Γραφικό

Μνημοσύνη
Ψηφιακή Βιβλιοθήκη της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας

Μνημοσύνης δ᾽ ἐξαῦτις ἐράσσατο καλλικόμοιο,
ἐξ ἧς οἱ Μοῦσαι χρυσάμπυκες ἐξεγένοντο
ἐννέα, τῇσιν ἅδον θαλίαι καὶ τέρψις ἀοιδῆς. Ησίοδος, Θεογονία 915-7

ΗΡΟΔΟΤΟΣ

Ἱστορίαι (9.31.1-9.35.2)

[9.31.1] Οὗτοι μέν νυν ταχθέντες ἐπὶ τῷ Ἀσωπῷ ἐστρατοπεδεύοντο· οἱ δὲ ἀμφὶ Μαρδόνιον βάρβαροι ὡς ἀπεκήδευσαν Μασίστιον, παρῆσαν, πυθόμενοι τοὺς Ἕλληνας εἶναι ἐν Πλαταιῇσι, καὶ αὐτοὶ ἐπὶ τὸν Ἀσωπὸν τὸν ταύτῃ ῥέοντα. ἀπικόμενοι δὲ ἀντετάσσοντο ὧδε ὑπὸ Μαρδονίου. κατὰ μὲν Λακεδαιμονίους ἔστησε Πέρσας. [9.31.2] καὶ δὴ πολλὸν γὰρ περιῆσαν πλήθεϊ οἱ Πέρσαι, ἐπί τε τάξις πλεῦνας ἐκεκοσμέατο καὶ ἐπεῖχον καὶ τοὺς Τεγεήτας. ἔταξε δὲ οὕτω· ὅ τι μὲν ἦν αὐτῶν δυνατώτατον πᾶν ἀπολέξας ἔστησε ἀντίον Λακεδαιμονίων, τὸ δὲ ἀσθενέστερον παρέταξε κατὰ τοὺς Τεγεήτας. ταῦτα δ᾽ ἐποίεε φραζόντων τε καὶ διδασκόντων Θηβαίων. [9.31.3] Περσέων δὲ ἐχομένους ἔταξε Μήδους· οὗτοι δὲ ἐπέσχον Κορινθίους τε καὶ Ποτειδαιήτας καὶ Ὀρχομενίους τε καὶ Σικυωνίους. Μήδων δὲ ἐχομένους ἔταξε Βακτρίους· οὗτοι δὲ ἐπέσχον Ἐπιδαυρίους τε καὶ Τροιζηνίους καὶ Λεπρεήτας τε καὶ Τιρυνθίους καὶ Μυκηναίους τε καὶ Φλειασίους. [9.31.4] μετὰ δὲ Βακτρίους ἔστησε Ἰνδούς· οὗτοι δὲ ἐπέσχον Ἑρμιονέας τε καὶ Ἐρετριέας καὶ Στυρέας τε καὶ Χαλκιδέας. Ἰνδῶν δὲ ἐχομένους Σάκας ἔταξε, οἳ ἐπέσχον Ἀμπρακιώτας τε καὶ Ἀνακτορίους καὶ Λευκαδίους τε καὶ Παλέας καὶ Αἰγινήτας. [9.31.5] Σακέων δὲ ἐχομένους ἔταξε ἀντία Ἀθηναίων τε καὶ Πλαταιέων καὶ Μεγαρέων Βοιωτούς τε καὶ Λοκροὺς καὶ Μηλιέας τε καὶ Θεσσαλοὺς καὶ Φωκέων τοὺς χιλίους· οὐ γὰρ ὦν ἅπαντες οἱ Φωκέες ἐμήδιζον, ἀλλά τινες αὐτῶν καὶ τὰ Ἑλλήνων ηὖξον περὶ τὸν Παρνησσὸν κατειλημένοι, καὶ ἐνθεῦτεν ὁρμώμενοι ἔφερόν τε καὶ ἦγον τήν τε Μαρδονίου στρατιὴν καὶ τοὺς μετ᾽ αὐτοῦ ἐόντας Ἑλλήνων. ἔταξε δὲ καὶ Μακεδόνας