Γραφικό

Μνημοσύνη
Ψηφιακή Βιβλιοθήκη της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας

Μνημοσύνης δ᾽ ἐξαῦτις ἐράσσατο καλλικόμοιο,
ἐξ ἧς οἱ Μοῦσαι χρυσάμπυκες ἐξεγένοντο
ἐννέα, τῇσιν ἅδον θαλίαι καὶ τέρψις ἀοιδῆς. Ησίοδος, Θεογονία 915-7

ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΣ

Σόλων (24.1-25.6)


[24.1] Τῶν δὲ γινομένων διάθεσιν πρὸς ξένους ἐλαίου μόνον ἔδωκεν, ἄλλα δ᾽ ἐξάγειν ἐκώλυσε, καὶ κατὰ τῶν ἐξαγόντων ἀρὰς τὸν ἄρχοντα ποιεῖσθαι προσέταξεν, ἢ τίνειν αὐτὸν ἑκατὸν δραχμὰς εἰς τὸ δημόσιον· [24.2] καὶ πρῶτος ἄξων ἐστὶν ὁ τοῦτον περιέχων τὸν νόμον. οὐκ ἂν οὖν τις ἡγήσαιτο παντελῶς ἀπιθάνους τοὺς λέγοντας, ὅτι καὶ σύκων ἐξαγωγὴ τὸ παλαιὸν ἀπείρητο, καὶ τὸ φαίνειν ἐνδεικνύμενον τοὺς ἐξάγοντας κληθῆναι συκοφαντεῖν.
[24.3] Ἔγραψε δὲ καὶ βλάβης τετραπόδων νόμον, ἐν ᾧ καὶ κύνα δάκνοντα παραδοῦναι κελεύει κλοιῷ τριπήχει δεδεμένον· τὸ μὲν ἐνθύμημα χάριεν πρὸς ἀσφάλειαν.
[24.4] Παρέχει δ᾽ ἀπορίαν καὶ ὁ τῶν δημοποιήτων νόμος, ὅτι γενέσθαι πολίτας οὐ δίδωσι πλὴν τοῖς φεύγουσιν ἀειφυγίᾳ τὴν ἑαυτῶν ἢ πανεστίοις Ἀθήναζε μετοικιζομένοις ἐπὶ τέχνῃ. τοῦτο δὲ ποιῆσαί φασιν αὐτὸν οὐχ οὕτως ἀπελαύνοντα τοὺς ἄλλους, ὡς κατακαλούμενον Ἀθήναζε τούτους ἐπὶ βεβαίῳ τῷ μεθέξειν τῆς πολιτείας, καὶ ἅμα πιστοὺς νομίζοντα τοὺς μὲν ἀποβεβληκότας τὴν ἑαυτῶν διὰ τὴν ἀνάγκην, τοὺς δ᾽ ἀπολελοιπότας διὰ τὴν γνώμην.
[24.5] Ἴδιον δὲ τοῦ Σόλωνος καὶ τὸ περὶ τῆς ἐν δημοσίῳ σιτήσεως, ὅπερ αὐτὸς παρασιτεῖν κέκληκε. τὸν γὰρ αὐτὸν οὐκ ἐᾷ σιτεῖσθαι πολλάκις, ἐὰν δ᾽ ᾧ καθήκει μὴ βούληται, κολάζει, τὸ μὲν ἡγούμενος πλεονεξίαν, τὸ δ᾽ ὑπεροψίαν τῶν κοινῶν.
[25.1] Ἰσχὺν δὲ τοῖς νόμοις πᾶσιν εἰς ἑκατὸν ἐνιαυτοὺς ἔδωκε, καὶ κατεγράφησαν εἰς ξυλίνους ἄξονας ἐν πλαισίοις † περιέχουσι στρεφομένους, ὧν ἔτι καθ᾽ ἡμᾶς ἐν Πρυτανείῳ λείψανα μικρὰ διεσῴζετο, καὶ προσηγορεύθησαν, ὡς Ἀριστοτέλης φησί, κύρβεις. [25.2] καὶ Κρατῖνος ὁ κωμικὸς εἴρηκέ που·
