[6.67.1] Την επομένη οι Αθηναίοι και οι σύμμαχοί τους ετοιμάστηκαν για μάχη και παρατάχθηκαν με την ακόλουθη τάξη: Στην δεξιά πτέρυγα ήσαν οι Αργείοι και οι Μαντινείς, στο κέντρο ήσαν οι Αθηναίοι και στην υπόλοιπη παράταξη οι άλλοι σύμμαχοι. Ο μισός στρατός ήταν παραταγμένος σε πρώτη γραμμή και σε βάθος οκτώ στοίχων και ο άλλος μισός κοντά στο στρατόπεδο, σχηματίζοντας τετράγωνο —και αυτός σε βάθος οκτώ στοίχων— με διαταγές να παρακολουθούν σε ποιό σημείο ο υπόλοιπος στρατός θα πιεζόταν περισσότερο, για να τρέξουν εκεί να βοηθήσουν. Είχαν πλαισιώσει στην εφεδρεία αυτήν και τους βοηθητικούς της επιμελητείας. [6.67.2] Οι Συρακούσιοι παράταξαν το βαρύ πεζικό τους σε δεκαέξι στοίχους. Το αποτελούσε ολόκληρη η δύναμη των Συρακουσίων που είχαν κάνει γενική επιστράτευση και όλοι οι σύμμαχοί τους που έτυχε να είναι εκεί. Τους βοήθησαν κυρίως οι Σελινούντιοι, η Γέλα με ιππικό, διακόσιους ιππείς, και η Καμάρινα με είκοσι, περίπου, ιππείς και πενήντα, περίπου, τοξότες. Το ιππικό τους, που αριθμούσε τουλάχιστον χίλιους διακόσιους ιππείς, το παράταξαν στην δεξιά πτέρυγα και δίπλα τους παράταξαν τους ακοντιστές. [6.67.3] Την ώρα που οι Αθηναίοι ετοιμάζονταν ν᾽ αρχίσουν πρώτοι την έφοδο, ο Νικίας περνώντας διαδοχικά μπροστά στα διάφορα τμήματα, τους μίλησε στο καθένα χωριστά και ενθάρρυνε ολόκληρο τον στρατό με τα ακόλουθα, περίπου, λόγια:
[6.68.1] «Τι χρειάζονται, στρατιώτες, οι πολλές παραινέσεις, αφού βρισκόμαστε εδώ για έναν κοινό αγώνα; Άλλωστε, οι προετοιμασίες μας πρέπει, νομίζω, να σας εμπνέουν περισσότερο θάρρος παρά τα ωραία λόγια, αν ο στρατός μας ήταν μικρός. [6.68.2] Γιατί όπου βρισκόμαστε συγκεντρωμένοι Αργείοι και Μαντινείς και Αθηναίοι και οι καλύτεροι από τους νησιώτες, πώς είναι δυνατόν, με τέτοιους και τόσους συμμάχους να μην έχει κανείς μεγάλη ελπίδα για την νίκη και μάλιστα όταν έχομε αντίκρυ μας στρατό που συγκροτήθηκε με γενική επιστράτευση —και όχι από επίλεκτες μονάδες σαν και μας— και από Σικελιώτες που μας περιφρονούν, αλλά δεν θα μπορέσουν να μας αντισταθούν, γιατί η πολεμική τους τέχνη υστερεί πολύ από την ανδρεία τους; [6.68.3] Ο καθένας από σας ας σκεφθεί ότι είμαστε πολύ μακριά από την πατρίδα μας και δεν έχομε, εδώ γύρω, κανένα φιλικό έδαφος, εκτός από εκείνο που θα κατακτήσετε με τα όπλα. Και θα σας πω το αντίθετο από εκείνο που —καθώς είμαι βέβαιος— μεταχειρίζεται ο εχθρός για να εξυψώσει το ηθικό του. Εκείνοι λένε πως ο αγώνας είναι για την πατρίδα κι εγώ σας λέω ότι για μας δεν γίνεται στην πατρίδα μας, αλλά σε τόπο όπου πρέπει να νικήσομε, αλλιώς δεν θα μπορέσομε εύκολα να φύγομε, γιατί το πολυάριθμο ιππικό θα μας πιέσει σκληρά. [6.68.4] Θυμηθείτε, λοιπόν, την ανδρεία σας και ορμήσετε με θάρρος εναντίον του εχθρού και αναλογιστείτε ότι πρέπει να σας φοβίζει περισσότερο η δυσκολία της θέσης μας παρά ο εχθρός».