τε καὶ τοὺς περὶ Θεσσαλίην οἰκημένους κατὰ τοὺς Ἀθηναίους. [9.32.1] ταῦτα μὲν τῶν ἐθνέων τὰ μέγιστα ὠνόμασται τῶν ὑπὸ Μαρδονίου ταχθέντων, τά περ ἐπιφανέστατά τε ἦν καὶ λόγου πλείστου. ἐνῆσαν δὲ καὶ ἄλλων ἐθνέων ἄνδρες ἀναμεμιγμένοι, Φρυγῶν τε καὶ Μυσῶν καὶ Θρηίκων τε καὶ Παιόνων καὶ τῶν ἄλλων, ἐν δὲ καὶ Αἰθιόπων τε καὶ Αἰγυπτίων οἵ τε Ἑρμοτύβιες καὶ οἱ Καλασίριες καλεόμενοι μαχαιροφόροι, οἵ περ εἰσὶ Αἰγυπτίων μοῦνοι μάχιμοι. [9.32.2] τούτους δὲ ἔτι ἐν Φαλήρῳ ἐὼν ἀπὸ τῶν νεῶν ἀπεβιβάσατο, ἐόντας ἐπιβάτας· οὐ γὰρ ἐτάχθησαν ἐς τὸν πεζὸν τὸν ἅμα Ξέρξῃ ἀπικόμενον ἐς Ἀθήνας Αἰγύπτιοι. τῶν μὲν δὴ βαρβάρων ἦσαν τριήκοντα μυριάδες, ὡς καὶ πρότερον δεδήλωται· τῶν δὲ Ἑλλήνων τῶν Μαρδονίου συμμάχων οἶδε μὲν οὐδεὶς ἀριθμόν (οὐ γὰρ ὦν ἠριθμήθησαν), ὡς δὲ ἐπεικάσαι, ἐς πέντε μυριάδας συλλεγῆναι εἰκάζω. οὗτοι οἱ παραταχθέντες πεζοὶ ἦσαν, ἡ δὲ ἵππος χωρὶς ἐτέτακτο.
[9.33.1] Ὡς δὲ ἄρα πάντες οἱ ἐτετάχατο κατά τε ἔθνεα καὶ κατὰ τέλεα, ἐνθαῦτα τῇ δευτέρῃ ἡμέρῃ ἐθύοντο καὶ ἀμφότεροι. Ἕλλησι μὲν Τεισαμενὸς Ἀντιόχου ἦν ὁ θυόμενος· οὗτος γὰρ δὴ εἵπετο τῷ στρατεύματι τούτῳ μάντις· τὸν ἐόντα Ἠλεῖον καὶ γένεος τοῦ Ἰαμιδέων [Κλυτιάδην] Λακεδαιμόνιοι ἐποιήσαντο λεωσφέτερον. [9.33.2] Τεισαμενῷ γὰρ μαντευομένῳ ἐν Δελφοῖσι περὶ γόνου ἀνεῖλε ἡ Πυθίη ἀγῶνας τοὺς μεγίστους ἀναιρήσεσθαι πέντε. ὁ μὲν δὴ ἁμαρτὼν τοῦ χρηστηρίου προσεῖχε γυμνασίοισι ὡς ἀναιρησόμενος γυμνικοὺς ἀγῶνας, ἀσκέων δὲ πεντάεθλον παρὰ ἓν πάλαισμα ἔδραμε νικᾶν ὀλυμπιάδα, Ἱερωνύμῳ τῷ Ἀνδρίῳ ἐλθὼν ἐς ἔριν. [9.33.3] Λακεδαιμόνιοι δὲ μαθόντες οὐκ ἐς γυμνικοὺς ἀλλ᾽ ἐς ἀρηίους ἀγῶνας φέρον τὸ Τεισαμενοῦ μαντήιον, μισθῷ ἐπειρῶντο πείσαντες Τεισαμενὸν ποιέεσθαι ἅμα Ἡρακλειδέων τοῖσι βασιλεῦσι ἡγεμόνα τῶν πολέμων. [9.33.4] ὁ δὲ ὁρῶν περὶ πολλοῦ ποιευμένους Σπαρτιήτας φίλον αὐτὸν προσθέσθαι, μαθὼν τοῦτο ἀνετίμα σημαίνων σφι ὡς ἤν μιν