[1.114.1] Όταν το παιδί έγινε δέκα χρονώ, του συνέβη το παρακάτω περιστατικό, και ξεσκεπάστηκε. Έπαιζε στο χωριό εκείνο, όπου ήσαν οι στάβλοι του βοσκού που είπαμε· έπαιζε με άλλα παιδιά της ηλικίας του στο δρόμο. Τα παιδιά επάνω στο παιχνίδι διάλεξαν να έχουν βασιλιά τους το παιδί αυτό που το εφώναζαν «το τσοπανόπουλο». [1.114.2] Κι αυτό όρισε άλλα παιδιά να του χτίσουν σπίτι, άλλα να είναι η φρουρά του, ένα ανάμεσά τους να είναι το μάτι του βασιλιά, κι ενός άλλου του έδωσε το αξίωμα να του φέρνει τα διάφορα μηνύματα· ανέθετε έτσι στον καθένα κι από ένα καθήκον. [1.114.3] Ένα όμως από τα παιδιά αυτά, που έπαιρνε μέρος στο παιχνίδι κι ήταν γιος του Αρτεμβάρη (ανθρώπου με ξεχωριστή αξία ανάμεσα στους Μήδους), δε θέλησε να κάνει αυτό που του όρισε ο Κύρος. Εκείνος τότε πρόσταξε στα άλλα παιδιά να του πιάσουν τα χέρια· υπάκουσαν αυτά, κι ο Κύρος το περιποιήθηκε ανάλογα μαστιγώνοντάς το άγρια. [1.114.4] Όταν επιτέλους αφέθηκε το παιδί ελεύθερο, πιστεύοντας πως του έγινε μια ατιμία ανάξιά του, αγαναχτούσε τώρα περισσότερο, και κατεβαίνοντας στην πόλη κλαιγόταν στον πατέρα του για όσα του έκαμε ο Κύρος, δίχως να λέει το όνομα Κύρος (γιατί ώς τότε το όνομα αυτό δεν το χρησιμοποιούσαν), παρά ο γιος του βοσκού του Αστυάγη. [1.114.5] Ο Αρτεμβάρης πάνω στο θυμό του τράβηξε κατευθείαν στον Αστυάγη σέρνοντας μαζί του και το γιο του, και διαμαρτυρόταν για το άπρεπο κακό που έπαθε λέγοντας: «Βασιλιά μου, από ᾽να δούλο σου, από το γιο ενός βοσκού, νά τη η προσβολή» — και έδειχνε ταυτοχρόνως τους ώμους του παιδιού του.
[1.115.1] Σαν τον άκουσε και είδε το πράγμα ο Αστυάγης, θέλοντας να ικανοποιήσει το παιδί για χάρη του Αρτεμβάρη, έστειλε και φώναξε και το βοσκό και το γιο του. Όταν ήρθαν και οι δύο τους, έριξε το βλέμμα του στον Κύρο και είπε: [1.115.2] «Εσύ λοιπόν, ο γιος ενός τέτοιου πατέρα, πώς τόλμησες να κακομεταχειριστείς με τέτοιο βάναυσο τρόπο το γιο αυτού εδώ του κυρίου, που είναι από τους πρώτους στο παλάτι μου;» Και εκείνος έδωσε την ακόλουθη απάντηση: «Κύριέ μου, αν εγώ τον κακομεταχειρίστηκα έτσι, είχα το δίκιο με το μέρος μου· γιατί τα παιδιά του χωριού, που ανάμεσά τους ήταν κι αυτός εδώ, πάνω στο παιχνίδι τους με έβγαλαν βασιλιά τους, επειδή έβρισκαν πως είμαι ο πιο κατάλληλος για το ρόλο αυτόν. [1.115.3] Τα άλλα παιδιά έκαναν ό,τι τους πρόσταζα, όμως αυτός δεν έδειχνε να ακούει και δε λογάριαζε κανένα, ώσπου πήρε την αμοιβή του. Αν λοιπόν για το λόγο αυτόν πρέπει να τιμωρηθώ, είμαι εδώ στη διάθεσή σου».
[1.116.1] Την ώρα που το παιδί μιλούσε, του Αστυάγη του μπήκαν υποψίες και άρχισε να το αναγνωρίζει· γιατί και τα χαρακτηριστικά του προσώπου του τού φάνηκαν πως έμοιαζαν με τα δικά του, και ο τρόπος που απαντούσε το παιδί έδειχνε άνθρωπο ελεύθερο, κι ακόμη έβρισκε ο Αστυάγης ότι η ηλικία του παιδιού ταίριαζε με τον καιρό που πέρασε αφότου το είχαν εκθέσει. [1.116.2] Σαστισμένος από όλα αυτά, στην αρχή έμεινε άφωνος. Όταν κάποτε μετά δυσκολίας συνήλθε, θέλοντας να διώξει τον Αρτεμβάρη και παίρνοντας κατά μέρος τον βοσκό να τον εξετάσει, είπε: «Αρτεμβάρη, εγώ θα κανονίσω έτσι το πράγμα, ώστε και συ και ο γιος σου να μην έχετε παράπονο». [1.116.3] Έτσι απομάκρυνε τον Αρτεμβάρη, κι όσο για τον Κύρο τον πήγαν μέσα οι δούλοι κατά διαταγή του Αστυάγη. Όταν βρέθηκαν οι δύο τους μόνοι, έκανε ο Αστυάγης του βοσκού τις παρακάτω ερωτήσεις· από πού πήρε το παιδί και ποιός του το παρέδωσε. [1.116.4] Κι αυτός πως είναι δικό του είπε, και πως η μάνα που το γέννησε μένει ακόμη μαζί του. Όμως ο Αστυάγης τού αποκρίθηκε ότι δεν σκέφτεται καθόλου καλά, και φαίνεται να έχει όρεξη να υποβληθεί σε βασανιστήρια μεγάλα — και λέγοντας αυτά έκανε σήμα στους δορυφόρους του να τον συλλάβουν. [1.116.5] Έτσι ο βοσκός, ενώ τον έσερναν για να τον βασανίσουν, φανέρωσε τα πράγματα όπως είχαν: αρχίζοντας από την αρχή είπε ώς το τέλος την πάσα αλήθεια και κατέληξε σε παρακάλια ξορκίζοντας το βασιλιά να τον συγχωρέσει.
[1.117.1] Ο Αστυάγης, πάλι, από τη στιγμή που ο βοσκός φανέρωσε την αλήθεια, έπαψε πια να ασχολείται μαζί του· με τον Άρπαγο τώρα θύμωσε άσχημα και έδωσε εντολή στους δορυφόρους του να τον φωνάξουν. [1.117.2] Όταν ο Άρπαγος παρουσιάστηκε μπροστά του, ο Αστυάγης τον ρώτησε: «Άρπαγε, με ποιό τρόπο θανάτωσες το παιδί που σου παρέδωσα; — αυτό που γέννησε η κόρη μου». Κι ο Άρπαγος, όταν είδε να είναι εκεί μέσα και ο βοσκός, δεν καταφεύγει σε ψεύτικες ιστορίες, για να μην πιαστεί επάνω στην ανάκριση, παρά λέει τα ακόλουθα: [1.117.3] «Βασιλιά μου, όταν παρέλαβα το παιδί, συλλογιζόμουνα κοιτάζοντας πώς θα μπορούσα και το δικό σου θέλημα να κάνω, και από την άλλη μεριά, δίχως να σφάλω απέναντί σου, να μην αποδειχτώ ένας φονιάς μήτε μπροστά στα μάτια της κόρης σου μήτε και στα δικά σου. [1.117.4] Και νά πώς έπραξα: Φώναξα το βοσκό αυτόν εδώ και του παρέδωσα το βρέφος λέγοντάς του πως είναι δική σου η εντολή να το σκοτώσουν. Και φυσικά δεν ήταν ψέμα αυτό που έλεγα· γιατί εσύ είχες δώσει την εντολή αυτή. Όμως του παρέδωσα το παιδί μ᾽ αυτές τις προϋποθέσεις, αφού δηλαδή πρώτα του παράγγειλα να πάει και να το αποθέσει σ᾽ ένα έρημο βουνό και εκεί φυλάγοντας να περιμένει, ώσπου το παιδί να αφανιστεί· τον απείλησα ακόμη με πολλές φοβέρες, για την περίπτωση που δε θα εκτελούσε τις διαταγές με κάθε ακρίβεια. [1.117.5] Κι όταν αυτός έκανε ό,τι του είχα ορίσει, και το παιδί πια ήταν νεκρό, έστειλα τους πιο έμπιστους ευνούχους μου, και βλέποντας αυτοί, είναι σαν να είδα ο ίδιος και να έθαψα το παιδί. Έτσι, βασιλιά μου, έχει η ιστορία αυτή και τέτοιο θάνατο βρήκε το βρέφος».
