Γραφικό

Μνημοσύνη
Ψηφιακή Βιβλιοθήκη της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας

Μνημοσύνης δ᾽ ἐξαῦτις ἐράσσατο καλλικόμοιο,
ἐξ ἧς οἱ Μοῦσαι χρυσάμπυκες ἐξεγένοντο
ἐννέα, τῇσιν ἅδον θαλίαι καὶ τέρψις ἀοιδῆς. Ησίοδος, Θεογονία 915-7

ΘΟΥΚΥΔΙΔΗΣ

Ἱστορίαι (7.55.1-7.57.11)

[7.55.1] Γεγενημένης δὲ τῆς νίκης τοῖς Συρακοσίοις λαμπρᾶς ἤδη καὶ τοῦ ναυτικοῦ (πρότερον μὲν γὰρ ἐφοβοῦντο τὰς μετὰ τοῦ Δημοσθένους ναῦς ἐπελθούσας) οἱ μὲν Ἀθηναῖοι ἐν παντὶ δὴ ἀθυμίας ἦσαν καὶ ὁ παράλογος αὐτοῖς μέγας ἦν, πολὺ δὲ μείζων ἔτι τῆς στρατείας ὁ μετάμελος. [7.55.2] πόλεσι γὰρ ταύταις μόναις ἤδη ὁμοιοτρόποις ἐπελθόντες, δημοκρατουμέναις τε, ὥσπερ καὶ αὐτοί, καὶ ναῦς καὶ ἵππους καὶ μεγέθη ἐχούσαις, οὐ δυνάμενοι ἐπενεγκεῖν οὔτ᾽ ἐκ πολιτείας τι μεταβολῆς τὸ διάφορον αὐτοῖς, ᾧ προσήγοντο ἄν, οὔτ᾽ ἐκ παρασκευῆς πολλῷ κρείσσονος, σφαλλόμενοι δὲ τὰ πλείω, τά τε πρὸ αὐτῶν ἠπόρουν, καὶ ἐπειδή γε καὶ ταῖς ναυσὶν ἐκρατήθησαν, ὃ οὐκ ἂν ᾤοντο, πολλῷ δὴ μᾶλλον ἔτι. [7.56.1] οἱ δὲ Συρακόσιοι τόν τε λιμένα εὐθὺς παρέπλεον ἀδεῶς καὶ τὸ στόμα αὐτοῦ διενοοῦντο κλῄσειν, ὅπως μηκέτι, μηδ᾽ εἰ βούλοιντο, λάθοιεν αὐτοὺς οἱ Ἀθηναῖοι ἐκπλεύσαντες. [7.56.2] οὐ γὰρ περὶ τοῦ αὐτοὶ σωθῆναι μόνον ἔτι τὴν ἐπιμέλειαν ἐποιοῦντο, ἀλλὰ καὶ ὅπως ἐκείνους κωλύσουσι, νομίζοντες ὅπερ ἦν, ἀπό τε τῶν παρόντων πολὺ σφῶν καθυπέρτερα τὰ πράγματα εἶναι καί, εἰ δύναιντο κρατῆσαι Ἀθηναίων τε καὶ τῶν ξυμμάχων καὶ κατὰ γῆν καὶ κατὰ θάλασσαν, καλὸν σφίσιν ἐς τοὺς Ἕλληνας τὸ ἀγώνισμα φανεῖσθαι· τούς τε γὰρ ἄλλους Ἕλληνας εὐθὺς τοὺς μὲν ἐλευθεροῦσθαι, τοὺς δὲ φόβου ἀπολύεσθαι (οὐ γὰρ ἔτι δυνατὴν ἔσεσθαι τὴν ὑπόλοιπον Ἀθηναίων δύναμιν τὸν ὕστερον ἐπενεχθησόμενον πόλεμον ἐνεγκεῖν), καὶ αὐτοὶ δόξαντες αὐτῶν αἴτιοι εἶναι ὑπό τε τῶν ἄλλων ἀνθρώπων καὶ ὑπὸ τῶν ἔπειτα πολὺ θαυμασθήσεσθαι. [7.56.3] καὶ ἦν δὲ ἄξιος ὁ ἀγὼν κατά τε ταῦτα καὶ ὅτι οὐχὶ Ἀθηναίων μόνον περιεγίγνοντο, ἀλλὰ καὶ τῶν ἄλλων πολλῶν ξυμμάχων, καὶ οὐδ᾽ αὐτοὶ αὖ μόνον, ἀλλὰ καὶ μετὰ τῶν ξυμβοηθησάντων σφίσιν, ἡγεμόνες τε γενόμενοι μετὰ Κορινθίων καὶ Λακεδαιμονίων καὶ τὴν σφετέραν πόλιν ἐμπαρασχόντες προκινδυνεῦσαί τε καὶ τοῦ ναυτικοῦ μέγα μέρος προκόψαντες. [7.56.4] ἔθνη γὰρ πλεῖστα δὴ ἐπὶ μίαν πόλιν ταύτην ξυνῆλθε, πλήν γε δὴ τοῦ ξύμπαντος λόγου τοῦ ἐν τῷδε τῷ πολέμῳ πρὸς τὴν Ἀθηναίων τε πόλιν καὶ Λακεδαιμονίων.
