Γραφικό

Μνημοσύνη
Ψηφιακή Βιβλιοθήκη της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας

Μνημοσύνης δ᾽ ἐξαῦτις ἐράσσατο καλλικόμοιο,
ἐξ ἧς οἱ Μοῦσαι χρυσάμπυκες ἐξεγένοντο
ἐννέα, τῇσιν ἅδον θαλίαι καὶ τέρψις ἀοιδῆς. Ησίοδος, Θεογονία 915-7

ΞΕΝΟΦΩΝ

Οἰκονομικός (1.8-1.15)


[1.8] Κἂν ἄρα γέ τις ἵππον πριάμενος μὴ ἐπίστηται αὐτῷ χρῆσθαι, ἀλλὰ καταπίπτων ἀπ᾽ αὐτοῦ κακὰ λαμβάνῃ, οὐ χρήματα αὐτῷ ἐστιν ὁ ἵππος;
Οὔκ, εἴπερ τὰ χρήματά γ᾽ ἐστὶν ἀγαθόν.
Οὐδ᾽ ἄρα γε ἡ γῆ ἀνθρώπῳ ἐστὶ χρήματα, ὅστις οὕτως ἐργάζεται αὐτὴν ὥστε ζημιοῦσθαι ἐργαζόμενος.
Οὐδὲ ἡ γῆ μέντοι χρήματά ἐστιν, εἴπερ ἀντὶ τοῦ τρέφειν πεινῆν παρασκευάζει.
[1.9] Οὐκοῦν καὶ τὰ πρόβατα ὡσαύτως, εἴ τις διὰ τὸ μὴ ἐπίστασθαι προβάτοις χρῆσθαι ζημιοῖτο, οὐδὲ τὰ πρόβατα χρήματα τούτῳ εἴη ἄν;
Οὔκουν ἔμοιγε δοκεῖ.
Σὺ ἄρα, ὡς ἔοικε, τὰ μὲν ὠφελοῦντα χρήματα ἡγῇ, τὰ δὲ βλάπτοντα οὐ χρήματα.
Οὕτως.
[1.10] Ταὐτὰ ἄρα ὄντα τῷ μὲν ἐπισταμένῳ χρῆσθαι αὐτῶν ἑκάστοις χρήματά ἐστι, τῷ δὲ μὴ ἐπισταμένῳ οὐ χρήματα· ὥσπερ γε αὐλοὶ τῷ μὲν ἐπισταμένῳ ἀξίως λόγου αὐλεῖν χρήματά εἰσι, τῷ δὲ μὴ ἐπισταμένῳ οὐδὲν μᾶλλον ἢ ἄχρηστοι λίθοι.
Εἰ μὴ ἀποδιδοῖτό γε αὐτούς.
[1.11] Τοῦτ᾽ ἄρα φαίνεται ἡμῖν, ἀποδιδομένοις μὲν οἱ αὐλοὶ χρήματα, μὴ ἀποδιδομένοις δὲ ἀλλὰ κεκτημένοις οὔ, τοῖς μὴ ἐπισταμένοις αὐτοῖς χρῆσθαι.
Καὶ ὁμολογουμένως γε, ὦ Σώκρατες, ὁ λόγος ἡμῖν χωρεῖ, ἐπείπερ εἴρηται τὰ ὠφελοῦντα χρήματα εἶναι. μὴ πωλούμενοι μὲν γὰρ οὐ χρήματά εἰσιν οἱ αὐλοί· οὐδὲν γὰρ χρήσιμοί εἰσι· πωλούμενοι δὲ χρήματα.
