[9.71.1] Άριστοι κρίθηκαν, απ᾽ το στρατόπεδο των βαρβάρων, το πεζικό των Περσών, το ιππικό των Σακών, κι απ᾽ τους πολεμιστές τους, όπως λένε, ο Μαρδόνιος· κι απ᾽ τους Έλληνες, όσο κι αν αποδείχτηκαν παλικάρια και οι Τεγεάτες και οι Αθηναίοι, τους ξεπέρασαν στην ανδρεία οι Λακεδαιμόνιοι. [9.71.2] Δεν έχω κανένα άλλο τεκμήριο στο οποίο στηρίχτηκε αυτή η κρίση (γιατί όλοι οι παραπάνω νίκησαν τον εχθρό που παρατάχτηκε απέναντί τους), παρά μόνο αυτό· ότι συγκρούστηκαν με το πιο δυνατό σώμα του εχθρού και το νίκησαν. Επίσης, κατά τη γνώμη μου, αναδείχτηκε πρώτο παλικάρι με μεγάλη διαφορά απ᾽ τους άλλους ο Αριστόδημος, ο μόνος που είχε σωθεί απ᾽ τη μάχη των Θερμοπυλών και γι᾽ αυτόν το λόγο ζούσε μες στη ντροπή και την καταφρόνια. Και μετά απ᾽ αυτόν αρίστευσαν ο Ποσειδώνιος κι ο Φιλοκύων κι ο Αμομφάρετος, Σπαρτιάτες. [9.71.3] Παρ᾽ όλ᾽ αυτά, όταν συζητήθηκε ποιός απ᾽ αυτούς έδειξε τη μεγαλύτερη ανδρεία, οι Σπαρτιάτες που πήραν μέρος στη μάχη έκριναν πως ο Αριστόδημος, αποζητώντας ολοφάνερα το θάνατο εξαιτίας της μομφής που τον βάραινε, σε έξαλλη κατάσταση και βγαίνοντας από τις γραμμές έκανε μεγάλα ανδραγαθήματα, ενώ ο Ποσειδώνιος, μόλο που δεν αποζητούσε το θάνατο, αποδείχτηκε λαμπρό παλικάρι· απ᾽ αυτή την άποψη στάθηκε ανώτερος. [9.71.4] Δεν αποκλείεται όμως να μίλησαν έτσι από αντιπάθεια· κι όλοι αυτοί που κατονόμασα από τους νεκρούς αυτής της μάχης, εκτός απ᾽ τον Αριστόδημο, τιμήθηκαν ως ήρωες, ενώ ο Αριστόδημος, επειδή αποζητούσε το θάνατο για το λόγο που αναφέραμε, δεν τιμήθηκε.
[9.72.1] Λοιπόν, απ᾽ όσους πολέμησαν στις Πλαταιές, αυτών τ᾽ όνομα έγινε πιο ξακουστό. Γιατί ο Καλλικράτης, που ήταν ο πιο όμορφος άντρας απ᾽ όσους παρουσιάστηκαν στο στρατόπεδο των Ελλήνων τότε, όχι μόνο ανάμεσα στους Λακεδαιμονίους, αλλά και στους άλλους Έλληνες, πέθανε χωρίς να πάρει μέρος στη μάχη· την ώρα που ο Παυσανίας έκανε θυσίες, αυτός στεκόταν στη γραμμή του, όταν πληγώθηκε από βέλος στο πλευρό. [9.72.2] Λοιπόν, οι άλλοι είχαν κιόλας μπει στη μάχη, κι αυτουνού, καθώς τον είχαν αποσύρει απ᾽ την παράταξη, δεν έλεγε να βγει η ψυχή του απ᾽ το κακό του, κι έλεγε στον Αρίμνηστο, πολίτη των Πλαταιών, πως ο καημός του δεν είναι που πεθαίνει για την Ελλάδα, αλλά που δε δούλεψε το μπράτσο του και δεν μπόρεσε να κάνει κάποιο ανδραγάθημα αντάξιό του, όσο κι αν λαχταρούσε ν᾽ ανδραγαθήσει.
