[248] »Παραδέχομαι όμως ότι η ευφυΐα μου είναι πολύ κατώτερη από τη δική σου· ωστόσο, όπως ακριβώς αναγνωρίζω αυτό, άλλο τόσο συμβαίνει να γνωρίζω και εκείνο, ότι, όταν η πόλη σας είναι να αποφασίσει για τα πιο σοβαρά ζητήματα, μερικές φορές αυτοί που θεωρούνται οι πιο σώφρονες πέφτουν έξω στην εκτίμηση του συμφέροντος της πατρίδας τους, ενώ σε κάποιες άλλες περιπτώσεις ένας τυχόντας από τους θεωρούμενους μέτριους και περιφρονημένους εμφανίζεται πετυχημένος και αναγνωρίζεται ως ο καλύτερος σύμβουλος. [249] Επομένως, δεν είναι καθόλου παράξενο εάν και τώρα έχει συμβεί κάτι παρόμοιο· εσύ δηλαδή να πιστεύεις ότι θα αποκτήσεις πολύ μεγάλο όνομα, εάν αποκρύψεις όσο το δυνατόν μεγαλύτερο χρονικό διάστημα ποιές προθέσεις είχες, όταν έγραφες τον λόγο σου, εγώ από την άλλη να νομίζω ότι θα είναι πολύ μεγάλη επιτυχία για σένα εάν μπορέσεις να καταστήσεις φανερό όσο το δυνατόν γρηγορότερα τις διαθέσεις που είχες, όταν τον συνέθετες· πράγμα που θα είναι καλό γενικά για όλους τους άλλους, και ιδιαίτερα για τους Λακεδαιμονίους, για τους οποίους έχεις πει πολλά, άλλα δίκαια και σεβαστά, άλλα όμως υβριστικά και γεμάτα μίσος.
[250] »Αν κάποιος έδειχνε σ᾽ αυτούς αυτούς τους λόγους πριν εγώ μιλήσω γι᾽ αυτούς, δεν υπάρχει περίπτωση να μη σε μισούσαν και να μην είχαν διατεθεί εχθρικά απέναντί σου, γιατί θα νόμιζαν ότι είχες απαγγείλει κατηγορία εναντίον τους. Τώρα όμως πιστεύω ότι οι περισσότεροι Σπαρτιάτες θα εξακολουθήσουν να διατηρούν τα ήθη που είχαν ως τώρα, και σε αυτά που γράφονται εδώ δεν θα δώσουν περισσότερη προσοχή από όση θα έδιναν σε εκείνα που λέγονται πέρα από τις Ηράκλειες στήλες. [251] Όσο για τους πλέον συνετούς Σπαρτιάτες, οι οποίοι έχουν και μερικούς από τους λόγους σου και τους θαυμάζουν, αυτοί, αν βρουν κάποιον να διαβάσει σ᾽ αυτούς αυτόν τον λόγο και έχουν χρόνο στη διάθεσή τους να σκεφτούν πάνω σ᾽ αυτόν, δεν θα αδιαφορήσουν για τίποτε από όσα λες, αλλά και τους επαίνους που με αποδείξεις έχεις πει για την πόλη τους θα εκτιμήσουν, θα αδιαφορήσουν για τις λοιδορίες που εκτοξεύονται στην τύχη για τις επιχειρήσεις τους και χαρακτηρίζονται με σκληρές λέξεις, και θα πιστέψουν ότι οι βλασφημίες που υπάρχουν μέσα στο φυλλάδιό σου υπαγορεύονται από τον φθόνο σου. [252] Όσο για τα κατορθώματα και τις μάχες, για τα οποία και οι ίδιοι περηφανεύονται και στους άλλους έχουν καλό όνομα, τα έχεις γράψει και έχεις πετύχει ώστε να διατηρούνται στη μνήμη των ανθρώπων, συγκεντρώνοντάς τα όλα αυτά και