Γραφικό

Μνημοσύνη
Ψηφιακή Βιβλιοθήκη της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας

Μνημοσύνης δ᾽ ἐξαῦτις ἐράσσατο καλλικόμοιο,
ἐξ ἧς οἱ Μοῦσαι χρυσάμπυκες ἐξεγένοντο
ἐννέα, τῇσιν ἅδον θαλίαι καὶ τέρψις ἀοιδῆς. Ησίοδος, Θεογονία 915-7

ΘΟΥΚΥΔΙΔΗΣ

Ἱστορίαι (8.7.1-8.12.3)

[8.7.1] Ἅμα δὲ τῷ ἦρι τοῦ ἐπιγιγνομένου θέρους εὐθὺς ἐπειγομένων τῶν Χίων ἀποστεῖλαι τὰς ναῦς καὶ δεδιότων μὴ οἱ Ἀθηναῖοι τὰ πρασσόμενα αἴσθωνται (πάντες γὰρ κρύφα αὐτῶν ἐπρεσβεύοντο), ἀποπέμπουσιν οἱ Λακεδαιμόνιοι ἐς Κόρινθον ἄνδρας Σπαρτιάτας τρεῖς, ὅπως ἀπὸ τῆς ἑτέρας θαλάσσης ὡς τάχιστα ἐπὶ τὴν πρὸς Ἀθήνας ὑπερενεγκόντες τὰς ναῦς τὸν Ἰσθμὸν κελεύσωσι πλεῖν ἐς Χίον πάσας, καὶ ἃς ὁ Ἆγις παρεσκεύαζεν ἐς τὴν Λέσβον καὶ τὰς ἄλλας· ἦσαν δὲ αἱ ξύμπασαι τῶν ξυμμαχίδων νῆες αὐτόθι μιᾶς δέουσαι τεσσαράκοντα. [8.8.1] ὁ μὲν οὖν Καλλίγειτος καὶ Τιμαγόρας ὑπὲρ τοῦ Φαρναβάζου οὐκ ἐκοινοῦντο τὸν στόλον ἐς τὴν Χίον, οὐδὲ τὰ χρήματα ἐδίδοσαν ἃ ἦλθον ἔχοντες ἐς τὴν ἀποστολὴν πέντε καὶ εἴκοσι τάλαντα, ἀλλ᾽ ὕστερον ἐφ᾽ ἑαυτῶν διενοοῦντο ἄλλῳ στόλῳ πλεῖν· [8.8.2] ὁ δὲ Ἆγις ἐπειδὴ ἑώρα τοὺς Λακεδαιμονίους ἐς τὴν Χίον πρῶτον ὡρμημένους, οὐδ᾽ αὐτὸς ἄλλο τι ἐγίγνωσκεν, ἀλλὰ ξυνελθόντες ἐς Κόρινθον οἱ ξύμμαχοι ἐβουλεύοντο, καὶ ἔδοξε πρῶτον ἐς Χίον αὐτοῖς πλεῖν ἄρχοντα ἔχοντας Χαλκιδέα, ὃς ἐν τῇ Λακωνικῇ τὰς πέντε ναῦς παρεσκεύαζεν, ἔπειτα ἐς Λέσβον καὶ Ἀλκαμένη ἄρχοντα, ὅνπερ καὶ Ἆγις διενοεῖτο, τὸ τελευταῖον δὲ ἐς τὸν Ἑλλήσποντον ἀφικέσθαι (προσετέτακτο δὲ ἐς αὐτὸν ἄρχων Κλέαρχος ὁ Ῥαμφίου), [8.8.3] διαφέρειν δὲ τὸν Ἰσθμὸν τὰς ἡμισείας τῶν νεῶν πρῶτον, καὶ εὐθὺς ταύτας ἀποπλεῖν, ὅπως μὴ οἱ Ἀθηναῖοι πρὸς τὰς ἀφορμωμένας μᾶλλον τὸν νοῦν ἔχωσιν ἢ τὰς ὕστερον ἐπιδιαφερομένας. [8.8.4] καὶ γὰρ τὸν πλοῦν ταύτῃ ἐκ τοῦ προφανοῦς ἐποιοῦντο, καταφρονήσαντες τῶν Ἀθηναίων ἀδυνασίαν, ὅτι ναυτικὸν οὐδὲν αὐτῶν πολύ πω ἐφαίνετο. ὡς δὲ ἔδοξεν αὐτοῖς, καὶ διεκόμισαν εὐθὺς μίαν