πολιήτην σφέτερον ποιήσωνται τῶν πάντων μεταδιδόντες, ποιήσει ταῦτα, ἐπ᾽ ἄλλῳ μισθῷ δ᾽ οὔ. [9.33.5] Σπαρτιῆται δὲ πρῶτα μὲν ἀκούσαντες δεινὰ ἐποιεῦντο καὶ μετίεσαν τῆς χρησμοσύνης τὸ παράπαν, τέλος δέ δείματος μεγάλου ἐπικρεμαμένου τοῦ Περσικοῦ τούτου στρατεύματος, καταίνεον μετιόντες. ὁ δὲ γνοὺς τετραμμένους σφέας οὐδ᾽ οὕτω ἔτι ἔφη ἀρκέεσθαι τούτοισι μούνοισι, ἀλλὰ δεῖν ἔτι τὸν ἀδελφεὸν ἑωυτοῦ Ἡγίην γίνεσθαι Σπαρτιήτην ἐπὶ τοῖσι αὐτοῖσι λόγοισι τοῖσι καὶ αὐτὸς γίνεται. [9.34.1] ταῦτα δὲ λέγων οὗτος ἐμιμέετο Μελάμποδα, ὡς εἰκάσαι βασιληίην τε καὶ πολιτηίην αἰτεομένους. καὶ γὰρ δὴ καὶ Μελάμπους τῶν ἐν Ἄργεϊ γυναικῶν μανεισέων, ὥς μιν οἱ Ἀργεῖοι ἐμισθοῦντο ἐκ Πύλου παῦσαι τὰς σφετέρας γυναῖκας τῆς νούσου, μισθὸν προετείνατο τῆς βασιληίης τὸ ἥμισυ. [9.34.2] οὐκ ἀνασχομένων δὲ τῶν Ἀργείων ἀλλ᾽ ἀπιόντων, ὡς ἐμαίνοντο [πολλῷ] πλεῦνες τῶν γυναικῶν, οὕτω δὴ ὑποστάντες τὰ ὁ Μελάμπους προετείνατο ἤισαν δώσοντές οἱ ταῦτα. ὁ δὲ ἐνθαῦτα δὴ ἐπορέγεται ὁρῶν αὐτοὺς τετραμμένους, φάς, ἢν μὴ καὶ τῷ ἀδελφεῷ Βίαντι μεταδῶσι τὸ τριτημόριον τῆς βασιληίης, οὐ ποιήσειν τὰ βούλονται. οἱ δὲ Ἀργεῖοι ἀπειληθέντες ἐς στεινὸν καταινέουσι καὶ ταῦτα. [9.35.1] ὣς δὲ καὶ Σπαρτιῆται, ἐδέοντο γὰρ δεινῶς τοῦ Τεισαμενοῦ, πάντως συνεχώρεόν οἱ. συγχωρησάντων δὲ καὶ ταῦτα τῶν Σπαρτιητέων, οὕτω δὴ πέντε σφι μαντευόμενος ἀγῶνας τοὺς μεγίστους Τεισαμενὸς ὁ Ἠλεῖος, γενόμενος Σπαρτιήτης, συγκαταιρέει. μοῦνοι δὲ δὴ πάντων ἀνθρώπων ἐγένοντο οὗτοι Σπαρτιήτῃσι πολιῆται. [9.35.2] οἱ δὲ πέντε ἀγῶνες οἵδε ἐγένοντο, εἷς μὲν καὶ πρῶτος οὗτος ὁ ἐν Πλαταιῇσι, ἐπὶ δὲ ὁ ἐν Τεγέῃ πρὸς Τεγεήτας τε καὶ Ἀργείους γενόμενος, μετὰ δὲ ὁ ἐν Διπαιεῦσι πρὸς Ἀρκάδας πάντας πλὴν Μαντινέων, ἐπὶ δὲ ὁ Μεσσηνίων ὁ πρὸς Ἰθώμη, ὕστατος δὲ ὁ ἐν Τανάγρῃ πρὸς Ἀθηναίους τε καὶ Ἀργείους γενόμενος· οὗτος δὲ ὕστατος κατεργάσθη τῶν πέντε ἀγώνων.