συσχετίζοντάς τα, και αποτέλεσες το κίνητρο να επιθυμούν διακαώς πολλοί να τα διαβάσουν και να τα μελετήσουν, όχι τόσο επειδή επιθυμούν να μάθουν για τα κατορθώματα εκείνων, αλλά πώς εσύ έχεις μιλήσει γι᾽ αυτά. [253] Αυτά έχοντας υπόψη τους οι Λακεδαιμόνιοι και διαβάζοντάς τα, όχι μόνο δεν πρόκειται να ξεχάσουν ούτε και τα παλαιά τους κατορθώματα, με τα οποία έχεις εγκωμιάσει τους προγόνους τους, αλλά και θα τα συζητήσουν πολλές φορές μεταξύ τους. Στην αρχή δηλαδή, όταν ως Δωριείς είδαν ότι οι πόλεις τους ήταν ασήμαντες, μικρές και με πολλές ελλείψεις, δεν τις έδωσαν καμιά σημασία και εξεστράτευσαν εναντίον των πρώτων πόλεων της Πελοποννήσου, του Άργους, της Λακεδαίμονας και της Μεσσήνης· [254] και, όταν τις νίκησαν σε μάχη, έδιωξαν τους ηττημένους από τις πόλεις και τα εδάφη τους και, καταλαμβάνοντας οι ίδιοι όλες τις κτήσεις εκείνων, τις κατέχουν ακόμη και σήμερα. Κατόρθωμα μεγαλύτερο και πιο αξιοθαύμαστο από αυτό κανένας δεν θα μπορέσει να παρουσιάσει ότι έγινε σε εκείνη την εποχή ούτε και ενέργεια πιο πετυχημένη και πιο αρεστή στους θεούς από εκείνη που αυτοί έκαναν, η οποία τους απάλλαξε από τη φτώχεια τους και τους έκανε κύριους της ευημερίας των άλλων.
[255] »Πέτυχαν αυτά από κοινού με όλους εκείνους που εξεστράτευσαν μαζί τους. Όταν στη συνέχεια μοίρασαν τη χώρα με τους Αργείους και τους Μεσσηνίους, και οι ίδιοι κατοίκησαν χωριστά στη Σπάρτη, εκείνη την εποχή σχημάτισαν τέτοια ιδέα για τον εαυτό τους, όπως εσύ λες, ώστε, ενώ δεν ήταν τότε περισσότεροι από δυο χιλιάδες, θεώρησαν ότι δεν άξιζε να ζουν, εάν δεν κατόρθωναν να γίνουν κύριοι όλων των πόλεων της Πελοποννήσου. [256] Με αυτές λοιπόν τις σκέψεις άρχισαν τους πολέμους και, μολονότι τους βρήκαν πολλά κακά και κίνδυνοι πολλοί, δεν σταμάτησαν να πολεμούν, παρά αφού υπέταξαν όλες τις πόλεις εκτός από το Άργος. Έχοντας λοιπόν αποκτήσει και εδαφική έκταση πάρα πολύ μεγάλη και δύναμη τεράστια και δόξα τόσο μεγάλη όση ταιριάζει σε ανθρώπους που έχουν πετύχει τόσο σπουδαία κατορθώματα, ένιωθαν πολύ υπερήφανοι, μια και γι᾽ αυτούς και μόνο από όλους τους Έλληνες υπήρχε λόγος μοναδικός και τιμητικός για κάτι τέτοιο. [257] Γιατί αυτοί μπορούν να πουν ότι, παρά την πολύ μικρή αριθμητική τους δύναμη, δεν ακολούθησαν ποτέ μέχρι σήμερα καμιάν από τις μεγάλες σε πληθυσμό πόλεις ούτε και δέχτηκαν να εκτελέσουν τις διαταγές άλλων. Αντίθετα, παρέμειναν συνεχώς ανεξάρτητοι, και στον πόλεμο εναντίον των βαρβάρων ηγήθηκαν όλων των Ελλήνων· και δεν