καὶ εἴκοσι ναῦς. [8.9.1] οἱ δὲ Κορίνθιοι, ἐπειγομένων αὐτῶν τὸν πλοῦν, οὐ προυθυμήθησαν ξυμπλεῖν πρὶν τὰ Ἴσθμια, ἃ τότε ἦν, διεορτάσωσιν. Ἆγις δὲ αὐτοῖς ἑτοῖμος ἦν ἐκείνους μὲν μὴ λύειν δὴ τὰς Ἰσθμιάδας σπονδάς, ἑαυτοῦ δὲ τὸν στόλον ἴδιον ποιήσασθαι. [8.9.2] οὐ ξυγχωρούντων δὲ τῶν Κορινθίων, ἀλλὰ διατριβῆς ἐγγιγνομένης, οἱ Ἀθηναῖοι ᾐσθάνοντο τὰ τῶν Χίων μᾶλλον, καὶ πέμψαντες ἕνα τῶν στρατηγῶν Ἀριστοκράτη ἐπῃτιῶντο αὐτούς, καὶ ἀρνουμένων τῶν Χίων τὸ πιστὸν ναῦς σφίσι ξυμπέμπειν ἐκέλευον ἐς τὸ ξυμμαχικόν· οἱ δ᾽ ἔπεμψαν ἑπτά. [8.9.3] αἴτιον δ᾽ ἐγένετο τῆς ἀποστολῆς τῶν νεῶν οἱ μὲν πολλοὶ τῶν Χίων οὐκ εἰδότες τὰ πρασσόμενα, οἱ δὲ ὀλίγοι καὶ ξυνειδότες τό τε πλῆθος οὐ βουλόμενοί πω πολέμιον ἔχειν, πρίν τι καὶ ἰσχυρὸν λάβωσι, καὶ τοὺς Πελοποννησίους οὐκέτι προσδεχόμενοι ἥξειν, ὅτι διέτριβον.
[8.10.1] Ἐν δὲ τούτῳ τὰ Ἴσθμια ἐγίγνετο, καὶ οἱ Ἀθηναῖοι (ἐπηγγέλθησαν γάρ) ἐθεώρουν ἐς αὐτά, καὶ κατάδηλα μᾶλλον αὐτοῖς τὰ τῶν Χίων ἐφάνη. καὶ ἐπειδὴ ἀνεχώρησαν, παρεσκευάζοντο εὐθὺς ὅπως μὴ λήσουσιν αὐτοὺς αἱ νῆες ἐκ τῶν Κεγχρειῶν ἀφορμηθεῖσαι. [8.10.2] οἱ δὲ μετὰ τὴν ἑορτὴν ἀνήγοντο μιᾷ καὶ εἴκοσι ναυσὶν ἐς τὴν Χίον, ἄρχοντα Ἀλκαμένη ἔχοντες. καὶ αὐτοῖς οἱ Ἀθηναῖοι τὸ πρῶτον ἴσαις ναυσὶ προσπλεύσαντες ὑπῆγον ἐς τὸ πέλαγος. ὡς δ᾽ ἐπὶ πολὺ οὐκ ἐπηκολούθησαν οἱ Πελοποννήσιοι, ἀλλ᾽ ἀπετράποντο, ἐπανεχώρησαν καὶ οἱ Ἀθηναῖοι· τὰς γὰρ τῶν Χίων ἑπτὰ ναῦς ἐν τῷ ἀριθμῷ μετὰ σφῶν ἔχοντες οὐ πιστὰς ἐνόμιζον, [8.10.3] ἀλλ᾽ ὕστερον ἄλλας προσπληρώσαντες ἐς ἑπτὰ καὶ τριάκοντα παραπλέοντας αὐτοὺς καταδιώκουσιν ἐς Σπείραιον τῆς Κορινθίας· ἔστι δὲ λιμὴν ἐρῆμος καὶ ἔσχατος πρὸς τὰ μεθόρια τῆς Ἐπιδαυρίας. καὶ μίαν μὲν ναῦν ἀπολλύασι μετέωρον οἱ Πελοποννήσιοι, τὰς δὲ ἄλλας ξυναγαγόντες ὁρμίζουσιν. [8.10.4] καὶ προσβαλόντων τῶν Ἀθηναίων καὶ κατὰ θάλασσαν ταῖς ναυσὶ καὶ ἐς τὴν γῆν ἀποβάντων θόρυβός τε ἐγένετο πολὺς καὶ ἄτακτος, καὶ τῶν τε νεῶν τὰς πλείους