[9.31.1] Λοιπόν αυτοί, αφού τακτοποιήθηκε η παράταξή τους, στρατοπέδευσαν στις όχθες του Ασωπού· κι ο βαρβαρικός στρατός του Μαρδονίου, μόλις κήδεψαν μ᾽ όλες τις τιμές τον Μασίστιο, παίρνοντας την πληροφορία πως οι Έλληνες βρίσκονται στις Πλαταιές, πήγε κι έπιασε θέσεις κι αυτός στις όχθες του Ασωπού που κυλούσε κατά τη μεριά τους. Κι όταν έφτασε εκεί, ο Μαρδόνιος τον αντιπαρέταξε ως εξής: απέναντι απ᾽ τους Λακεδαιμονίους τοποθέτησε τους Πέρσες· [9.31.2] λοιπόν —γιατί η αριθμητική υπεροχή των Περσών ήταν τόσο μεγάλη, ώστε η παράταξή τους να έχει και μεγαλύτερο βάθος και μεγαλύτερη έκταση— αυτοί κάλυπταν και το μέτωπο που βρισκόταν απέναντι απ᾽ τους Τεγεάτες. Και τους παρέταξε με τον ακόλουθο τρόπο: ύστερ᾽ από επιλογή, τις ισχυρότερες μονάδες απ᾽ όλους αυτούς τις τοποθέτησε απέναντι απ᾽ τους Λακεδαιμονίους, ενώ τις αδύναμες απέναντι απ᾽ τους Τεγεάτες· σ᾽ αυτές του τις ενέργειες τον καθοδηγούσαν και του τις υπαγόρευαν οι Θηβαίοι. [9.31.3] Αμέσως ύστερ᾽ απ᾽ τους Πέρσες παρέταξε τους Μήδους· κι αυτοί έπιασαν τις γραμμές απέναντι απ᾽ τους Κορινθίους και τους Ποτιδαιάτες και τους Ορχομενίους και τους Σικυωνίους. Κι αμέσως ύστερ᾽ απ᾽ τους Μήδους παρέταξε τους Βακτρίους· κι αυτοί έπιασαν τις γραμμές απέναντι απ᾽ τους Επιδαυρίους και τους Τροιζηνίους και τους Λεπρεάτες και τους Τιρυνθίους και τους Μυκηναίους και τους Φλιασίους. [9.31.4] Μετά απ᾽ τους Βακτρίους τοποθέτησε τους Ινδούς· κι αυτοί έπιασαν τις γραμμές απέναντι απ᾽ τους Ερμιονείς και τους Ερετριείς και τους Στυρείς και τους Χαλκιδείς. Αμέσως μετά απ᾽ τους Ινδούς παρέταξε τους Σάκες, που έπιασαν τις γραμμές απέναντι απ᾽ τους Αμπρακιώτες και τους Ανακτορίους και τους Λευκαδίους και τους Παλείς και τους Αιγινήτες. [9.31.5] Αμέσως μετά τους Σάκες παρέταξε απέναντι στους Αθηναίους, στους Πλαταιείς και στους Μεγαρείς, τους Βοιωτούς και τους Λοκρούς και τους Μαλιείς και τους Θεσσαλούς και τους χίλιους Φωκείς (γιατί οι Φωκείς δε μήδιζαν στο σύνολό τους· μάλιστα κάμποσοι απ᾽ αυτούς ενίσχυαν το ελληνικό μέτωπο· είχαν απωθηθεί στην περιοχή του Παρνασσού κι έχοντάς την ορμητήριο έκαναν μεγάλες ζημιές στο στρατό του Μαρδονίου και στους Έλληνες που τον ακολουθούσαν). Τέλος, παρέταξε και τους Μακεδόνες κι όσους κατοικούν στα γύρω απ᾽ τη Θεσσαλία μέρη απέναντι απ᾽ τους Αθηναίους.