αξιώθηκαν την τιμή αυτή χωρίς λόγο αλλά για το ότι, ενώ έδωσαν τις περισσότερες μάχες από όλους τους ανθρώπους εκείνον τον καιρό υπό την ηγεσία των βασιλέων τους, όχι μόνο δεν ηττήθηκαν σε καμιά από αυτές, αλλά είχαν νικήσει σε όλες. [258] Κανένας δεν θα μπορέσει να αναφέρει μεγαλύτερη απόδειξη ανδρείας, καρτερικότητας και ομόνοιας μεταξύ τους από αυτό που ελέχθη, αν εξαιρέσει κανείς αυτό που πρόκειται να πω· μεταξύ των ελληνικών πόλεων, που είναι τόσο πολλές στον αριθμό, κανένας δεν θα μπορέσει να αναφέρει ούτε και να βρει καμιά από τις άλλες που να μην έχει περιπέσει στις συμφορές που συνήθως συμβαίνουν στις πόλεις· [259] η πόλη των Σπαρτιατών είναι η μόνη στην οποία κανένας δεν θα μπορέσει να αποδείξει ότι έχουν γίνει επαναστάσεις ή σφαγές ή εξορίες παράνομες, ούτε και αρπαγές περιουσιών, ούτε επαίσχυντες πράξεις σε βάρος γυναικών και παιδιών, αλλά ούτε και μεταβολή πολιτεύματος, ούτε αναδασμός γης, ούτε και κάποιο άλλο γενικά ανεπανόρθωτο κακό. Όταν λοιπόν θα συζητούν αυτά μεταξύ τους, είναι αδύνατο να μη θυμηθούν και εσένα, που έχεις συγκεντρώσει και έχεις μιλήσει τόσο ωραία γι᾽ αυτά τα γεγονότα, και θα σου χρωστούν μεγάλη ευγνωμοσύνη.
[260] »Σήμερα δεν έχω για σένα την ίδια γνώμη που είχα παλαιότερα. Στο παρελθόν δηλαδή θαύμαζα τα φυσικά σου χαρίσματα και την τάξη που είχες στη ζωή σου, την αγάπη σου για την εργασία και κυρίως για την αλήθεια της διδασκαλίας σου, σήμερα όμως σε ζηλεύω και σε καλοτυχίζω για την ευτυχία σου. Υποθέτω πως, όσο ζεις, θα αποκτήσεις δόξα, μικρότερη βέβαια από αυτήν που αξίζεις —σκληρό πράγμα— για τους περισσότερους, όμως θα έχεις φήμη πιο πολύ αναγνωρισμένη από αυτήν που έχεις τώρα· όταν όμως πεθάνεις, θα κερδίσεις την αθανασία, όχι φυσικά εκείνη των θεών αλλά αυτήν που εξασφαλίζει στους μεταγενεστέρους τη μνήμη των ανδρών που διακρίθηκαν για κάποιο από τα ωραία τους έργα. [261] Και δίκαια θα πετύχεις αυτά. Γιατί έχεις επαινέσει τις δύο πόλεις σωστά και όπως ταιριάζει σ᾽ αυτές· τη μια σύμφωνα με τη γνώμη των περισσοτέρων, την οποία κανένας από τους ονομαστούς άνδρες όχι μόνο δεν έχει περιφρονήσει, αλλά απεναντίας, επιθυμώντας να τύχουν αυτής, δεν υπάρχει κίνδυνος που να μην τον υπομείνουν· την άλλη πόλη την έχεις εγκωμιάσει σύμφωνα με τη συλλογιστική εκείνων που προσπαθούν να βρουν την αλήθεια. Μερικοί μάλιστα θα προτιμούσαν να έχουν την εκτίμηση αυτών των ανδρών μάλλον παρά των άλλων, και αν ακόμη αυτοί οι άλλοι γίνονταν διπλάσιοι από όσοι είναι τώρα.