Γραφικό

Μνημοσύνη
Ψηφιακή Βιβλιοθήκη της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας

Μνημοσύνης δ᾽ ἐξαῦτις ἐράσσατο καλλικόμοιο,
ἐξ ἧς οἱ Μοῦσαι χρυσάμπυκες ἐξεγένοντο
ἐννέα, τῇσιν ἅδον θαλίαι καὶ τέρψις ἀοιδῆς. Ησίοδος, Θεογονία 915-7

ΘΟΥΚΥΔΙΔΗΣ

Ἱστορίαι (7.61.1-7.64.2)

[7.61.1] «Ἄνδρες στρατιῶται Ἀθηναίων τε καὶ τῶν ἄλλων ξυμμάχων, ὁ μὲν ἀγὼν ὁ μέλλων ὁμοίως κοινὸς ἅπασιν ἔσται περί τε σωτηρίας καὶ πατρίδος ἑκάστοις οὐχ ἧσσον ἢ τοῖς πολεμίοις· ἢν γὰρ κρατήσωμεν νῦν ταῖς ναυσίν, ἔστι τῳ τὴν ὑπάρχουσάν που οἰκείαν πόλιν ἐπιδεῖν. [7.61.2] ἀθυμεῖν δὲ οὐ χρὴ οὐδὲ πάσχειν ὅπερ οἱ ἀπειρότατοι τῶν ἀνθρώπων, οἳ τοῖς πρώτοις ἀγῶσι σφαλέντες ἔπειτα διὰ παντὸς τὴν ἐλπίδα τοῦ φόβου ὁμοίαν ταῖς ξυμφοραῖς ἔχουσιν. [7.61.3] ἀλλ᾽ ὅσοι τε Ἀθηναίων πάρεστε, πολλῶν ἤδη πολέμων ἔμπειροι ὄντες, καὶ ὅσοι τῶν ξυμμάχων, ξυστρατευόμενοι αἰεί, μνήσθητε τῶν ἐν τοῖς πολέμοις παραλόγων, καὶ τὸ τῆς τύχης κἂν μεθ᾽ ἡμῶν ἐλπίσαντες στῆναι καὶ ὡς ἀναμαχούμενοι ἀξίως τοῦδε τοῦ πλήθους, ὅσον αὐτοὶ ὑμῶν αὐτῶν ἐφορᾶτε, παρασκευάζεσθε.
[7.62.1] «Ἃ δὲ ἀρωγὰ ἐνείδομεν ἐπὶ τῇ τοῦ λιμένος στενότητι πρὸς τὸν μέλλοντα ὄχλον τῶν νεῶν ἔσεσθαι καὶ πρὸς τὴν ἐκείνων ἐπὶ τῶν καταστρωμάτων παρασκευήν, οἷς πρότερον ἐβλαπτόμεθα, πάντα καὶ ἡμῖν νῦν ἐκ τῶν παρόντων μετὰ τῶν κυβερνητῶν ἐσκεμμένα ἡτοίμασται. [7.62.2] καὶ γὰρ τοξόται πολλοὶ καὶ ἀκοντισταὶ ἐπιβήσονται καὶ ὄχλος, ᾧ ναυμαχίαν μὲν ποιούμενοι ἐν πελάγει οὐκ ἂν ἐχρώμεθα διὰ τὸ βλάπτειν ἂν τὸ τῆς ἐπιστήμης τῇ βαρύτητι τῶν νεῶν, ἐν δὲ τῇ ἐνθάδε ἠναγκασμένῃ ἀπὸ τῶν νεῶν πεζομαχίᾳ πρόσφορα ἔσται. [7.62.3] ηὕρηται δ᾽ ἡμῖν ὅσα χρὴ ἀντιναυπηγῆσαι, καὶ πρὸς τὰς τῶν ἐπωτίδων αὐτοῖς παχύτητας, ᾧπερ δὴ μάλιστα ἐβλαπτόμεθα, χειρῶν σιδηρῶν ἐπιβολαί, αἳ σχήσουσι τὴν πάλιν ἀνάκρουσιν τῆς προσπεσούσης νεώς, ἢν τὰ ἐπὶ τούτοις οἱ ἐπιβάται ὑπουργῶσιν. [7.62.4] ἐς τοῦτο γὰρ δὴ ἠναγκάσμεθα ὥστε πεζομαχεῖν ἀπὸ τῶν νεῶν, καὶ τὸ μήτε αὐτοὺς ἀνακρούεσθαι μήτ᾽ ἐκείνους ἐᾶν ὠφέλιμον φαίνεται, ἄλλως τε καὶ τῆς γῆς, πλὴν ὅσον ἂν ὁ πεζὸς ἡμῶν ἐπέχῃ, πολεμίας οὔσης.