κατατραυματίζουσιν ἐν τῇ γῇ οἱ Ἀθηναῖοι καὶ τὸν ἄρχοντα Ἀλκαμένη ἀποκτείνουσιν· καὶ αὐτῶν τινὲς ἀπέθανον. [8.11.1] διακριθέντες δὲ πρὸς μὲν τὰς πολεμίας ναῦς ἐπέταξαν ἐφορμεῖν ἱκανάς, ταῖς δὲ λοιπαῖς ἐς τὸ νησίδιον ὁρμίζονται ἐν ᾧ οὐ πολὺ ἀπέχοντι ἐστρατοπεδεύοντο, καὶ ἐς τὰς Ἀθήνας ἐπὶ βοήθειαν ἔπεμπον. [8.11.2] παρῆσαν γὰρ καὶ τοῖς Πελοποννησίοις τῇ ὑστεραίᾳ οἵ τε Κορίνθιοι βοηθοῦντες ἐπὶ τὰς ναῦς καὶ οὐ πολλῷ ὕστερον καὶ οἱ ἄλλοι πρόσχωροι. καὶ ὁρῶντες τὴν φυλακὴν ἐν χωρίῳ ἐρήμῳ ἐπίπονον οὖσαν ἠπόρουν, καὶ ἐπενόησαν μὲν κατακαῦσαι τὰς ναῦς, ἔπειτα δὲ ἔδοξεν αὐτοῖς ἀνελκύσαι καὶ τῷ πεζῷ προσκαθημένους φυλακὴν ἔχειν, ἕως ἄν τις παρατύχῃ διαφυγὴ ἐπιτηδεία. ἔπεμψε δ᾽ αὐτοῖς καὶ Ἆγις αἰσθόμενος ταῦτα ἄνδρα Σπαρτιάτην Θέρμωνα. [8.11.3] τοῖς δὲ Λακεδαιμονίοις πρῶτον μὲν ἠγγέλθη ὅτι αἱ νῆες ἀνηγμέναι εἰσὶν ἐκ τοῦ Ἰσθμοῦ (εἴρητο γάρ, ὅταν γένηται τοῦτο, Ἀλκαμένει ὑπὸ τῶν ἐφόρων ἱππέα πέμψαι), καὶ εὐθὺς τὰς παρὰ σφῶν πέντε ναῦς καὶ Χαλκιδέα ἄρχοντα καὶ Ἀλκιβιάδην μετ᾽ αὐτοῦ ἐβούλοντο πέμπειν· ἔπειτα ὡρμημένων αὐτῶν τὰ περὶ τὴν ἐν τῷ Σπειραίῳ τῶν νεῶν καταφυγὴν ἠγγέλθη, καὶ ἀθυμήσαντες, ὅτι πρῶτον ἁπτόμενοι τοῦ Ἰωνικοῦ πολέμου ἔπταισαν, τὰς ναῦς τὰς ἐκ τῆς ἑαυτῶν οὐκέτι διενοοῦντο πέμπειν, ἀλλὰ καί τινας προανηγμένας μετακαλεῖν. [8.12.1] γνοὺς δὲ ὁ Ἀλκιβιάδης πείθει αὖθις Ἔνδιον καὶ τοὺς ἄλλους ἐφόρους μὴ ἀποκνῆσαι τὸν πλοῦν, λέγων ὅτι φθήσονταί τε πλεύσαντες πρὶν τὴν τῶν νεῶν ξυμφορὰν Χίους αἰσθέσθαι, καὶ αὐτὸς ὅταν προσβάλῃ Ἰωνίᾳ, ῥᾳδίως πείσειν τὰς πόλεις ἀφίστασθαι τήν τε τῶν Ἀθηναίων λέγων ἀσθένειαν καὶ τὴν τῶν Λακεδαιμονίων προθυμίαν· πιστότερος γὰρ ἄλλων φανεῖσθαι. [8.12.2] Ἐνδίῳ τε αὐτῷ ἰδίᾳ ἔλεγε καλὸν εἶναι δι᾽ ἐκείνου ἀποστῆσαί τε Ἰωνίαν καὶ βασιλέα ξύμμαχον ποιῆσαι Λακεδαιμονίοις, καὶ μὴ Ἄγιδος τὸ ἀγώνισμα τοῦτο γενέσθαι· ἐτύγχανε γὰρ τῷ Ἄγιδι αὐτὸς διάφορος ὤν. [8.12.3] καὶ ὁ μὲν πείσας τούς τε ἄλλους ἐφόρους καὶ Ἔνδιον ἀνήγετο ταῖς πέντε ναυσὶ μετὰ Χαλκιδέως τοῦ Λακεδαιμονίου, καὶ διὰ τάχους τὸν πλοῦν ἐποιοῦντο.