[7.57.1] Τοσοίδε γὰρ ἑκάτεροι ἐπὶ Σικελίαν τε καὶ περὶ Σικελίας, τοῖς μὲν ξυγκτησόμενοι τὴν χώραν ἐλθόντες, τοῖς δὲ ξυνδιασώσοντες, ἐπὶ Συρακούσας ἐπολέμησαν, οὐ κατὰ δίκην τι μᾶλλον οὐδὲ κατὰ ξυγγένειαν μετ᾽ ἀλλήλων στάντες, ἀλλ᾽ ὡς ἑκάστοις τῆς ξυντυχίας ἢ κατὰ τὸ ξυμφέρον ἢ ἀνάγκῃ ἔσχεν. [7.57.2] Ἀθηναῖοι μὲν αὐτοὶ Ἴωνες ἐπὶ Δωριᾶς Συρακοσίους ἑκόντες ἦλθον, καὶ αὐτοῖς τῇ αὐτῇ φωνῇ καὶ νομίμοις ἔτι χρώμενοι Λήμνιοι καὶ Ἴμβριοι καὶ Αἰγινῆται, οἳ τότε Αἴγιναν εἶχον, καὶ ἔτι Ἑστιαιῆς οἱ ἐν Εὐβοίᾳ Ἑστίαιαν οἰκοῦντες ἄποικοι ὄντες ξυνεστράτευσαν. [7.57.3] τῶν δ᾽ ἄλλων οἱ μὲν ὑπήκοοι, οἱ δ᾽ ἀπὸ ξυμμαχίας αὐτόνομοι, εἰσὶ δὲ καὶ οἳ μισθοφόροι ξυνεστράτευον. [7.57.4] καὶ τῶν μὲν ὑπηκόων καὶ φόρου ὑποτελῶν Ἐρετριῆς καὶ Χαλκιδῆς καὶ Στυρῆς καὶ Καρύστιοι ἀπ᾽ Εὐβοίας ἦσαν, ἀπὸ δὲ νήσων Κεῖοι καὶ Ἄνδριοι καὶ Τήνιοι, ἐκ δ᾽ Ἰωνίας Μιλήσιοι καὶ Σάμιοι καὶ Χῖοι. τούτων Χῖοι οὐχ ὑποτελεῖς ὄντες φόρου, ναῦς δὲ παρέχοντες αὐτόνομοι ξυνέσποντο. καὶ τὸ πλεῖστον Ἴωνες ὄντες οὗτοι πάντες καὶ ἀπ᾽ Ἀθηναίων πλὴν Καρυστίων (οὗτοι δ᾽ εἰσὶ Δρύοπες), ὑπήκοοι δ᾽ ὄντες καὶ ἀνάγκῃ ὅμως Ἴωνές γε ἐπὶ Δωριᾶς ἠκολούθουν. [7.57.5] πρὸς δ᾽ αὐτοῖς Αἰολῆς, Μηθυμναῖοι μὲν ναυσὶ καὶ οὐ φόρῳ ὑπήκοοι, Τενέδιοι δὲ καὶ Αἴνιοι ὑποτελεῖς. οὗτοι δὲ Αἰολῆς Αἰολεῦσι τοῖς κτίσασι Βοιωτοῖς ‹τοῖς› μετὰ Συρακοσίων κατ᾽ ἀνάγκην ἐμάχοντο, Πλαταιῆς δὲ καταντικρὺ Βοιωτοὶ Βοιωτοῖς μόνοι εἰκότως κατὰ τὸ ἔχθος. [7.57.6] Ῥόδιοι δὲ καὶ Κυθήριοι Δωριῆς ἀμφότεροι, οἱ μὲν Λακεδαιμονίων ἄποικοι Κυθήριοι ἐπὶ Λακεδαιμονίους τοὺς ἅμα Γυλίππῳ μετ᾽ Ἀθηναίων ὅπλα ἔφερον, Ῥόδιοι δὲ Ἀργεῖοι γένος Συρακοσίοις μὲν Δωριεῦσι, Γελῴοις δὲ καὶ ἀποίκοις ἑαυτῶν οὖσι μετὰ Συρακοσίων στρατευομένοιςἠναγκάζοντο πολεμεῖν. [7.57.7] τῶν τε περὶ Πελοπόννησον