[9.32.1] Λοιπόν έχω αναφέρει με τ᾽ όνομά τους αυτά τα έθνη, τα πολυαριθμότερα απ᾽ όσα παρέταξε ο Μαρδόνιος, που ήταν τα πιο ξακουστά και τα πιο αξιόλογα. Όμως στο στρατό του πήρε και μαχητές από άλλα έθνη που αποτέλεσαν μεικτές μονάδες, απ᾽ τους Φρύγες και τους Μυσούς και τους Θράκες και τους Παίονες και τους άλλους· πήρε και Αιθίοπες κι απ᾽ τους Αιγυπτίους αυτούς που ονομάζονται Ερμοτύβιες και Καλασίριες, οπλισμένους με μάχαιρες, που είναι οι μόνοι απ᾽ τους Αιγυπτίους που ξέρουν από πόλεμο. [9.32.2] Αυτούς, που υπηρετούσαν στο ναυτικό, τους κατέβασε απ᾽ τα καράβια στη στεριά ο Μαρδόνιος, όσο ακόμα ήταν στο Φάληρο· γιατί ο Ξέρξης δεν είχε στις τάξεις του πεζικού, με το οποίο έφτασε στην Αθήνα, Αιγυπτίους. Λοιπόν το βαρβαρικό στράτευμα, όπως έχω δηλώσει και προηγουμένως, ήταν τριακόσιες χιλιάδες· αλλά κανείς δεν ξέρει τον αριθμό των Ελλήνων που ήταν σύμμαχοι του Μαρδονίου (αφού δεν έγινε καταμέτρησή τους), όμως, απ᾽ ό,τι μπορώ να υποθέσω, συμπεραίνω πως θα συγκεντρώθηκαν περίπου πενήντα χιλιάδες. Την παράταξη αυτή την αποτελούσαν οι πεζοί, ενώ το ιππικό αποτελούσε ξεχωριστή παράταξη.
[9.33.1] Λοιπόν, όταν όλοι πήραν τη θέση τους στην παράταξη, το κάθε έθνος κι η κάθε μονάδα χωριστά, τότε, την επόμενη μέρα, έκαναν θυσίες και στα δυο στρατόπεδα· στους Έλληνες ήταν ο Τισαμενός, ο γιος του Αντιόχου, που έκανε τις θυσίες, γιατί αυτός συνόδευε ως μάντης αυτό το εκστρατευτικό σώμα· οι Λακεδαιμόνιοι έδωσαν σ᾽ αυτόν, που ήταν Ηλείος κι απ᾽ την οικογένεια των Ιαμιδών, δικαιώματα Σπαρτιάτη πολίτη. [9.33.2] Δηλαδή, όταν ο Τισαμενός ζητούσε χρησμό στους Δελφούς για τεκνοποιία, η Πυθία τού προφήτεψε πως θ᾽ αναδειχτεί νικητής σε πέντε αγώνες, τους πιο μεγάλους. Λοιπόν αυτός αστόχησε στην ερμηνεία του χρησμού και αφοσιώθηκε στον αθλητισμό, πιστεύοντας πως θα βγει νικητής σε αθλητικούς αγώνες. Επιδόθηκε στο πένταθλο και για ένα αγώνισμα, την πάλη, του ξέφυγε η νίκη μέσ᾽ απ᾽ τα χέρια στην Ολυμπία, ύστερ᾽ από σκληρή αναμέτρηση με τον Ιερώνυμο απ᾽ την Άνδρο. [9.33.3] Οι Λακεδαιμόνιοι όμως αντιλήφτηκαν ότι ο χρησμός του Τισαμενού δεν είχε να κάνει με αθλητικούς, αλλά με πολεμικούς αγώνες· προσπάθησαν λοιπόν να πείσουν με χρήματα τον Τισαμενό να τον κάνουν μαζί με τους Ηρακλείδες ηγεμόνα τους στους πολέμους. [9.33.4] Κι αυτός, βλέποντας τους Σπαρτιάτες να δείχνουν μεγάλο ενδιαφέρον για να τον προσεταιριστούν, το καλοσκέφτηκε κι ανέβασε τις απαιτήσεις του και τους έστειλε μήνυμα πως, αν τον κάνουν πολίτη της Σπάρτης με πλήρη πολιτικά δικαιώματα, θα δεχόταν την πρότασή τους· μ᾽ οποιαδήποτε άλλη αμοιβή όμως, όχι. [9.33.5] Κι όταν τ᾽ άκουσαν αυτά οι Σπαρτιάτες, στην αρχή αγανάχτησαν και σταμάτησαν να τον εκλιπαρούν, στο τέλος όμως, καθώς κρεμόταν πάνω απ᾽ τα κεφάλια τους φοβερή απειλή απ᾽ αυτή την περσική εκστρατεία, έδωσαν τόπο στην οργή τους και δέχτηκαν τους όρους του. Εκείνος πάλι, μαθαίνοντας ότι αυτοί άλλαξαν γνώμη, είπε ότι τώρα πια ούτε μόνο μ᾽ αυτούς τους όρους ικανοποιείται, αλλά πως πρέπει κι ο αδερφός του ο Αγίας να γίνει Σπαρτιάτης με τους ίδιους όρους που γίνεται κι ο ίδιος.