[1.12] Πρὸς ταῦτα δ᾽ ὁ Σωκράτης εἶπεν· Ἂν ἐπίστηταί γε πωλεῖν. εἰ δὲ πωλοίη αὖ πρὸς τοῦτο ᾧ μὴ ἐπίσταιτο χρῆσθαι, οὐδὲ πωλούμενοί εἰσι χρήματα κατά γε τὸν σὸν λόγον.
Λέγειν ἔοικας, ὦ Σώκρατες, ὅτι οὐδὲ τὸ ἀργύριόν ἐστι χρήματα, εἰ μή τις ἐπίσταιτο χρῆσθαι αὐτῷ.
[1.13] Καὶ σὺ δέ μοι δοκεῖς οὕτω συνομολογεῖν, ἀφ᾽ ὧν τις ὠφελεῖσθαι δύναται, χρήματα εἶναι. εἰ γοῦν τις χρῷτο τῷ ἀργυρίῳ ὥστε πριάμενος οἷον ἑταίραν διὰ ταύτην κάκιον μὲν τὸ σῶμα ἔχοι, κάκιον δὲ τὴν ψυχήν, κάκιον δὲ τὸν οἶκον, πῶς ἂν ἔτι τὸ ἀργύριον αὐτῷ ὠφέλιμον εἴη;
Οὐδαμῶς, εἰ μή πέρ γε καὶ τὸν ὑοσκύαμον καλούμενον χρήματα εἶναι φήσομεν, ὑφ᾽ οὗ οἱ φαγόντες παραπλῆγες γίγνονται.
[1.14] Τὸ μὲν δὴ ἀργύριον, εἰ μή τις ἐπίσταιτο αὐτῷ χρῆσθαι, οὕτω πόρρω ἀπωθείσθω, ὦ Κριτόβουλε, ὥστε μηδὲ χρήματα εἶναι. οἱ δὲ φίλοι, ἄν τις ἐπίστηται αὐτοῖς χρῆσθαι ὥστε ὠφελεῖσθαι ἀπ᾽ αὐτῶν, τί φήσομεν αὐτοὺς εἶναι;
Χρήματα νὴ Δί᾽, ἔφη ὁ Κριτόβουλος, καὶ πολύ γε μᾶλλον ἢ τοὺς βοῦς, ἂν ὠφελιμώτεροί γε ὦσι τῶν βοῶν.
[1.15] Καὶ οἱ ἐχθροί γε ἄρα κατά γε τὸν σὸν λόγον χρήματά εἰσι τῷ δυναμένῳ ἀπὸ τῶν ἐχθρῶν ὠφελεῖσθαι.
Ἐμοὶ γοῦν δοκεῖ.
Οἰκονόμου ἄρα ἐστὶν ἀγαθοῦ καὶ τοῖς ἐχθροῖς ἐπίστασθαι χρῆσθαι ὥστε ὠφελεῖσθαι ἀπὸ τῶν ἐχθρῶν.
Ἰσχυρότατά γε.
Καὶ γὰρ δὴ ὁρᾷς, ἔφη, ὦ Κριτόβουλε, ὅσοι μὲν δὴ οἶκοι ἰδιωτῶν ηὐξημένοι εἰσὶν ἀπὸ πολέμου, ὅσοι δὲ τυράννων.