[7.63.1] «Ὧν χρὴ μεμνημένους διαμάχεσθαι ὅσον ἂν δύνησθε καὶ μὴ ἐξωθεῖσθαι ἐς αὐτήν, ἀλλὰ ξυμπεσούσης νηὶ νεὼς μὴ πρότερον ἀξιοῦν ἀπολύεσθαι ἢ τοὺς ἀπὸ τοῦ πολεμίου καταστρώματος ὁπλίτας ἀπαράξητε. [7.63.2] καὶ ταῦτα τοῖς ὁπλίταις οὐχ ἧσσον τῶν ναυτῶν παρακελεύομαι, ὅσῳ τῶν ἄνωθεν μᾶλλον τὸ ἔργον τοῦτο· ὑπάρχει δ᾽ ἡμῖν ἔτι νῦν γε τὰ πλείω τῷ πεζῷ ἐπικρατεῖν. [7.63.3] τοῖς δὲ ναύταις παραινῶ καὶ ἐν τῷ αὐτῷ τῷδε καὶ δέομαι μὴ ἐκπεπλῆχθαί τι ταῖς ξυμφοραῖς ἄγαν, τήν τε παρασκευὴν ἀπὸ τῶν καταστρωμάτων βελτίω νῦν ἔχοντας καὶ τὰς ναῦς πλείους, ἐκείνην τε τὴν ἡδονὴν ἐνθυμεῖσθαι ὡς ἀξία ἐστὶ διασώσασθαι, οἳ τέως Ἀθηναῖοι νομιζόμενοι καὶ μὴ ὄντες ἡμῶν τῆς τε φωνῆς τῇ ἐπιστήμῃ καὶ τῶν τρόπων τῇ μιμήσει ἐθαυμάζεσθε κατὰ τὴν Ἑλλάδα, καὶ τῆς ἀρχῆς τῆς ἡμετέρας οὐκ ἔλασσον κατὰ τὸ ὠφελεῖσθαι ἔς τε τὸ φοβερὸν τοῖς ὑπηκόοις καὶ τὸ μὴ ἀδικεῖσθαι πολὺ πλέον μετείχετε. [7.63.4] ὥστε κοινωνοὶ μόνοι ἐλευθέρως ἡμῖν τῆς ἀρχῆς ὄντες δικαίως [ἂν] αὐτὴν νῦν μὴ καταπροδίδοτε, καταφρονήσαντες δὲ Κορινθίων τε, οὓς πολλάκις νενικήκατε, καὶ Σικελιωτῶν, ὧν οὐδ᾽ ἀντιστῆναι οὐδεὶς ἕως ἤκμαζε τὸ ναυτικὸν ἡμῖν ἠξίωσεν, ἀμύνασθε αὐτούς, καὶ δείξατε ὅτι καὶ μετ᾽ ἀσθενείας καὶ ξυμφορῶν ἡ ὑμετέρα ἐπιστήμη κρείσσων ἐστὶν ἑτέρας εὐτυχούσης ῥώμης. [7.64.1] τ ούς τε Ἀθηναίους ὑμῶν πάλιν αὖ καὶ τάδε ὑπομιμνῄσκω, ὅτι οὔτε ναῦς ἐν τοῖς νεωσοίκοις ἄλλας ὁμοίας ταῖσδε οὔτε ὁπλιτῶν ἡλικίαν ὑπελίπετε, εἴ τε ξυμβήσεταί τι ἄλλο ἢ τὸ κρατεῖν ὑμῖν, τούς τε ἐνθάδε πολεμίους εὐθὺς ἐπ᾽ ἐκεῖνα πλευσομένους καὶ τοὺς ἐκεῖ ὑπολοίπους ἡμῶν ἀδυνάτους ἐσομένους τούς τε αὐτοῦ καὶ τοὺς ἐπελθόντας ἀμύνασθαι. καὶ οἱ μὲν ἂν ὑπὸ Συρακοσίοις εὐθὺς γίγνοισθε, οἷς αὐτοὶ ἴστε οἵᾳ γνώμῃ ἐπήλθετε, οἱ δὲ ἐκεῖ ὑπὸ Λακεδαιμονίοις. [7.64.2] ὥστε ἐν ἑνὶ τῷδε ὑπὲρ ἀμφοτέρων ἀγῶνι καθεστῶτες καρτερήσατε, εἴπερ ποτέ, καὶ ἐνθυμεῖσθε καθ᾽ ἑκάστους τε καὶ ξύμπαντες ὅτι οἱ ἐν ταῖς ναυσὶν ὑμῶν νῦν ἐσόμενοι καὶ πεζοὶ τοῖς Ἀθηναίοις εἰσὶ καὶ νῆες καὶ ἡ ὑπόλοιπος πόλις καὶ τὸ μέγα ὄνομα τῶν Ἀθηνῶν, περὶ ὧν, εἴ τίς τι ἕτερος ἑτέρου προφέρει ἢ ἐπιστήμῃ ἢ εὐψυχίᾳ, οὐκ ἂν ἐν ἄλλῳ μᾶλλον καιρῷ ἀποδειξάμενος αὐτός τε αὑτῷ ὠφέλιμος γένοιτο καὶ τοῖς ξύμπασι σωτήριος.».