νησιωτῶν Κεφαλλῆνες μὲν καὶ Ζακύνθιοι αὐτόνομοι μέν, κατὰ δὲ τὸ νησιωτικὸν μᾶλλον κατειργόμενοι, ὅτι θαλάσσης ἐκράτουν οἱ Ἀθηναῖοι, ξυνείποντο· Κερκυραῖοι δὲ οὐ μόνον Δωριῆς, ἀλλὰ καὶ Κορίνθιοι σαφῶς ἐπὶ Κορινθίους τε καὶ Συρακοσίους, τῶν μὲν ἄποικοι ὄντες, τῶν δὲ ξυγγενεῖς, ἀνάγκῃ μὲν ἐκ τοῦ εὐπρεποῦς, βουλήσει δὲ κατὰ ἔχθος τὸ Κορινθίων οὐχ ἧσσον εἵποντο. [7.57.8] καὶ οἱ Μεσσήνιοι νῦν καλούμενοι ἐκ Ναυπάκτου καὶ ἐκ Πύλου τότε ὑπ᾽ Ἀθηναίων ἐχομένης ἐς τὸν πόλεμον παρελήφθησαν. καὶ ἔτι Μεγαρέων φυγάδες οὐ πολλοὶ Μεγαρεῦσι Σελινουντίοις οὖσι κατὰ ξυμφορὰν ἐμάχοντο. [7.57.9] τῶν δὲ ἄλλων ἑκούσιος μᾶλλον ἡ στρατεία ἐγίγνετο ἤδη. Ἀργεῖοι μὲν γὰρ οὐ τῆς ξυμμαχίας ἕνεκα μᾶλλον ἢ τῆς Λακεδαιμονίων τε ἔχθρας καὶ τῆς παραυτίκα ἕκαστοι ἰδίας ὠφελίας Δωριῆς ἐπὶ Δωριᾶς μετὰ Ἀθηναίων Ἰώνων ἠκολούθουν, Μαντινῆς δὲ καὶ ἄλλοι Ἀρκάδων μισθοφόροι ἐπὶ τοὺς αἰεὶ πολεμίους σφίσιν ἀποδεικνυμένους ἰέναι εἰωθότες καὶ τότε τοὺς μετὰ Κορινθίων ἐλθόντας Ἀρκάδας οὐδὲν ἧσσον διὰ κέρδος ἡγούμενοι πολεμίους, Κρῆτες δὲ καὶ Αἰτωλοὶ μισθῷ καὶ οὗτοι πεισθέντες· ξυνέβη δὲ τοῖς Κρησὶ τὴν Γέλαν Ῥοδίοις ξυγκτίσαντας μὴ ξὺν τοῖς ἀποίκοις, ἀλλ᾽ ἐπὶ τοὺς ἀποίκους ἑκόντας μετὰ μισθοῦ ἐλθεῖν. [7.57.10] καὶ Ἀκαρνάνων τινὲς ἅμα μὲν κέρδει, τὸ δὲ πλέον Δημοσθένους φιλίᾳ καὶ Ἀθηναίων εὐνοίᾳ ξύμμαχοι ὄντες ἐπεκούρησαν. καὶ οἵδε μὲν τῷ Ἰονίῳ κόλπῳ ὁριζόμενοι· [7.57.11] Ἰταλιωτῶν δὲ Θούριοι καὶ Μεταπόντιοι ἐν τοιαύταις ἀνάγκαις τότε στασιωτικῶν καιρῶν κατειλημμένοι ξυνεστράτευον, καὶ Σικελιωτῶν Νάξιοι καὶ Καταναῖοι, βαρβάρων δὲ Ἐγεσταῖοί τε, οἵπερ ἐπηγάγοντο, καὶ Σικελῶν τὸ πλέον, καὶ τῶν ἔξω Σικελίας Τυρσηνῶν τέ τινες κατὰ διαφορὰν Συρακοσίων καὶ Ἰάπυγες μισθοφόροι. τοσάδε μὲν μετὰ Ἀθηναίων ἔθνη ἐστράτευον.