[1.8] ΣΩΚΡΑΤΗΣ. Και αν κάποιος, λοιπόν, αγοράσει ένα άλογο και χωρίς να ξέρει να το χρησιμοποιεί πέφτει από αυτό, όταν το ιππεύει, και κακοπαθαίνει, υποθέτω αυτό το άλογο δεν έχει καμιάν αξία γι᾽ αυτόν.
ΚΡΙΤΟΒΟΥΛΟΣ. Όχι, δεν έχει, αφού τα αγαθά είναι κάτι καλό.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ. Ούτε και η γη, επομένως, είναι ένα αγαθό γι᾽ αυτόν που την καλλιεργεί έτσι ώστε να ζημιώνει με την εργασία του.
ΚΡΙΤΟΒΟΥΛΟΣ. Ούτε βέβαια και η γη έχει καμιάν αξία για κάποιον, αν αντί να τον τρέφει προετοιμάζει την πείνα του.
[1.9] ΣΩΚΡΑΤΗΣ. Λοιπόν, θα το έλεγες αυτό και για τα πρόβατα; Αν ένας δεν ξέρει να τα χρησιμοποιεί και ζημιώνει από αυτά, τότε ούτε και τα πρόβατα έχουν γι᾽ αυτόν κάποιαν αξία;
ΚΡΙΤΟΒΟΥΛΟΣ. Λοιπόν όχι, δεν έχουν καμιάν απολύτως αξία, κατά τη γνώμη μου.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ. Εσύ επομένως, κατά πως φαίνεται, αυτά που είναι ωφέλιμα θεωρείς ότι έχουν αξία και αυτά που είναι βλαβερά ότι είναι χωρίς καμιάν αξία.
ΚΡΙΤΟΒΟΥΛΟΣ. Αυτό ακριβώς.
[1.10] ΣΩΚΡΑΤΗΣ. Τα ίδια πράγματα, λοιπόν, γι᾽ αυτόν που ξέρει να τα χρησιμοποιεί έχουν μιαν αξία και γι᾽ αυτόν που δεν ξέρει καμιάν αξία. Όπως οι αυλοί, για έναν άνθρωπο που ξέρει πώς να παίζει σωστά είναι αγαθό, ενώ γι᾽ αυτόν που δεν ξέρει δεν του χρησιμεύουν περισσότερο από ό,τι οι άχρηστες πέτρες.
ΚΡΙΤΟΒΟΥΛΟΣ. Εκτός και αν τους πουλήσει.
[1.11] ΣΩΚΡΑΤΗΣ. Νά λοιπόν τί φαίνεται σωστό από όσα είπαμε παραπάνω: Οι αυλοί, όταν τους πουλούν είναι ένα αγαθό, ενώ δεν είναι αγαθό όταν δεν τους πουλούν, αλλά παραμένουν ιδιοκτήτες, παρόλο που δεν ξέρουν να τους χρησιμοποιούν.
ΚΡΙΤΟΒΟΥΛΟΣ. Ομολογουμένως, είμαστε συνεπείς Σωκράτη, στον συλλογισμό μας, αφού είπαμε πως ό,τι είναι χρήσιμο είναι ένα αγαθό· επομένως, οι αυλοί όταν δεν πουλιούνται δεν είναι αγαθό, γιατί είναι άχρηστοι, ενώ αν πουλιούνται είναι ένα αγαθό.
[1.12] Τότε ο Σωκράτης είπε: θα ήταν ένα αγαθό, εάν βέβαια ξέρει κάποιος πώς να τους πουλάει. Αλλά, αν τους πουλούσε ως ένα αντικείμενο που δεν ξέρει να το χρησιμοποιεί, ούτε και τότε με την πώλησή τους θα αποκτούσαν αξία, σύμφωνα με τον προηγούμενο συλλογισμό σου.
ΚΡΙΤΟΒΟΥΛΟΣ. Είναι φανερό, Σωκράτη, πως λες ότι ούτε το χρήμα είναι ένα αγαθό, αν δεν ξέρει κάποιος να το χρησιμοποιεί σωστά.
[1.13] ΣΩΚΡΑΤΗΣ. Και συ μου φαίνεται ότι συμφωνείς με αυτό, πως μόνο ό,τι μπορεί να είναι ωφέλιμο είναι ένα αγαθό. Εάν λοιπόν κάποιος χρησιμοποιούσε τα χρήματά του για ν᾽ αγοράσει λόγου χάρη μιαν εταίρα, και εξαιτίας της θα έβλαπτε το σώμα του, την ψυχή του και τον «οίκο» του, πώς ήταν δυνατό τα χρήματα να του είναι ακόμη ωφέλιμα;
ΚΡΙΤΟΒΟΥΛΟΣ. Καθόλου. Εκτός και αν ισχυριστούμε πως αποτελεί ένα αγαθό το φυτό που το λένε υοσκύαμο· από αυτό γίνονται παράφρονες όσοι το τρώνε.
[1.14] ΣΩΚΡΑΤΗΣ. Και τα χρήματα, λοιπόν, αν κανείς δεν ξέρει να τα χρησιμοποιεί, Κριτόβουλε, καλύτερα ας τα σπρώξει μακριά, ώστε να μην είναι δυνατό να θεωρούνται αγαθό. Αλλά οι φίλοι, αν κανείς ξέρει να τους χρησιμοποιεί για ωφέλειά του, τί θα πούμε ότι είναι αυτοί;
ΚΡΙΤΟΒΟΥΛΟΣ. Μά τον Δία, είναι ένα αγαθό και πολύ περισσότερο από ό,τι τα βόδια, αν είναι βέβαια πιο ωφέλιμοι από αυτά.
[1.15] ΣΩΚΡΑΤΗΣ. Οι εχθροί, λοιπόν, κατά την άποψή σου, είναι αγαθά για όποιον ξέρει να ωφελείται από αυτούς.
ΚΡΙΤΟΒΟΥΛΟΣ. Αυτή είναι η γνώμη μου.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ. Είναι, επομένως, γνώρισμα ενός καλού «οικονόμου» να ξέρει να χρησιμοποιεί και τους εχθρούς του, ώστε να έχει ωφέλεια από αυτούς.
ΚΡΙΤΟΒΟΥΛΟΣ. Οπωσδήποτε.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ. Βλέπεις, Κριτόβουλε, πράγματι πόσοι «οίκοι» ιδιωτών πλούτισαν από τον πόλεμο και πόσοι «οίκοι» τυράννων.