Γραφικό

Μνημοσύνη
Ψηφιακή Βιβλιοθήκη της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας

Μνημοσύνης δ᾽ ἐξαῦτις ἐράσσατο καλλικόμοιο,
ἐξ ἧς οἱ Μοῦσαι χρυσάμπυκες ἐξεγένοντο
ἐννέα, τῇσιν ἅδον θαλίαι καὶ τέρψις ἀοιδῆς. Ησίοδος, Θεογονία 915-7

ΘΟΥΚΥΔΙΔΗΣ

Ἱστορίαι (6.38.1-6.40.2)

[6.38.1] «Ἀλλὰ ταῦτα, ὥσπερ ἐγὼ λέγω, οἵ τε Ἀθηναῖοι γιγνώσκοντες τὰ σφέτερα αὐτῶν εὖ οἶδ᾽ ὅτι σῴζουσι, καὶ ἐνθένδε ἄνδρες οὔτε ὄντα οὔτε ἂν γενόμενα λογοποιοῦσιν, [6.38.2] οὓς ἐγὼ οὐ νῦν πρῶτον, ἀλλ᾽ αἰεὶ ἐπίσταμαι ἤτοι λόγοις γε τοιοῖσδε καὶ ἔτι τούτων κακουργοτέροις ἢ ἔργοις βουλομένους καταπλήξαντας τὸ ὑμέτερον πλῆθος αὐτοὺς τῆς πόλεως ἄρχειν. καὶ δέδοικα μέντοι μήποτε πολλὰ πειρῶντες καὶ κατορθώσωσιν· ἡμεῖς δὲ κακοί, πρὶν ἐν τῷ παθεῖν ὦμεν, προφυλάξασθαί τε καὶ αἰσθόμενοι ἐπεξελθεῖν. [6.38.3] τοιγάρτοι δι᾽ αὐτὰ ἡ πόλις ἡμῶν ὀλιγάκις μὲν ἡσυχάζει, στάσεις δὲ πολλὰς καὶ ἀγῶνας οὐ πρὸς τοὺς πολεμίους πλέονας ἢ πρὸς αὑτὴν ἀναιρεῖται, τυραννίδας δὲ ἔστιν ὅτε καὶ δυναστείας ἀδίκους. [6.38.4] ὧν ἐγὼ πειράσομαι, ἤν γε ὑμεῖς ἐθέλητε ἕπεσθαι, μήποτε ἐφ᾽ ἡμῶν τι περιιδεῖν γενέσθαι, ὑμᾶς μὲν τοὺς πολλοὺς πείθων, τοὺς δὲ τὰ τοιαῦτα μηχανωμένους κολάζων, μὴ μόνον αὐτοφώρους (χαλεπὸν γὰρ ἐπιτυγχάνειν), ἀλλὰ καὶ ὧν βούλονται μέν, δύνανται δ᾽ οὔ (τὸν γὰρ ἐχθρὸν οὐχ ὧν δρᾷ μόνον, ἀλλὰ καὶ τῆς διανοίας προαμύνεσθαι χρή, εἴπερ καὶ μὴ προφυλαξάμενός τις προπείσεται), τοὺς δ᾽ αὖ ὀλίγους τὰ μὲν ἐλέγχων, τὰ δὲ φυλάσσων, τὰ δὲ καὶ διδάσκων· μάλιστα γὰρ δοκῶ ἄν μοι οὕτως ἀποτρέπειν τῆς κακουργίας. [6.38.5] καὶ δῆτα, ὃ πολλάκις ἐσκεψάμην, τί καὶ βούλεσθε, ὦ νεώτεροι; πότερον ἄρχειν ἤδη; ἀλλ᾽ οὐκ ἔννομον· ὁ δὲ νόμος ἐκ τοῦ μὴ δύνασθαι ὑμᾶς μᾶλλον ἢ δυναμένους ἐτέθη ἀτιμάζειν. ἀλλὰ δὴ μὴ μετὰ πολλῶν ἰσονομεῖσθαι; καὶ πῶς δίκαιον τοὺς αὐτοὺς μὴ τῶν αὐτῶν ἀξιοῦσθαι; [6.39.1] φήσει τις δημοκρατίαν οὔτε ξυνετὸν οὔτ᾽ ἴσον εἶναι, τοὺς δ᾽ ἔχοντας τὰ χρήματα καὶ ἄρχειν ἄριστα βελτίστους. ἐγὼ δέ φημι πρῶτα μὲν δῆμον ξύμπαν ὠνομάσθαι, ὀλιγαρχίαν δὲ μέρος, ἔπειτα φύλακας μὲν ἀρίστους εἶναι χρημάτων τοὺς πλουσίους, βουλεῦσαι δ᾽ ἂν βέλτιστα τοὺς ξυνετούς, κρῖναι δ᾽ ἂν ἀκούσαντας ἄριστα τοὺς πολλούς, καὶ ταῦτα ὁμοίως καὶ κατὰ μέρη καὶ ξύμπαντα ἐν δημοκρατίᾳ ἰσομοιρεῖν. [6.39.2] ὀλιγαρχία δὲ τῶν μὲν κινδύνων τοῖς πολλοῖς μεταδίδωσι, τῶν δ᾽ ὠφελίμων οὐ πλεονεκτεῖ μόνον, ἀλλὰ καὶ ξύμπαντ᾽ ἀφελομένη ἔχει· ἃ ὑμῶν οἵ τε δυνάμενοι καὶ οἱ νέοι προθυμοῦνται, ἀδύνατα ἐν μεγάλῃ πόλει κατασχεῖν.
«Ἀλλ᾽ ἔτι καὶ νῦν, ὦ πάντων ἀξυνετώτατοι, εἰ μὴ μανθάνετε κακὰ σπεύδοντες, ἢ ἀμαθέστατοί ἐστε ὧν ἐγὼ οἶδα Ἑλλήνων, ἢ ἀδικώτατοι, εἰ εἰδότες τολμᾶτε. [6.40.1] ἀλλ᾽ ἤτοι μαθόντες γε ἢ μεταγνόντες τὸ τῆς πόλεως ξύμπασι κοινὸν αὔξετε, ἡγησάμενοι τοῦτο μὲν ἂν καὶ ἴσον καὶ πλέον οἱ ἀγαθοὶ ὑμῶν [ἤπερ τὸ τῆς πόλεως πλῆθος] μετασχεῖν, εἰ δ᾽ ἄλλα βουλήσεσθε, καὶ τοῦ παντὸς κινδυνεῦσαι στερηθῆναι· καὶ τῶν τοιῶνδε ἀγγελιῶν ὡς πρὸς αἰσθανομένους καὶ μὴ ἐπιτρέψοντας ἀπαλλάγητε. [6.40.2] ἡ γὰρ πόλις ἥδε, καὶ εἰ ἔρχονται Ἀθηναῖοι, ἀμυνεῖται αὐτοὺς ἀξίως αὑτῆς, καὶ στρατηγοί εἰσιν ἡμῖν οἳ σκέψονται αὐτά· καὶ εἰ μή τι αὐτῶν ἀληθές ἐστιν, ὥσπερ οὐκ οἴομαι, οὐ πρὸς τὰς ὑμετέρας ἀγγελίας καταπλαγεῖσα καὶ ἑλομένη ὑμᾶς ἄρχοντας αὐθαίρετον δουλείαν ἐπιβαλεῖται, αὐτὴ δ᾽ ἐφ᾽ αὑτῆς σκοποῦσα τούς τε λόγους ἀφ᾽ ὑμῶν ὡς ἔργα δυναμένους κρινεῖ καὶ τὴν ὑπάρχουσαν ἐλευθερίαν οὐχὶ ἐκ τοῦ ἀκούειν ἀφαιρεθήσεται, ἐκ δὲ τοῦ ἔργῳ φυλασσομένη μὴ ἐπιτρέπειν πειράσεται σῴζειν.»