[9.34.1] Αυτός λοιπόν ο Τισαμενός μιμούνταν τον Μελάμποδα, στο μέτρο που μπορεί να συγκριθεί η απαίτηση για το βασιλικό αξίωμα με την απαίτηση για πολιτογράφηση. Γιατί, όπως είναι γνωστό, κι ο Μελάμπους, τον καιρό που έπιασε μανία τις γυναίκες του Άργους, καθώς οι Αργείοι προσπαθούσαν να τον φέρουν απ᾽ την Πύλο με χρήματα, για ν᾽ απαλλάξει τις γυναίκες τους απ᾽ το κακό, απαιτούσε για αμοιβή του τη μισή βασιλεία. [9.34.2] Οι Αργείοι αγαναχτισμένοι σηκώθηκαν κι έφυγαν, αλλά, καθώς η μανία κυρίευε όλο και περισσότερες απ᾽ τις γυναίκες τους, έτσι λοιπόν έκαναν δεκτή την απαίτηση του Μελάμποδος και πήγαν να του την προσφέρουν. Λοιπόν αυτός τότε, βλέποντάς τους ν᾽ αλλάζουν γνώμη, του άνοιξε η όρεξη και τους δήλωσε πως, αν δε δώσουν και στον αδερφό του, τον Βίαντα, μερίδιο το ένα τρίτο της βασιλείας, δε θα κάνει αυτά που θέλουν. Κι οι Αργείοι, στενεμένοι σε αδιέξοδο, λένε «ναι» και γι᾽ αυτό τον όρο.
[9.35.1] Παρόμοια και οι Σπαρτιάτες, επειδή τους ήταν εντελώς απαραίτητος ο Τισαμενός, ικανοποίησαν όλες τις αξιώσεις του. Κι αφού οι Σπαρτιάτες ικανοποίησαν κι αυτή του την αξίωση, έτσι λοιπόν ο Τισαμενός ο Ηλείος, με το που έγινε Σπαρτιάτης, με τη μαντική του τέχνη τους βοήθησε να πάρουν τη νίκη σε πέντε μέγιστους αγώνες. Και βέβαια κανένας άλλος εκτός απ᾽ αυτούς δεν απόχτησε δικαιώματα Σπαρτιάτη πολίτη. [9.35.2] Κι οι πέντε αγώνες που έγιναν είναι οι εξής: ένας και πρώτος αυτός στις Πλαταιές· κατόπιν στην Τεγέα, που πολέμησαν με τους Τεγεάτες και τους Αργείους· ύστερα, στη Δίπαια, με όλους τους Αρκάδες εκτός απ᾽ τους Μαντινείς· κατόπιν, κοντά στην Ιθώμη εναντίον των Μεσσηνίων· και, τελευταίος, στην Τανάγρα, που πολέμησαν με τους Αθηναίους και τους Αργείους· αυτός ήταν ο τελευταίος αγώνας που στέφθηκε με νίκη.