[7.61.1] «Στρατιώτες, Αθηναίοι και σύμμαχοι. Ο αγώνας που μας περιμένει έχει για όλους μας τον ίδιο σκοπό, την σωτηρία και την επιστροφή στην πατρίδα. Αν νικήσομε με τα καράβια, είναι τότε πιθανό να ξαναδεί ο καθένας σας την πατρίδα του, όπου κι αν είναι. [7.61.2] Δεν πρέπει ν᾽ αποθαρρύνεστε ούτε να παθαίνετε εκείνο που παθαίνουν οι πιο άπειροι άνθρωποι, οι οποίοι, όταν ατυχήσουν στις πρώτες αναμετρήσεις, έπειτα έχουν πάντα τον φόβο ότι θα πάθουν τις ίδιες συμφορές. [7.61.3] Όσοι από σας που βρίσκεστε εδώ είσαστε Αθηναίοι, και έχετε την εμπειρία πολλών πολέμων, και όσοι είσαστε σύμμαχοι που εκστρατεύετε πάντα μαζί μας, θυμηθείτε πόσα απροσδόκητα συμβαίνουν στον πόλεμο. Ετοιμαστείτε να πολεμήσετε έχοντας την ελπίδα ότι θα μας ευνοήσει η Τύχη κατά τρόπο αντάξιο του μεγάλου στρατού που σχηματίζετε και βλέπετε σεις οι ίδιοι μπροστά σας.
[7.62.1] »Εμείς οι αρχηγοί σκεφθήκαμε διάφορα μέσα για ν᾽ αντιμετωπίσομε τα μειονεκτήματα από τα οποία πάθαμε στις προηγούμενες ναυμαχίες, δηλαδή την στενότητα του λιμανιού, όπου θα βρεθούν πάλι, πολλά καράβια, και τον στρατό που είχε ο εχθρός στα καταστρώματα. Αυτά τα εξετάσαμε με τους κυβερνήτες και τώρα ετοιμαστήκαμε κι εμείς όσο μας το επιτρέπουν οι περιστάσεις. [7.62.2] Θα επιβιβάσομε τοξότες και ακοντιστές, στρατιώτες πολλούς, που δεν θα παίρναμε μαζί μας αν ναυμαχούσαμε στην ανοιχτή θάλασσα, (γιατί το πολύ φόρτωμα των καραβιών θα μείωνε την τεχνική μας), αλλά οι οποίοι, τώρα, θα είναι χρήσιμοι αφού είμαστε αναγκασμένοι να πεζομαχήσομε από καράβια. [7.62.3] Βρήκαμε επίσης τί έπρεπε να προσθέσομε στα καράβια μας για ν᾽ αντιμετωπίσομε τις βαριές επωτίδες που μας έβλαψαν πάρα πολύ. Θα έχομε σιδερένιες αρπάγες που θα εμποδίζουν το εχθρικό καράβι να οπισθοχωρήσει αφού θα έχει κάνει την επίθεση, αν, βέβαια, οι στρατιώτες που θα είναι στο κατάστρωμα κάνουν ό,τι πρέπει. [7.62.4] Βρισκόμαστε στην ανάγκη να πεζομαχήσομε από τα καράβια και δεν θα μας συμφέρει να υποχωρούμε, αλλά ούτε ν᾽ αφήνομε τους εχθρούς να υποχωρούν και τούτο για διάφορους λόγους αλλά κι επειδή όλη η παραλία, εκτός από την λουρίδα που κρατάει ο στρατός μας, είναι εχθρική.