[8.7.1] Μόλις μπήκε το επόμενο καλοκαίρι, οι Χίοι βιάζονταν να τους σταλούν τα καράβια από φόβο μήπως οι Αθηναίοι μάθουν τί ετοιμαζόταν —οι πρεσβείες τους πήγαιναν κρυφά στην Λακεδαίμονα— και οι Λακεδαιμόνιοι έστειλαν τρεις Σπαρτιάτες στην Κόρινθο, με εντολή, όλα τα καράβια που ήσαν στην άλλη θάλασσα να τα περάσουν όσο το δυνατόν πιο γρήγορα, επάνω από τον Ισθμό, στην θάλασσα του Σαρωνικού και να τα διατάξουν να πάνε στην Χίο, καθώς και εκείνα που ετοίμαζε ο Άγις για τη Λέσβο και όλα τα άλλα. Όλα τα συμμαχικά καράβια που συγκεντρώθηκαν εκεί ήσαν τριάντα εννέα.
[8.8.1] Αλλά ο Καλλίγειτος και ο Τιμαγόρας, που ενεργούσαν για λογαριασμό του Φαρναβάζου, δεν πήραν μέρος στην εκστρατεία της Χίου και δεν έδωσαν τα χρήματα που είχαν —είκοσι πέντε τάλαντα— για να οργανωθεί εκστρατεία. Είχαν σκοπό να ετοιμάσουν οι ίδιοι άλλο στόλο και να φύγουν μ᾽ αυτόν. [8.8.2] Ο Άγις, όταν είδε ότι οι Λακεδαιμόνιοι είχαν σκοπό να πάνε πρώτα στη Χίο, δεν έφερε αντίρρηση. Οι σύμμαχοι συγκεντρώθηκαν στην Κόρινθο και διαβουλεύτηκαν. Αποφάσισαν να πάνε πρώτα στην Χίο με αρχηγό τον Χαλκιδέα, που ετοίμαζε τα πέντε καράβια στην Λακωνική και έπειτα στην Λέσβο με αρχηγό τον Αλκαμένη, τον οποίο είχε ορίσει γι᾽ αυτό και ο Άγις, και τέλος, να πάνε στον Ελλήσποντο. Αρχηγός στην επιχείρηση αυτήν διορίστηκε ο Κλέαρχος του Ραμφίου. [8.8.3] Αποφάσισαν να περάσουν τα μισά μόνο καράβια απάνω από τον Ισθμό, τα οποία θα έφευγαν αμέσως, ώστε να διασπαστεί η προσοχή των Αθηναίων μεταξύ του στόλου που θα έφευγε κι εκείνου που θα περνούσε αργότερα τον Ισθμό. [8.8.4] Ξεκινούσαν φανερά από εκεί γιατί περιφρονούσαν την αδυναμία των Αθηναίων αφού κανένας στόλος τους άξιος λόγου δεν είχε φανεί πουθενά. Μόλις πήραν την απόφαση, πέρασαν αμέσως είκοσι ένα καράβια απάνω από τον Ισθμό.