[6.69.1] Μετά από τα παραινετικά αυτά λόγια, ο Νικίας οδήγησε αμέσως τον στρατό του στην επίθεση. Οι Συρακούσιοι δεν περίμεναν ότι θα έδιναν αμέσως μάχη και μάλιστα, επειδή ήσαν κοντά στην πολιτεία τους, μερικοί είχαν φύγει. Έτρεχαν για να επιστρέψουν, κι επειδή καθυστερούσαν, ο καθένας έμπαινε σ᾽ όποιο σημείο της παράταξης πρόφταινε να πάει. Δεν υστερούσαν ούτε σε ζήλο ούτε σε γενναιότητα, ούτε στην μάχη αυτή ούτε στις άλλες. Δεν υστερούσαν σε παλικαριά όσο τους ήταν αρκετή η στρατιωτική τους τέχνη, όταν όμως υστερούσαν σ᾽ αυτό, αναγκάζονταν, παρά την θέλησή τους, να εγκαταλείψουν την προσπάθειά τους. Αν και δεν πίστευαν ότι οι Αθηναίοι θα ορμούσαν πρώτοι και αναγκάστηκαν να ετοιμαστούν βιαστικά, πήραν αμέσως τα όπλα κι έκαναν ευθύς αντεπίθεση. [6.69.2] Στην αρχή πολέμησαν οι λιθοβόλοι, οι σφενδονιστές και οι τοξότες των δύο παρατάξεων και, καθώς γίνεται όταν πολεμούν μεταξύ τους ψιλοί, υποχωρούσε πότε η μία, πότε η άλλη παράταξη. Ύστερα οι μάντεις έφεραν μπροστά στην παράταξη τα σφαχτάρια που συνηθίζονται, οι σάλπιγγες έδωσαν το σήμα στους οπλίτες [6.69.3] και οι δύο στρατοί κινήθηκαν. Οι Συρακούσιοι πολεμούσαν για την πατρίδα τους και για να σώσουν ο καθένας εκείνη την ώρα την ζωή του και, στο μέλλον, την ελευθερία του. Στην αντίπαλη παράταξη, οι Αθηναίοι πολεμούσαν για να κατακτήσουν μια ξένη χώρα και να μην βλάψουν την πατρίδα τους, αν νικηθούν. Οι Αργείοι και οι άλλοι αυτόνομοι σύμμαχοι, πολεμούσαν για να κατακτήσουν, μαζί με τους Αθηναίους, την Σικελία και για να ξαναδούν, μετά την νίκη, την δική τους πατρίδα. Οι υποτελείς σύμμαχοι πολεμούσαν κυρίως για να σώσουν την ζωή τους, πράγμα που δεν μπορούσαν να ελπίζουν αν δεν νικούσαν. Είχαν πρόσθετο ελατήριο την ελπίδα ότι, αν συνεργούσαν στην υποδούλωση άλλων, θα ελάφρυναν τον δικό τους ζυγό.
[6.70.1] Όταν άρχισε μάχη σώμα προς σώμα, οι δυο στρατοί κράτησαν πολλή ώρα τις θέσεις τους. Έτυχε ν᾽ αστράψει και να βροντήσει και να πέσει δυνατή βροχή. Για εκείνους που πολεμούσαν για πρώτη φορά και δεν είχαν καμιά πολεμική πείρα, τα πράγματα αυτά αύξαναν τον φόβο τους, ενώ για τους άλλους, που ήσαν έμπειροι, αυτά τους φαίνονταν φυσικά για την εποχή του χρόνου και αισθάνονταν μεγαλύτερη έκπληξη επειδή ο αντίπαλός τους αντιστεκόταν και δεν είχε ακόμα νικηθεί. [6.70.2] Οι Αργείοι πρώτοι απώθησαν την αριστερή πτέρυγα των Συρακουσίων. Μετά και οι Αθηναίοι απώθησαν τις απέναντί τους παραταγμένες μονάδες και ολόκληρη η παράταξη των Συρακουσίων διασπάστηκε κι άρχισε η φυγή. [6.70.3] Οι Αθηναίοι δεν τους καταδίωξαν σε μεγάλη απόσταση (το ιππικό των Συρακουσίων, που ήταν πολυάριθμο και δεν είχε νικηθεί, τους εμπόδιζε και όταν έβλεπε κάπου οπλίτες να ορμούν μπροστά, τους συγκρατούσε), αλλά τους καταδίωξαν κανονικά παραταγμένοι όσο τούτο δεν παρουσίαζε κίνδυνο, και ύστερα γύρισαν πίσω κι έστησαν τρόπαιο. [6.70.4] Οι Συρακούσιοι συγκεντρώθηκαν στην Ελωρίνη οδό, ανασυντάχθηκαν όσο μπορούσαν την στιγμή εκείνη, αλλά έστειλαν μερικούς στρατιώτες φρουρά στο Ολυμπίειον από φόβο μήπως οι Αθηναίοι πάρουν χρήματα από τον θησαυρό που ήταν εκεί. Οι υπόλοιποι αποσύρθηκαν μέσα στην πολιτεία.
[6.71.1] Οι Αθηναίοι δεν πήγαν στο ιερό. Μάζεψαν τους νεκρούς τους και, αφού τους έκαψαν σε πυρά, κατασκήνωσαν επί τόπου. Την επομένη απόδωσαν στους Συρακουσίους, με εκεχειρία, τους δικούς τους νεκρούς (είχαν σκοτωθεί διακόσιοι εξήντα, περίπου, Συρακούσιοι και σύμμαχοι) και συγκέντρωσαν τα οστά των δικών τους νεκρών (είχαν σκοτωθεί πενήντα περίπου Αθηναίοι και σύμμαχοι). Πήραν τα λάφυρα του εχθρού και γύρισαν με τον στόλο στην Κατάνη. [6.71.2] Ήταν χειμώνας και δεν τους φαινόταν δυνατόν να εξακολουθήσουν τις επιχειρήσεις από το μέρος όπου ήσαν στρατοπεδευμένοι προτού φέρουν ιππικό από την Αθήνα και στρατολογήσουν άλλο ιππικό επί τόπου, μεταξύ των συμμάχων τους, ώστε να μην έχει ο εχθρός απόλυτη υπεροχή στο όπλο αυτό. Έπρεπε, επίσης και να προμηθευτούν χρήματα επί τόπου και να τους έρθουν κι από την Αθήνα, καθώς και να προσεταιριστούν μερικές πολιτείες οι οποίες, καθώς ήλπιζαν, θα ήσαν πιο πρόθυμες να υποταχτούν μετά την μάχη. Έπρεπε, επίσης, να εφοδιαστούν με σιτάρι και με όσα άλλα χρειάζονταν ώστε, με την άνοιξη, να κάνουν επίθεση εναντίον των Συρακουσών.