[7.55.1] Η νίκη των Συρακουσίων ήταν αποφασιστική, ιδίως του ναυτικού τους —πριν φοβόνταν πολύ τον στόλο που είχε έρθει με τον Δημοσθένη— και η απελπισία των Αθηναίων ήταν μεγάλη. Ήταν μεγάλη η απογοήτευσή τους και μετάνιωναν πικρά που είχαν αναλάβει την εκστρατεία. [7.55.2] Από όσες πολιτείες τις οποίες είχαν πολεμήσει, αυτές εδώ μόνο έμοιαζαν με την δική τους στον τρόπο ζωής. Ήσαν δημοκρατίες σαν την δική τους και είχαν ναυτικό και ιππικό και μεγάλη δύναμη και οι Αθηναίοι δεν μπορούσαν ούτε να προκαλέσουν στις πολιτείες αυτές κάποια πολιτική αλλαγή που θα τις έφερνε με το μέρος τους, ούτε να παρατάξουν εναντίον τους πολύ μεγαλύτερες δυνάμεις. Είχαν αποτύχει στις περισσότερες από τις προηγούμενες επιχειρήσεις και βρίσκονταν σε αμηχανία, και από τότε που νικήθηκαν στην ναυμαχία, πράγμα που δεν περίμεναν, η αμηχανία τους ήταν ακόμα πιο μεγάλη.
[7.56.1] Οι Συρακούσιοι έπλεαν άφοβα με τα καράβια τους έξω από το λιμάνι και σκέπτονταν να φράξουν το στόμιό του ώστε να μην μπορούν οι Αθηναίοι, κι αν το προσπαθούσαν, να φύγουν κρυφά. [7.56.2] Δεν σκέπτονταν πια πώς να σωθούν οι ίδιοι, αλλά πώς να εμποδίσουν τον εχθρό να σωθεί, θεωρώντας —όπως άλλωστε ήταν και η πραγματικότητα— ότι στην παρούσα κατάσταση η θέση τους ήταν πολύ πιο ισχυρή και ότι αν μπορούσαν να κατατροπώσουν τους Αθηναίους και τους συμμάχους τους, και στην στεριά και στην θάλασσα, τούτο θα ήταν μια ωραία νίκη στα μάτια των Ελλήνων, γιατί ολόκληρη η Ελλάδα θα ελευθερωνόταν από την δουλεία ή από τον φόβο, επειδή η δύναμη που θα έμενε στους Αθηναίους, δεν θα ήταν αρκετή για ν᾽ αντιμετωπίσουν τον πόλεμο που θα τους γινόταν αργότερα. Και τους Συρακουσίους, οι οποίοι θα ήσαν η κυριότερη αιτία για όλα αυτά, θα τους θαύμαζαν και όλοι οι σύγχρονοι και οι επερχόμενες γενεές. [7.56.3] Ο αγώνας, λοιπόν, ήταν άξιος και για όλα αυτά, αλλά κι επειδή θα νικούσαν όχι μόνο τους Αθηναίους, αλλά και πολλούς άλλους συμμάχους τους. Και αυτοί οι ίδιοι δεν πολεμούσαν μόνοι τους αλλά μαζί με εκείνους που είχαν έρθει να τους βοηθήσουν. Είχαν ασκήσει την αρχηγία με τους Κορινθίους και τους Λακεδαιμονίους, η πολιτεία τους είχε βρεθεί στην πρώτη γραμμή του κινδύνου και είχε πια σπουδαία θέση στην ναυτική δύναμη. [7.56.4] Ποτέ άλλοτε δεν είχαν συγκεντρωθεί τόσοι λαοί γύρω από μια πολιτεία, αν εξαιρέσει βέβαια κανείς τις πολιτείες που πήραν το μέρος των Αθηναίων ή των Λακεδαιμονίων στον πόλεμο αυτόν.