[8.9.1] Αν και οι σύμμαχοι βιάζονταν να φύγουν, οι Κορίνθιοι δεν ήθελαν να φύγουν μαζί τους προτού εορτάσουν τα Ίσθμια, τα οποία γίνονταν τότε. Ο Άγις ήταν έτοιμος να δεχτεί να θεωρηθεί η επιχείρηση δική του, ώστε να μην παραβιάσουν οι Κορίνθιοι την ιερή ανακωχή των Ισθμίων, [8.9.2] αλλά αυτοί δεν το δέχτηκαν. Έγινε, έτσι, κάποια χρονοτριβή, οι Αθηναίοι πληροφορήθηκαν τους σκοπούς της Χίου κι έστειλαν έναν από τους στρατηγούς τους, τον Αριστοκράτη, για να διαμαρτυρηθεί. Επειδή οι Χίοι τα αρνιόνταν όλα, τους έδωσαν διαταγή για ν᾽ αποδείξουν την καλή τους πίστη, να τους στείλουν καράβια για τον συμμαχικό στόλο. Οι Χίοι έστειλαν επτά καράβια [8.9.3] και ο λόγος ήταν ότι η πλειοψηφία του λαού αγνοούσε τί γινόταν και οι ολιγαρχικοί που ήξεραν το μυστικό, δεν ήθελαν να έχουν τον λαό εναντίον τους, προτού λάβουν κάποια ισχυρή ενίσχυση. Εξάλλου, επειδή οι Πελοποννήσιοι αργούσαν, οι ολιγαρχικοί δεν περίμεναν πια ότι θα έρθουν.
[8.10.1] Στο μεταξύ έγιναν τα Ίσθμια και οι Αθηναίοι —στους οποίους είχε ανακοινωθεί επίσημα η εορτή— έστειλαν αντιπροσωπεία, κι εκεί κατάλαβαν φανερά τί ετοιμαζόταν σχετικά με τη Χίο. Όταν έφυγαν από τον Ισθμό, άρχισαν αμέσως να ετοιμάζονται, ώστε να μην τους διαφύγουν τα καράβια που θα ξεκινούσαν από τις Κεχριές. [8.10.2] Μετά τα Ίσθμια, οι Πελοποννήσιοι ξεκίνησαν για την Χίο με είκοσι ένα καράβια και αρχηγό τον Αλκαμένη. Και οι Αθηναίοι έπλευσαν εναντίον τους με ισάριθμα, στην αρχή, καράβια και προσπαθούσαν να τους παρασύρουν στο πέλαγος. Αλλά επειδή οι Πελοποννήσιοι δεν τους ακολούθησαν πολύ μακριά και γύρισαν πίσω, γύρισαν και οι Αθηναίοι πίσω. Είχαν μαζί τους επτά καράβια της Χίου και δεν τους είχαν εμπιστοσύνη. [8.10.3] Αργότερα επάνδρωσαν και άλλα καράβια και με τριάντα επτά πολεμικά καταδίωξαν τον εχθρό (που έπλεε κοντά στην ακτή) έως το Σπείραιο της Κορινθίας, έρημο λιμάνι που βρίσκεται κοντά στα σύνορα της Επιδαυρίας. Οι Πελοποννήσιοι έχασαν ένα καράβι στ᾽ ανοιχτά, αλλά όλα τα άλλα τα συγκέντρωσαν και τα άραξαν. [8.10.4] Οι Αθηναίοι τούς έκαναν επίθεση και από θάλασσα με τα καράβια και από στεριά με απόβαση και τους προκάλεσαν σύγχυση και αταξία. Προξένησαν μεγάλες ζημίες στα περισσότερα καράβια, τα οποία ήσαν τραβηγμένα στην στεριά και σκότωσαν τον αρχηγό τους Αλκαμένη. Σκοτώθηκαν λίγοι Αθηναίοι.