[7.63.1] »Αυτά πρέπει να θυμόσαστε και να πολεμήσετε με όλες τις δυνάμεις σας για να μην σας απωθήσουν πίσω στην στεριά και όταν θα πέφτει καράβι απάνω σε καράβι να μην χωρίζεστε έως ότου ξεκαθαρίσετε από το κατάστρωμα τους οπλίτες του εχθρού. [7.63.2] Και αυτά τα απευθύνω περισσότερο στους οπλίτες παρά στους ναύτες, γιατί αφορούν εκείνους που θα είναι στα καταστρώματα. Έχομε ακόμη και το εξής πλεονέκτημα, ότι υπερέχομε στο πεζικό. [7.63.3] Από τους ναύτες τούς ζητώ, αλλά και τους παρακαλώ, να μην απελπίζονται όσο δεν θα έπρεπε από τις προηγούμενες συμφορές, γιατί τώρα και η προετοιμασία μας στα καταστρώματα είναι καλύτερη και καράβια περισσότερα έχομε. Ας σκεφθούν επίσης το προνόμιο που έχουν —και που αξίζει να το περισώσουν— να θεωρούνται Αθηναίοι ακόμη κι αν δεν ήσαν. Σας εθαύμαζαν όλοι στην Ελλάδα γιατί μάθατε την γλώσσα μας και μιμηθήκατε τον τρόπο της ζωής μας. Συμμετείχατε στα πλεονεκτήματα της ηγεμονίας μας, οι υπήκοοί μας σας φοβόνταν και τα δικαιώματά σας ήσαν εξασφαλισμένα. [7.63.4] Αφού μόνοι εσείς συμμετέχετε, ελεύθεροι, στην ηγεμονία μας, σωστό είναι να μην την προδώσετε τώρα. Καταφρονήσατε τους Κορινθίους, τους οποίους τόσες φορές έχετε νικήσει και τους Σικελιώτες, που κανείς τους δεν τόλμησε ν᾽ αναμετρηθεί με το ναυτικό μας όταν ήταν στην ακμή του. Πολεμήστε τους και δείξετέ τους ότι, παρά την αδυναμία σας και τις συμφορές σας, η τέχνη σας είναι ανώτερη από την τέχνη του αντιπάλου που είναι δυνατός και τον ευνοεί η τύχη.
[7.64.1] »Σε όσους από σας είστε Αθηναίοι, πρέπει να θυμίσω ότι δεν αφήσατε πίσω σας ούτε άλλα καράβια, στους ναυστάθμους σας, όμοια μ᾽ αυτά, ούτε άλλους στρατεύσιμους οπλίτες και ότι αν σας συμβεί ό,τι άλλο παρά να νικήσετε, τότε οι εχθροί μας, εδώ, θα πάνε αμέσως στην Αθήνα και τότε, όσοι από μας έχουν μείνει εκεί, δεν θα έχουν την δύναμη να την υπερασπιστούν εναντίον των έχθρων που είναι κιόλας εκεί και εκείνων που θα πάνε να προστεθούν. Εσείς θα γινόσαστε, εδώ, αμέσως δούλοι των Συρακουσίων —εναντίον των οποίων ξέρετε με τί σκοπούς ήρθατε— και οι άλλοι, στην Ελλάδα, θα γίνονταν δούλοι των Λακεδαιμονίων. [7.64.2] Σε μια μόνο μάχη θα πολεμήσετε και για τα δύο αυτά. Αγωνιστείτε, λοιπόν σκληρά, περισσότερο από κάθε άλλη φορά και θυμηθείτε, ο καθένας και όλοι μαζί, ότι όσοι από σας θα βρίσκονται στα καράβια, θα αποτελούν τον στρατό και τον στόλο της πολιτείας, την πολιτεία την ίδια, και την μεγάλη της δόξα. Όταν πρόκειται για τόσο σπουδαία πράγματα, εκείνος που υπερέχει, είτε στην τέχνη είτε στην γενναιότητα, δεν θα μπορούσε να βρει καλύτερη ευκαιρία να το αποδείξει, τόσο για την δική του όσο και για την κοινή σωτηρία».