[9.73.1] Απ᾽ τους Αθηναίους λένε πως δοξάστηκε ο Σωφάνης, ο γιος του Ευτυχίδη, απ᾽ τον δήμο της Δεκελείας· ετούτοι οι κάτοικοι της Δεκελείας κάποτε πρόσφεραν τις καλές τους υπηρεσίες, κάτι που τους βγήκε σε καλό για πάντα, κατά τα λεγόμενα των ίδιων των Αθηναίων. [9.73.2] Δηλαδή λένε πως τον παλιό καιρό, όταν οι γιοι του Τυνδάρεω, για να πάρουν πίσω την Ελένη, έκαναν εισβολή στην ύπαιθρο της Αττικής μαζί με μεγάλο στράτευμα κι αναστάτωναν τους δήμους της, καθώς δεν ήξεραν το κρησφύγετο της Ελένης, τότε οι Δεκελείς, κι άλλοι λένε πως μάλλον ο ίδιος ο Δέκελος, αγαναχτισμένος απ᾽ την υπεροψία του Θησέα κι από φόβο για ολόκληρη τη χώρα των Αθηναίων, τους κατατόπισε για όλα όσα είχαν να κάμουν με την υπόθεση και τους οδήγησε στις Αφίδνες, τις οποίες λοιπόν ο Τιτακός, γέννημα θρέμμα του τόπου, τις δίνει με προδοσία στους Τυνδαρίδες. [9.73.3] Γι᾽ αυτή τους την πράξη οι Δεκελείς έχουν πάντοτε, ακόμα και σήμερα, ατέλεια και τιμητική θέση στα θεάματα στη Σπάρτη· σε τέτοιο βαθμό τους τιμούν, ώστε και στον πόλεμο που, πολλά χρόνια ύστερ᾽ απ᾽ αυτά τα γεγονότα, ξέσπασε ανάμεσα σε Πελοποννησίους και Αθηναίους, οι Λακεδαιμόνιοι, ενώ ρήμαζαν την υπόλοιπη Αττική, δεν πείραξαν τη Δεκέλεια.
[9.74.1] Σ᾽ αυτόν το δήμο ανήκε ο Σωφάνης· για την αριστεία του τότε ανάμεσα στους Αθηναίους δύο εκδοχές μάς δίνει η παράδοση: η πρώτη, πως κουβαλούσε σιδερένια άγκυρα δεμένη με χάλκινη αλυσίδα στη ζώνη που συγκρατούσε τον θώρακα· και, κάθε φορά που σίμωνε τον εχθρό, την προσγείωνε, για να μη μπορούν οι εχθροί, εξορμώντας απ᾽ τις γραμμές τους, να τον κουνήσουν απ᾽ τη θέση του. Κι όταν οι εχθροί το ᾽βαζαν στα πόδια, έκανε σταθερά την ίδια κίνηση, ξανάπαιρνε στα χέρια του την άγκυρα και συνέχιζε την καταδίωξη. [9.74.2] Λοιπόν, έτσι έχει αυτή η εκδοχή, ενώ η άλλη, που έρχεται ν᾽ αμφισβητήσει την προηγούμενη, πως πάνω στην ασπίδα του, που περιφερόταν ασταμάτητα και ποτέ δεν έμενε ακίνητη, είχε έμβλημα άγκυρα, κι όχι πως κουβαλούσε σιδερένια άγκυρα δεμένη απ᾽ τον θώρακα.
[9.75.1] Αλλά ο Σωφάνης είναι ξακουστός κι από άλλο λαμπρό ανδραγάθημα, όταν, καθώς οι Αθηναίοι πολιορκούσαν την Αίγινα, σκότωσε τον Ευρυβάτη τον Αργείο, αθλητή του πεντάθλου, που τον προκάλεσε να μονομαχήσουν. Τον ίδιο αυτό τον Σωφάνη, χρόνια ύστερ᾽ απ᾽ αυτά τα γεγονότα, τον βρήκε ο θάνατος, όταν, στρατηγός των Αθηναίων μαζί με τον Λέαγρο, το γιο του Γλαύκωνος, αναδείχτηκε γενναίο παλικάρι· τον σκότωσαν οι Ηδωνοί, την ώρα που έδινε μάχη για τα χρυσωρυχεία στο Δάτο.