[8.11.1] Όταν τέλειωσε η επιχείρηση, οι Αθηναίοι άφησαν εκεί καράβια αρκετά για να επιτηρούν τον εχθρό και πήγαν, με τα υπόλοιπα, ν᾽ αράξουν σε κάποιο μικρό νησί που βρίσκεται εκεί κοντά, όπου και έστησαν στρατόπεδο. Έστειλαν μήνυμα στην Αθήνα, ζητώντας ενισχύσεις. [8.11.2] Την επομένη έφτασαν οι Κορίνθιοι για να βοηθήσουν τον στόλο τους και λίγο αργότερα έφτασαν ενισχύσεις κι από τις γειτονικές πολιτείες. Βλέποντας πόσο δύσκολο ήταν να φρουρήσουν αποτελεσματικά τα καράβια τους, βρίσκονταν σε αμηχανία τί να κάνουν. Σκέφθηκαν, στην αρχή, να τα κάψουν, αλλά μετά αποφάσισαν να τα τραβήξουν στην στεριά και να τα προφυλάγουν με το πεζικό τους που θα στρατοπέδευε εκεί, έως ότου παρουσιαστεί κατάλληλη ευκαιρία να διαφύγουν. Όταν ο Άγις έμαθε τί έγινε, τους έστειλε τον Σπαρτιάτη Θέρμωνα. [8.11.3] Οι Λακεδαιμόνιοι πήραν πρώτα την είδηση ότι τα καράβια είχαν ξεκινήσει από τον Ισθμό (οι έφοροι είχαν δώσει διαταγή στον Αλκαμένη να στείλει ιππέα στην Σπάρτη μόλις ξεκινήσει ο στόλος) και είχαν τότε σκοπό να στείλουν και τα πέντε δικά τους καράβια με τον Χαλκιδέα αρχηγό, που θα συνοδευόταν από τον Αλκιβιάδη. Αλλά αργότερα, ενώ ο στόλος αυτός ήταν έτοιμος να φύγει, πληροφορήθηκαν ότι τα άλλα καράβια είχαν καταφύγει στο Σπείραιο. Αποθαρρύνθηκαν επειδή ο Ιωνικός πόλεμος άρχιζε με μιαν αποτυχία και είχαν σκοπό να μη στείλουν τα δικά τους καράβια και ν᾽ ανακαλέσουν τα λίγα που είχαν κιόλας φύγει.
[8.12.1] Όταν ο Αλκιβιάδης το έμαθε, κατόρθωσε πάλι να πείσει τον Ένδιο και τους άλλους εφόρους, να μη ματαιώσουν την εκστρατεία. Τους είπε ότι τα πέντε καράβια θα έφταναν στην Χίο προτού μάθουν εκεί την συμφορά του άλλου στόλου και ότι ο ίδιος, όταν θα έφτανε στην Ιωνία, εύκολα θα έπειθε τις πολιτείες ν᾽ αποστατήσουν από την Αθήνα, εξηγώντας τους την αδυναμία των Αθηναίων και την αποφασιστικότητα των Λακεδαιμονίων. Θα τον πίστευαν περισσότερο από κάθε άλλον. [8.12.2] Στον Ένδιο είπε, ιδιαιτέρως, ότι θα ήταν σπουδαίο για τον ίδιο, να προκαλέσει την αποστασία της Ιωνίας και να επιτύχει για τους Λακεδαιμονίους, τη συμμαχία του βασιλέως. Δεν έπρεπε όλα αυτά να τα κατορθώσει ο Άγις — με τον οποίο ο Ένδιος βρισκόταν σε αντίθεση. [8.12.3] Ο Αλκιβιάδης έπεισε τον Ένδιο και τους άλλους εφόρους και έφυγε με τα πέντε καράβια του Λακεδαιμονίου Χαλκιδέα. Έπλεαν όσο πιο γρήγορα μπορούσαν.