[7.57.1] Θ᾽ απαριθμήσω τώρα τόσο τους λαούς που εκστρατεύσαν εναντίον της Σικελίας, για να την κατακτήσουν, όσο και εκείνους που την υπεράσπισαν και πολέμησαν όλοι στις Συρακούσες. Συντάχθηκαν με το ένα ή το άλλο μέρος, όχι από το αίσθημα της δικαιοσύνης ή εξαιτίας φυλετικής συγγενείας, αλλά στην τύχη και από συμφέρον ή από ανάγκη. [7.57.2] Οι Αθηναίοι, Ίωνες, εκστρατεύσαν εκούσια εναντίον των Συρακουσίων που ήσαν Δωριείς. Μαζί τους εκστρατεύσαν όσοι μιλούσαν την ίδια γλώσσα και είχαν τους ίδιους θεσμούς, οι Λήμνιοι, οι Ίμβριοι και οι Αιγινήτες —δηλαδή εκείνοι που κατοικούσαν τότε την Αίγινα— και οι Εστιαιείς της Ευβοίας που κατοικούσαν την Εστιαία, όλοι άποικοι της Αθήνας. [7.57.3] Οι άλλοι εκστρατεύσαν είτε επειδή ήσαν υπήκοοι, είτε επειδή ήσαν σύμμαχοι αυτόνομοι και μερικοί σαν μισθοφόροι. [7.57.4] Υπήκοοι που πλήρωναν φόρο ήσαν οι Ερετριείς, οι Χαλκιδείς, οι Στυρείς και οι Καρύστιοι από την Εύβοια. Από τα νησιά ήσαν οι Κείοι, οι Άνδριοι και οι Τήνιοι. Από την Ιωνία ήσαν οι Μιλήσιοι, οι Σάμιοι και οι Χίοι. Απ᾽ αυτούς, οι Χίοι δεν πλήρωναν φόρο και είχαν εκστρατεύσει σαν αυτόνομοι, συνεισφέροντας καράβια. Οι περισσότεροι απ᾽ αυτούς ήσαν Ίωνες και (έκτος από τους Καρυστίους που ήσαν Δρύοπες) ήσαν αθηναϊκής καταγωγής και είχαν ακολουθήσει αναγκαστικά την εκστρατεία σαν υπήκοοι. [7.57.5] Υπήρχαν και Αιολείς. Οι Μηθύμνιοι που συνεισέφεραν καράβια και δεν πλήρωναν φόρο, οι Τενέδιοι και οι Αίνιοι που ήσαν υπήκοοι. Οι Αιολείς, αυτοί είχαν αναγκαστεί να πάνε να πολεμήσουν Αιολείς — δηλαδή τους Βοιωτούς που είχαν ιδρύσει τις πολιτείες τους και ήσαν σύμμαχοι με τις Συρακούσες. Μόνοι οι Πλαταιείς —Βοιωτοί— είχαν λόγο να πολεμήσουν εναντίον των Βοιωτών, εξαιτίας της έχθρας που τους είχαν. [7.57.6] Οι Ρόδιοι και οι Κυθήριοι ήσαν Δωριείς. Οι Κυθήριοι, άποικοι των Λακεδαιμονίων, πολεμούσαν εναντίον των Λακεδαιμονίων που ήσαν με τον Γύλιππο. Οι Ρόδιοι, που κατάγονταν από το Άργος, αναγκάζονταν να πολεμούν, Δωριείς αυτοί, εναντίον Δωριέων Συρακουσίων και εναντίον των Γελώων οι οποίοι ήσαν δικοί τους άποικοι και οι οποίοι ήσαν σύμμαχοι με τις Συρακούσες. [7.57.7] Από τους γύρω