Γραφικό

Μνημοσύνη
Ψηφιακή Βιβλιοθήκη της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας

Μνημοσύνης δ᾽ ἐξαῦτις ἐράσσατο καλλικόμοιο,
ἐξ ἧς οἱ Μοῦσαι χρυσάμπυκες ἐξεγένοντο
ἐννέα, τῇσιν ἅδον θαλίαι καὶ τέρψις ἀοιδῆς. Ησίοδος, Θεογονία 915-7

ΘΟΥΚΥΔΙΔΗΣ

Ἱστορίαι (6.34.9-6.37.2)

[6.34.9] «Πείθεσθε οὖν μάλιστα μὲν ταῦτα τολμήσαντες, εἰ δὲ μή, ὅτι τάχιστα τἆλλα ἐς τὸν πόλεμον ἑτοιμάζειν, καὶ παραστῆναι παντὶ τὸ μὲν καταφρονεῖν τοὺς ἐπιόντας ἐν τῶν ἔργων τῇ ἀλκῇ δείκνυσθαι, τὸ δ᾽ ἤδη τὰς μετὰ φόβου παρασκευὰς ἀσφαλεστάτας νομίσαντας ὡς ἐπὶ κινδύνου πράσσειν χρησιμώτατον ἂν ξυμβῆναι. οἱ δὲ ἄνδρες καὶ ἐπέρχονται καὶ ἐν πλῷ εὖ οἶδ᾽ ὅτι ἤδη εἰσὶ καὶ ὅσον οὔπω πάρεισιν.»
[6.35.1] Καὶ ὁ μὲν Ἑρμοκράτης τοσαῦτα εἶπεν· τῶν δὲ Συρακοσίων ὁ δῆμος ἐν πολλῇ πρὸς ἀλλήλους ἔριδι ἦσαν, οἱ μὲν ὡς οὐδενὶ ἂν τρόπῳ ἔλθοιεν οἱ Ἀθηναῖοι οὐδ᾽ ἀληθῆ ἐστὶν ἃ λέγει, τοῖς δέ, εἰ καὶ ἔλθοιεν, τί ἂν δράσειαν αὐτοὺς ὅτι οὐκ ἂν μεῖζον ἀντιπάθοιεν. ἄλλοι δὲ καὶ πάνυ καταφρονοῦντες ἐς γέλωτα ἔτρεπον τὸ πρᾶγμα. ὀλίγον δ᾽ ἦν τὸ πιστεῦον τῷ Ἑρμοκράτει καὶ φοβούμενον τὸ μέλλον. [6.35.2] παρελθὼν δ᾽ αὐτοῖς Ἀθηναγόρας, ὃς δήμου τε προστάτης ἦν καὶ ἐν τῷ παρόντι πιθανώτατος τοῖς πολλοῖς, ἔλεγε τοιάδε.
[6.36.1] «Τοὺς μὲν Ἀθηναίους ὅστις μὴ βούλεται οὕτω κακῶς φρονῆσαι καὶ ὑποχειρίους ἡμῖν γενέσθαι ἐνθάδε ἐλθόντας, ἢ δειλός ἐστιν ἢ τῇ πόλει οὐκ εὔνους· τοὺς δὲ ἀγγέλλοντας τὰ τοιαῦτα καὶ περιφόβους ὑμᾶς ποιοῦντας τῆς μὲν τόλμης οὐ θαυμάζω, τῆς δὲ ἀξυνεσίας, εἰ μὴ οἴονται ἔνδηλοι εἶναι. [6.36.2] οἱ γὰρ δεδιότες ἰδίᾳ τι βούλονται τὴν πόλιν ἐς ἔκπληξιν καθιστάναι, ὅπως τῷ κοινῷ φόβῳ τὸν σφέτερον ἐπηλυγάζωνται. καὶ νῦν αὗται αἱ ἀγγελίαι τοῦτο δύνανται· οὐκ ἀπὸ ταὐτομάτου, ἐκ δὲ ἀνδρῶν οἵπερ αἰεὶ τάδε κινοῦσι ξύγκεινται. [6.36.3] ὑμεῖς δὲ ἢν εὖ βουλεύησθε, οὐκ ἐξ ὧν οὗτοι ἀγγέλλουσι σκοποῦντες λογιεῖσθε τὰ εἰκότα, ἀλλ᾽ ἐξ ὧν ἂν ἄνθρωποι δεινοὶ καὶ πολλῶν ἔμπειροι, ὥσπερ ἐγὼ Ἀθηναίους ἀξιῶ, δράσειαν. [6.36.4] οὐ γὰρ αὐτοὺς εἰκὸς Πελοποννησίους τε ὑπολιπόντας καὶ τὸν ἐκεῖ πόλεμον μήπω βεβαίως καταλελυμένους ἐπ᾽ ἄλλον πόλεμον οὐκ ἐλάσσω ἑκόντας ἐλθεῖν, ἐπεὶ ἔγωγε ἀγαπᾶν οἴομαι αὐτοὺς ὅτι οὐχ ἡμεῖς ἐπ᾽ ἐκείνους ἐρχόμεθα, πόλεις τοσαῦται καὶ οὕτω μεγάλαι. [6.37.1] εἰ δὲ δή, ὥσπερ λέγονται, ἔλθοιεν, ἱκανωτέραν ἡγοῦμαι Σικελίαν Πελοποννήσου διαπολεμῆσαι ὅσῳ κατὰ πάντα ἄμεινον ἐξήρτυται, τὴν δὲ ἡμετέραν πόλιν αὐτὴν τῆς νῦν στρατιᾶς, ὥς φασιν, ἐπιούσης, καὶ εἰ δὶς τοσαύτη ἔλθοι, πολὺ κρείσσω εἶναι, οἷς γ᾽ ἐπίσταμαι οὔθ᾽ ἵππους ἀκολουθήσοντας, οὐδ᾽ αὐτόθεν πορισθησομένους εἰ μὴ ὀλίγους τινὰς παρ᾽ Ἐγεσταίων, οὔθ᾽ ὁπλίτας ἰσοπλήθεις τοῖς ἡμετέροις ἐπὶ νεῶν γε ἐλθόντας (μέγα γὰρ τὸ καὶ αὐταῖς ταῖς ναυσὶ κούφαις τοσοῦτον πλοῦν δεῦρο κομισθῆναι), τήν τε ἄλλην παρασκευὴν ὅσην δεῖ ἐπὶ πόλιν τοσήνδε πορισθῆναι, οὐκ ὀλίγην οὖσαν. [6.37.2] ὥστε, παρὰ τοσοῦτον γιγνώσκω, μόλις ἄν μοι δοκοῦσιν, εἰ πόλιν ἑτέραν τοσαύτην ὅσαι Συράκουσαί εἰσιν ἔλθοιεν ἔχοντες καὶ ὅμορον οἰκίσαντες τὸν πόλεμον ποιοῖντο, οὐκ ἂν παντάπασι διαφθαρῆναι, ἦ πού γε δὴ ἐν πάσῃ πολεμίᾳ Σικελίᾳ (ξυστήσεται γάρ) στρατοπέδῳ τε ἐκ νεῶν ἱδρυθέντι καὶ ἐκ σκηνιδίων καὶ ἀναγκαίας παρασκευῆς οὐκ ἐπὶ πολὺ ὑπὸ τῶν ἡμετέρων ἱππέων ἐξιόντες. τό τε ξύμπαν οὐδ᾽ ἂν κρατῆσαι αὐτοὺς τῆς γῆς ἡγοῦμαι· τοσούτῳ τὴν ἡμετέραν παρασκευὴν κρείσσω νομίζω.