πρὸς τοῦ Σόλωνος καὶ Δράκοντος, οἷσι νῦν
φρύγουσιν ἤδη τὰς κάχρυς τοῖς κύρβεσιν.
ἔνιοι δέ φασιν ἰδίως, ἐν οἷς ἱερὰ καὶ θυσίαι περιέχονται, κύρβεις, ἄξονας δὲ τοὺς ἄλλους ὠνομάσθαι. [25.3] κοινὸν μὲν οὖν ὤμνυεν ὅρκον ἡ βουλὴ τοὺς Σόλωνος νόμους ἐμπεδώσειν, ἰδίως δ᾽ ἕκαστος τῶν θεσμοθετῶν ἐν ἀγορᾷ πρὸς τῷ λίθῳ, καταφατίζων, εἴ τινα παραβαίη τῶν θεσμῶν, ἀνδριάντα χρυσοῦν ἰσομέτρητον ἀναθήσειν ἐν Δελφοῖς.
[25.4] Συνιδὼν δὲ τοῦ μηνὸς τὴν ἀνωμαλίαν, καὶ τὴν κίνησιν τῆς σελήνης οὔτε δυομένῳ τῷ ἡλίῳ πάντως οὔτ᾽ ἀνίσχοντι συμφερομένην, ἀλλὰ πολλάκις τῆς αὐτῆς ἡμέρας καὶ καταλαμβάνουσαν καὶ παρερχομένην τὸν ἥλιον, αὐτὴν μὲν ἔταξε ταύτην ἕνην καὶ νέαν καλεῖσθαι, τὸ μὲν πρὸ συνόδου μόριον αὐτῆς τῷ παυομένῳ μηνί, τὸ δὲ λοιπὸν ἤδη τῷ ἀρχομένῳ προσήκειν ἡγούμενος, πρῶτος ὡς ἔοικεν ὀρθῶς ἀκούσας Ὁμήρου λέγοντος·
τοῦ μὲν φθίνοντος μηνός, τοῦ δ᾽ ἱσταμένοιο·
τὴν δ᾽ ἐφεξῆς ἡμέραν νουμηνίαν ἐκάλεσε. [25.5] τὰς δ᾽ ἀπ᾽ εἰκάδος οὐ προστιθείς, ἀλλ᾽ ἀφαιρῶν καὶ ἀναλύων, ὥσπερ τὰ φῶτα τῆς σελήνης ἑώρα, μέχρι τριακάδος ἠρίθμησεν.
[25.6] Ἐπεὶ δὲ τῶν νόμων εἰσενεχθέντων ἔνιοι τῷ Σόλωνι καθ᾽ ἑκάστην προσῄεσαν ἡμέραν, ἐπαινοῦντες ἢ ψέγοντες ἢ συμβουλεύοντες ἐμβάλλειν τοῖς γεγραμμένοις ὅ τι τύχοιεν ἢ ἀφαιρεῖν, πλεῖστοι δ᾽ ἦσαν οἱ πυνθανόμενοι καὶ ἀνακρίνοντες καὶ κελεύοντες αὐτόν, ὅπως ἕκαστον ἔχει καὶ πρὸς ἣν κεῖται διάνοιαν ἐπεκδιδάσκειν καὶ σαφηνίζειν, ὁρῶν ὅτι ταῦτα καὶ τὸ μὴ πράττειν ἄτοπον καὶ τὸ πράττειν ἐπίφθονον, ὅλως δὲ ταῖς ἀπορίαις ὑπεκστῆναι βουλόμενος καὶ διαφυγεῖν τὸ δυσάρεστον καὶ τὸ φιλαίτιον τῶν πολιτῶν («ἔργμασι» γὰρ «ἐν μεγάλοις πᾶσιν ἁδεῖν χαλεπόν», ὡς αὐτὸς εἴρηκε), πρόσχημα τῆς πλάνης τὴν ναυκληρίαν ποιησάμενος ἐξέπλευσε, δεκαετῆ παρὰ τῶν Ἀθηναίων ἀποδημίαν αἰτησάμενος. ἤλπιζε γὰρ ἐν τῷ χρόνῳ τούτῳ καὶ τοῖς νόμοις αὐτοὺς ἔσεσθαι συνήθεις.