[1.118.1] Ο Άρπαγος έλεγε την αλήθεια δίχως περιστροφές· ο Αστυάγης όμως, κρύβοντας το χόλιασμα που είχε ανάψει μέσα του για το γεγονός, στην αρχή ξαναδιηγήθηκε την ιστορία στον Άρπαγο έτσι όπως την άκουσε ο ίδιος από το στόμα του βοσκού· αφού του τα επανέλαβε όλα, κατέληξε λέγοντας πως το αποτέλεσμα είναι ότι το παιδί σώθηκε, και ό,τι έγινε είναι καλά καμωμένο: [1.118.2] «Γιατί —είπε τονίζοντας τα λόγια του— ήμουν πολύ θλιμμένος για ό,τι είχα κάνει στο παιδί αυτό, και το ένιωθα βάρος στη συνείδησή μου που είχα έρθει σε ρήξη με την κόρη μου. Αφού λοιπόν η τύχη γύρισε στο καλό, πήγαινε και στείλε πρώτα το γιο σου να παίξει με το νιόφερτο παιδί, κι ύστερα (γιατί το έχω σκοπό να κάνω θυσίες για τη σωτηρία του παιδιού σε κείνους τους θεούς που τους πρέπει η τιμή αυτή) σε προσκαλώ να ᾽ρθεις να φάμε».
[1.119.1] Ο Άρπαγος, σαν τ᾽ άκουσε τα λόγια αυτά, προσκύνησε και, ιδιαίτερα ευχαριστημένος που το σφάλμα του βγήκε σε καλό και τώρα γι᾽ αυτή την καλή τύχη τον προσκαλούσαν σε τραπέζι, τράβηξε για το σπίτι του. [1.119.2] Μπήκε μέσα πολύ βιαστικός και —είχε ένα μόνο αγόρι, γύρω στα δεκατρία χρόνια— αυτό το αγόρι το στέλνει να πάει στου Αστυάγη, παραγγέλλοντάς του να κάνει ό,τι του ορίσει ο βασιλιάς. Ο ίδιος όλο χαρά εξηγεί ύστερα της γυναίκας του πώς τα έφερε καλά η τύχη. [1.119.3] Ο Αστυάγης όμως, μόλις ο γιος του Άρπαγου έφτασε στο παλάτι, τον έσφαξε, κομμάτιασε τα μέλη του, κι αφού άλλα τα έψησε κι άλλα τα έβρασε, τα ετοίμασε και περίμενε. [1.119.4] Όταν έφτασε η ώρα του δείπνου και ήρθαν και οι άλλοι καλεσμένοι και ο Άρπαγος, μπροστά στους άλλους στρώθηκαν τραπέζια γεμάτα από αρνίσια κρέατα· όμως στον Άρπαγο μπροστά τα μέλη του παιδιού του· εκτός από το κεφάλι και τις άκρες των χεριών και των ποδιών, όλα τα άλλα· αυτά βρίσκονταν χωριστά, καλοσκεπασμένα μέσα σ᾽ ένα πανέρι. [1.119.5] Όταν πια ήταν φανερό ότι ο Άρπαγος είχε καλά χορτάσει, τον ρώτησε ο Αστυάγης αν νοστιμεύθηκε με το φαγητό. Ο Άρπαγος ομολόγησε πως ναι, ευχαριστήθηκε πολύ — και τότε έφεραν αυτοί που είχαν οριστεί το κεφάλι του παιδιού, σκεπασμένο καλά, και τα χέρια και τα πόδια. Στάθηκαν στον Άρπαγο μπροστά και τον καλούσαν να τα ξεσκεπάσει και να πάρει ό,τι θέλει. [1.119.6] Υπάκουσε ο Άρπαγος και ξεσκεπάζοντάς τα βλέπει τα απομεινάρια του παιδιού του. Μπροστά σ᾽ αυτό το θέαμα δεν έδειξε την ταραχή του αλλά αυτοκυριαρχήθηκε. Ο Αστυάγης τον ρώτησε αν τώρα καταλάβαινε ποιανού αγριμιού το κρέας είχε φάει. [1.119.7] Κι αυτός αποκρίθηκε πως ναι, καταλαβαίνει κι είναι καλόδεχτο το καθετί που κάνει ο βασιλιάς. Ύστερα από την απάντησή του αυτή, πήρε ό,τι είχε απομείνει από τα κρέατα και πήγε σπίτι του. Εκεί, πιστεύω, είχε σκοπό να τα μαζέψει όλα και να τα θάψει.