απ᾽ την Πελοπόννησο νησιώτες, οι Κεφαλλήνες και οι Ζακύνθιοι είχαν εκστρατεύσει σαν αυτόνομοι, αλλά στην πραγματικότητα επειδή, σαν νησιώτες, ήσαν υποχρεωμένοι να υπακούνε στην θαλασσοκράτειρα Αθήνα. Οι Κερκυραίοι δεν ήσαν μόνο Δωριείς, αλλά και Κορίνθιοι και εκστρατεύσαν εναντίον Κορινθίων και Συρακουσίων, ενώ ήσαν άποικοι της Κορίνθου και ομόφυλοι των Συρακουσίων. Είχαν εύσχημη δικαιολογία ότι τους είχαν αναγκάσει, αλλά στην πραγματικότητα είχαν εκστρατεύσει πρόθυμα από έχθρα προς τους Κορινθίους. [7.57.8] Οι Αθηναίοι είχαν στρατολογήσει και αυτούς που σήμερα λέγονται Μεσσήνιοι και ήσαν στην Ναύπακτο και την Πύλο, την οποία κρατούσαν τότε οι Αθηναίοι. Επίσης μερικοί φυγάδες από τα Μέγαρα (συμφορά εξορίστων) πολεμούσαν Μεγαρείς Σελινουντίους. [7.57.9] Οι υπόλοιποι είχαν εκστρατεύσει εκούσια. Οι Αργείοι, όχι τόσο πολύ σ᾽ εφαρμογή της συμμαχίας, όσο από έχθρα προς τους Λακεδαιμονίους και από την προσδοκία να έχουν οφέλη, Δωριείς εναντίον Δωριέων, είχαν ακολουθήσει τους Ίωνες Αθηναίους. Οι Μαντινείς και άλλοι Αρκάδες ήσαν μισθοφόροι και ήσαν συνηθισμένοι να θεωρούν εχθρούς εκείνους εναντίον των οποίων τους έβαζαν να πολεμήσουν. Ο μισθός τούς έκανε να θεωρούν εχθρούς και τους Αρκάδες που είχαν πάει στην Σικελία με τους Κορινθίους. Οι Κρήτες και οι Αιτωλοί ήσαν μισθοφόροι. Αλλά οι Κρήτες ήσαν, μαζί με τους Ροδίους, οι ιδρυτές της Γέλας και δεν πολεμούσαν μαζί με τους αποίκους τους, αλλά εναντίον τους, για μισθό. [7.57.10] Μερικοί Ακαρνάνες επίσης είχαν εκστρατεύσει τόσο για το κέρδος, όσο κι επειδή αγαπούσαν τον Δημοσθένη και ήσαν σύμμαχοι των Αθηναίων. Όλοι αυτοί οι λαοί κατοικούσαν ανατολικά από το Ιόνιο πέλαγος. [7.57.11] Στην Ιταλία οι Θούριοι και οι Μεταπόντιοι εκστρατεύσαν κι αυτοί, γιατί βρέθηκαν σε περίοδο επανάστασης. Από τους Σικελιώτες εκστρατεύσαν οι Νάξιοι και οι Καταναίοι κι από τους βαρβάρους οι Εγεσταίοι (αυτοί είχαν ζητήσει βοήθεια) και οι περισσότεροι από τους Σικελούς. Από τους έξω από την Σικελία εκστρατεύσαν μερικοί από τους Τυρρηνούς που είχαν διαφορές με τις Συρακούσες και Ιάπυγες μισθοφόροι. Αυτοί ήσαν οι λαοί που εκστρατεύσαν με τους Αθηναίους.