχομενό και Καδμείοι και Δρύοπες και μια αποσπασμένη ομάδα από Φωκείς, και Μολοσσοί και Πελασγοί από την Αρκαδία και Δωριείς από την Επίδαυρο· κι άλλες πολλές φυλές είναι ανακατωμένες μαζί τους. [1.146.2] Κι αυτοί ακόμη που ξεκίνησαν από το πρυτανείο των Αθηναίων, και γι᾽ αυτό πιστεύουν πως είναι οι πιο ευγενείς και καθαρόαιμοι Ίωνες, κι αυτοί ακόμη δεν έφεραν στην αποικία μαζί τους γυναίκες, αλλά παντρεύτηκαν γυναίκες από την Καρία, αφού πρώτα σκότωσαν τους γονείς τους. [1.146.3] Γι᾽ αυτόν το φόνο οι γυναίκες αυτές έβαλαν νόμο και δέθηκαν μεταξύ τους μ᾽ όρκο, που τον παρέδωσαν στα κορίτσια τους, να μην καθίσουν ποτέ πια στο τραπέζι μαζί με τους άντρες τους, μήτε να προσφωνήσουν η καθεμιά τον άντρα της με το όνομά του, επειδή τους σκότωσαν τους πατέρες τους και τα παιδιά τους, κι ύστερα από αυτό που έκαναν τις πήρανε γυναίκες. Αυτά συνέβαιναν στη Μίλητο.
[1.147.1] Κι όσο για βασιλιάδες, άλλοι από τους Ίωνες της Μικράς Ασίας έκαναν βασιλιάδες Λύκιους που κατάγονταν από τον Γλαύκο, το γιο του Ιππόλοχου, άλλοι Καύκωνες από την Πύλο που κατάγονταν από τον Κόδρο, το γιο του Μελάνθου, κι άλλοι κι από τις δυο γενιές. Αλλά αφού κρατούν αυτοί το όνομά τους με περισσότερο φανατισμό από τους άλλους Ίωνες, ας πούμε έστω πως είναι οι πιο καθαρόαιμοι Ίωνες. [1.147.2] Στην πραγματικότητα είναι όλοι Ίωνες όσοι κατάγονται από τους Αθηναίους και γιορτάζουν τα Απατούρια. Και τα γιορτάζουν όλοι εκτός από τους Εφέσιους και τους Κολοφώνιους· αυτοί είναι οι μόνοι που δε γιορτάζουν τα Απατούρια, κι αυτό για κάποιον λόγο που την αρχή του την έχει σ᾽ ένα φόνο.
[1.148.1] Το Πανιώνιον είναι ένας χώρος ιερός στη Μυκάλη, στραμμένος προς βορρά, που από κοινού οι Ίωνες τον αφιέρωσαν στον Ελικώνιο Ποσειδώνα. Η Μυκάλη είναι ένα ακρωτήριο της στεριάς που απλώνεται προς τη μεριά όπου φυσά ο ζέφυρος, κατάντικρυ στη Σάμο· εκεί μαζεύονταν από τις πόλεις τους οι Ίωνες και έκαναν γιορτή που την ονόμασαν Πανιώνια. [1.148.2] Και δε συμβαίνει αυτό που θα πω μόνον με των Ιώνων τις γιορτές, αλλά και όλων των Ελλήνων οι γιορτές, ανεξαιρέτως όλες, τελειώνουν στο ίδιο γράμμα, όπως συμβαίνει και με τα περσικά ονόματα.