[6.34.9] Ακούστε με, λοιπόν. Πρώτ᾽ απ᾽ όλα τολμήσετε αυτά που σας πρότεινα, ειδάλλως ετοιμαστείτε, τουλάχιστον, για πόλεμο με όλα τα άλλα μέσα και ο καθένας ας εμποτισθεί με την ιδέα ότι η περιφρόνηση προς τον εχθρό φανερώνεται με πράξεις ανδρείας, αλλά ότι θα ήταν εξαιρετικά χρήσιμο αν, από τώρα —και έχοντας τον φόβο ότι αντιμετωπίζετε άμεσο κίνδυνο— θεωρήσετε ότι, ασφαλέστατο είναι να κάνετε όλες τις προετοιμασίες που χρειάζονται. Ξέρω καλά ότι ο εχθρός έχει ξεκινήσει εναντίον μας και βρίσκεται στον δρόμο. Σε λίγο θα είναι εδώ».
[6.35.1] Αυτά, περίπου, είπε ο Ερμοκράτης και προκάλεσαν μεγάλη διχογνωμία στον λαό των Συρακουσών. Άλλοι υποστήριζαν ότι σε καμιά περίπτωση δεν θα έρχονταν οι Αθηναίοι και ότι τα όσα λέει ο Ερμοκράτης δεν είναι αλήθεια. Άλλοι έλεγαν ότι, κι αν ακόμη έρθουν οι Αθηναίοι, τί κακό θα μπορούσαν να προκαλέσουν που να μην πάθαιναν με το παραπάνω οι ίδιοι; Άλλοι πάλι, με απόλυτη περιφρόνηση, θεωρούσαν το πράγμα γελοίο. Λίγοι ήσαν εκείνοι που πίστευαν τον Ερμοκράτη και φοβόνταν το μέλλον. [6.35.2] Ανέβηκε στο βήμα ο Αθηναγόρας. Ήταν αρχηγός των δημοκρατικών και είχε, την στιγμή εκείνη, την μεγαλύτερη επιρροή επάνω στον λαό. Είπε, περίπου, τα ακόλουθα:
[6.36.1] «Όποιος δεν θέλει να φανούν οι Αθηναίοι τόσο ανόητοι ώστε να έρθουν εδώ να πέσουν στα χέρια μας ή δειλός είναι ή δεν είναι καλός πολίτης. Όσο για εκείνους που διαδίδουν τα τέτοια και σας κάνουν να τρομάζετε, δεν μου προκαλεί έκπληξη το θράσος τους, όσο η ανοησία τους, αν νομίζουν ότι οι σκοποί τους δεν είναι φανεροί. [6.36.2] Όταν ανησυχούν μερικοί για τον εαυτό τους, τότε επιδιώκουν να προκαλέσουν τον γενικό φόβο στην πολιτεία και να τον χρησιμοποιήσουν για να κρύψουν τους σκοπούς τους. Και στην τωρινή περίσταση, σ᾽ αυτό τείνουν οι πληροφορίες αυτές, που δεν φύτρωσαν μόνες τους, αλλά είναι έργο των ίδιων αυτών ανθρώπων που πάντα επιδιώκουν να προκαλούν αναταραχή. [6.36.3] Αλλά εσείς, αν σκεφθείτε σωστά, δεν θα λάβετε υπόψη τα όσα αυτοί διαδίδουν για να κρίνετε και να εκτιμήσετε τί είναι πιθανό να συμβεί, αλλά θα λάβετε υπόψη τί θα έκαναν άνθρωποι εξαιρετικά ικανοί και με μεγάλη πείρα, όπως είναι —καθώς το υποστηρίζω— οι Αθηναίοι. [6.36.4] Δεν είναι, δηλαδή, πιθανόν ν᾽ αφήσουν πίσω τους τούς Πελοποννησίους χωρίς να έχουν τερματίσει εκεί οριστικά τον πόλεμο και να έρθουν εδώ χωρίς καμιά ανάγκη, ν᾽ αρχίσουν καινούργιο πόλεμο, όχι μικρότερο από τον άλλο, γιατί καθώς εγώ, τουλάχιστον, πιστεύω θα πρέπει να είναι πολύ ευτυχείς που εμείς, τόσες και τόσο σπουδαίες πολιτείες, δεν ξεκινήσαμε εναντίον τους.
[6.37.1] »Αλλ᾽ αν, όπως λέγεται, έρχονταν, θεωρώ ότι η Σικελία είναι ικανότερη από την Πελοπόννησο να τους νικήσει, επειδή είναι καλύτερα προετοιμασμένη σε όλα. Η δική μας πολιτεία, μόνη, είναι πολύ ισχυρότερη από την εκστρατεία που, καθώς λένε, έρχεται εναντίον μας, ακόμα κι αν ήταν διπλασία σε δύναμη. Όσο ξέρω, δεν θα μπορούσαν να μεταφέρουν άλογα και δεν θα ήσαν σε θέση να τα προμηθευτούν εδώ, εκτός από λίγα απ᾽ τους Εγεσταίους, ούτε θα μπορούσαν να μεταφέρουν με καράβια οπλίτες ισάριθμους με τους δικούς μας —γιατί είναι ήδη δύσκολο να επιχειρήσουν τόσο μακρύ ταξίδι και να έρθουν εδώ ακόμα και με ξεφόρτωτα καράβια— αλλά και ο υπόλοιπος εφοδιασμός, όσος χρειάζεται να έχουν για εκστρατεία εναντίον πολιτείας τόσο μεγάλης, δεν θα ήταν μικρός. [6.37.2] Και τόσο πολύ βαθιά είναι η πεποίθησή μου, ώστε νομίζω ότι και αν ακόμα είχαν εδώ στην διάθεσή τους μια πολιτεία μεγάλη όσο είναι οι Συρακούσες και την έκαναν βάση τους στα σύνορά μας και μας πολεμούσαν απ᾽ εκεί, πάλι δεν θα μπορούσαν ν᾽ αποφύγουν την ολοκληρωτική καταστροφή. Πόσο μάλλον σε μια Σικελία που ολόκληρη θα τους είναι εχθρική —γιατί θα συνασπιστεί— όπου δεν θα έχουν παρά ένα παραλιακό στρατόπεδο που θ᾽ αποτελείται από σκηνές και μόλις θα έχει τον απαραίτητο ανεφοδιασμό. Κι από το στρατόπεδο αυτό θα τους εμπόδιζε το ιππικό μας ν᾽ απομακρυνθούν. Με μια λέξη, νομίζω ότι οι δυνάμεις μας είναι τόσο πολύ ανώτερες, ώστε δεν θα μπορούσαν ούτε το πόδι να πατήσουν στην στεριά.