[6.38.1] »Αλλά αυτά όλα, όπως σας το είπα, οι Αθηναίοι τα ξέρουν και είμαι βέβαιος ότι η πολιτική τους δεν επιδιώκει τίποτε άλλο παρά να προστατέψει τα όσα έχουν. Βρίσκονται, όμως, εδώ άνθρωποι που μιλούν για πράγματα τα οποία ούτε υπάρχουν, ούτε είναι δυνατά. [6.38.2] Και τους ξέρω καλά αυτούς. Δεν είναι πρώτη φορά, αλλά από πάντα επιδιώκουν, με τέτοιου είδους διαδόσεις, και με ακόμη πιο τερατώδεις διαδόσεις ή πράξεις, να σπείρουν τον πανικό στο πλήθος και να πάρουν την εξουσία. Και φοβάμαι μήπως, με τις πολλές προσπάθειες που κάνουν, κάποτε το καταφέρουν. Αλλά και εμείς είμαστε ανίκανοι να προφυλαχτούμε προτού πάθομε και να ενεργήσομε εναντίον τους μόλις μάθομε τα σχέδιά τους. [6.38.3] Και αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο σπάνια η πολιτεία μας έχει ησυχία και υποφέρει από επαναστάσεις και αναλαβαίνει περισσότερους αγώνες εναντίον του εαυτού της παρά εναντίον εχθρών και, καμιά φορά, υφίσταται την τυραννία ή και φοβερές προσωπικές δεσποτείες. [6.38.4] Αλλ᾽ αν θέλετε σεις να με ακολουθήσετε, θα προσπαθήσω να εμποδίσω να συμβεί τίποτε από αυτά, πείθοντάς σας να τιμωρήσετε όχι μόνο όσους θα τα μηχανεύονται και θα συλλαμβάνονται επ᾽ αυτοφώρω —γιατί είναι δύσκολο να γίνεται αυτό— αλλά και όσους επιδιώκουν τέτοιο σκοπό, αλλά δεν έχουν τα μέσα να τον επιτύχουν. Πρέπει κανείς να προφυλάγεται από τον εχθρό, όχι μόνο όταν αρχίσει την δράση, αλλά και για τα όσα σχεδιάζει, γιατί αν δεν προλάβει κανείς να φυλαχτεί, τότε ο εχθρός θα προφτάσει να τον βλάψει. Όσο για τους ολιγαρχικούς, θα τους ξεσκεπάζω, θα τους παρακολουθώ και, ακόμα, θα τους καθοδηγώ και νομίζω ότι θα είναι ο καλύτερος τρόπος να εμποδίζω τις παρανομίες τους. [6.38.5] Πολλές φορές αναρωτήθηκα. Τί επιδιώκετε εσείς οι νεότεροι; Ν᾽ ασκήσετε την εξουσία; Αλλά τούτο το απαγορεύει ο νόμος, ο οποίος έγινε περισσότερο επειδή δεν έχετε τα προσόντα παρά για να σας στερήσει από τις δημόσιες θέσεις αν τα έχετε. Μήπως δεν θέλετε να είσαστε ίσοι απέναντι του νόμου όπως είναι ο πολύς λαός; Αλλά είναι άραγε δίκαιο οι ίσοι άνθρωποι να μην έχουν τα ίδια δικαιώματα;
[6.39.1] »Θα πουν μερικοί ότι η δημοκρατία δεν είναι ούτε λογική ούτε δίκαιη και ότι οι πλούσιοι είναι οι αξιότεροι για ν᾽ ασκούν την εξουσία. Αλλά εγώ λέω, πρώτον, ότι ο όρος δημοκρατία περιλαμβάνει όλο τον λαό, ενώ ο όρος ολιγαρχία περιλαμβάνει ένα μέρος μόνο. Δεύτερον ότι οι πλούσιοι είναι, βέβαια, οι καλύτεροι για να διαχειρίζονται το χρήμα, αλλά οι συνετοί είναι οι καλύτεροι για να δίνουν συμβουλές και το πλήθος είναι το καλύτερο για να κρίνει αφού διαφωτισθεί. Τα τρία αυτά στοιχεία έχουν, το καθένα χωριστά και όλα μαζί, ισοτιμία στο δημοκρατικό πολίτευμα. [6.39.2] Η ολιγαρχία, ενώ κατανέμει τους κινδύνους σ᾽ όλο τον λαό, για τα ωφελήματα όχι μόνο παίρνει τα περισσότερα, αλλά τα κρατάει για τον εαυτό της, αφαιρώντας όλα από τον λαό. Αυτά επιδιώκουν οι μεταξύ σας ισχυροί και οι νέοι, αλλά δεν είναι δυνατόν να επιβληθούν σε μια μεγάλη πολιτεία.
»Αλλά σεις απ᾽ όλους τους Έλληνες που ξέρω, είσαστε οι πιο ανόητοι, αν δεν καταλαβαίνετε ότι οι σκοποί σας είναι ολέθριοι ή οι πιο κακόβουλοι αν, ξέροντάς το, έχετε το θράσος να επιμένετε. [6.40.1] Και τώρα ακόμα πρέπει ή να το καταλάβετε ή να μετανοήσετε και να εργαστείτε για το κοινό συμφέρον της πολιτείας και να εννοήσετε ότι, μ᾽ αυτό, όσοι από σας είναι οι καλύτεροι, θα ωφεληθούν το ίδιο και ίσως περισσότερο παρά ο πολύς λαός, ενώ αν επιδιώξετε άλλα, κινδυνεύετε να χάσετε κι εκείνα που έχετε. Όσο για τις σημερινές σας διαδόσεις, να ξέρετε ότι καταλάβαμε τους σκοπούς σας και δεν θα τους ανεχθούμε. Αφήστε τα, λοιπόν, αυτά, κατά μέρος. [6.40.2] Ακόμα κι αν οι Αθηναίοι έρχονται, η πολιτεία ετούτη θα φανεί αντάξια προς την φήμη της και θα τους αποκρούσει. Υπάρχουν στρατηγοί που θα φροντίσουν γι᾽ αυτό. Αλλά εάν, καθώς νομίζω, δεν υπάρχει ίχνος αλήθειας σ᾽ αυτά, η πολιτεία δεν θα τρομάξει με τις διαδόσεις σας, ούτε θα σας εκλέξει εσάς άρχοντες για να επιβάλει, εκούσια, δουλεία στον εαυτό της. Η πολιτεία θα στηριχθεί στους θεσμούς της και θα κρίνει τους λόγους σας σαν να είναι πράξεις. Δεν θα σας αφήσει να της αφαιρέσετε, με τις διαδόσεις σας, την ελευθερία της. Θα προσπαθήσει να την διαφυλάξει με δραστικά μέτρα».