[24.1] Από τα προϊόντα επέτρεψε τη διάθεση σε ξένους μόνο του ελαιόλαδου, αλλά εμπόδισε την εξαγωγή άλλων· όρισε μάλιστα να απευθύνει ο άρχοντας κατάρες σε όσους εξήγαγαν άλλα προϊόντα· αλλιώς, να πληρώνει ο ίδιος στο δημόσιο εκατό δραχμές. [24.2] Μάλιστα ο πρώτος άξονας είναι αυτός που περιέχει τον νόμο αυτόν. Ως εκ τούτου δεν θα ήταν εντελώς απίθανο να θεωρήσει κανείς ότι έλεγαν την αλήθεια όσοι ισχυρίζονταν ότι στα παλαιά χρόνια είχε απαγορευτεί η εξαγωγή σύκων και ότι συκοφαντία είχε ονομαστεί αρχικά το να αποκαλύπτει κανείς εκείνους που έκαναν εξαγωγή σύκων.
[24.3] Έγραψε ακόμη ο Σόλων και νόμο «περί βλάβης τετραπόδων», σύμφωνα με τον οποίο πρόσταζε να παραδίδουν τον σκύλο που δαγκώνει δεμένο με λουρί τρεις πήχεις· ένα χαριτωμένο μέτρο για ασφάλεια των πολιτών.
[24.4] Δυσκολία παρουσιάζει και ο νόμος για την πολιτογράφηση, που δεν επέτρεπε να αποκτήσει κανείς δικαιώματα Αθηναίου πολίτη, εκτός από όσους είχαν εξοριστεί από την πατρίδα τους για όλη τους τη ζωή ή από εκείνους που έρχονταν να εγκατασταθούν στην Αθήνα οικογενειακώς για να ασκήσουν ένα επάγγελμα. Λένε ότι ο Σόλων έκανε αυτό όχι τόσο επειδή ήθελε να απομακρύνει τις άλλες κατηγορίες των ξένων όσο για να προσελκύσει στην Αθήνα αυτές τις δύο, με τη βεβαιότητα ότι θα συμμετείχαν στη δημόσια ζωή και συνάμα γιατί πίστευε ότι θα είναι αφοσιωμένοι πολίτες, οι πρώτοι επειδή είχαν διωχτεί αναγκαστικά από την πατρίδα τους, οι άλλοι επειδή είχαν πάρει την απόφαση να την εγκαταλείψουν.
[24.5] Πρωτότυπο ήταν και το μέτρο του Σόλωνα για τη δημόσια σίτιση, που ο ίδιος την είχε αποκαλέσει παρασίτιση· δεν επέτρεπε δηλαδή στο ίδιο άτομο να σιτίζεται πολλές φορές· αν όμως αρνιόταν αυτός στον οποίο θα γινόταν αυτή η τιμή, τον τιμωρούσε· το ένα το θεωρούσε απληστία, το άλλο περιφρόνηση προς τα κοινά.
[25.1] Σε όλους του νόμους ο Σόλων έδωσε διάρκεια εκατό ετών και καταγράφηκαν σε ξύλινους άξονες περιστρεφόμενους μέσα σε πλαίσια στα οποία περιέχονταν. Κάποια λίγα λείψανά τους διασώζονταν στο Πρυτανείο ακόμη ως τις ημέρες μας και ονομάστηκαν κύρβεις, όπως λέει ο Αριστοτέλης, [25.2] αλλά και ο Κρατίνος, ο κωμικός ποιητής, έχει πει σε κάποια κωμωδία του:
Για όνομα του Σόλωνα και του Δράκοντα,
που σήμερα ψήνουν πια στις κύρβεις τους το κριθάρι.
Ορισμένοι λένε ότι κύρβεις έχουν ονομαστεί ειδικά οι πλάκες που περιείχαν τα κείμενα για τις θυσίες, ενώ άξονες οι υπόλοιποι νόμοι. [25.3] Η Βουλή έδινε κοινό όρκο ότι θα διαφυλάξει αναλλοίωτους τους νόμους του Σόλωνα, αλλά και ο καθένας από τους θεσμοθέτες χωριστά στην αγορά, κοντά στο λίθινο βάθρο, διαβεβαιώνοντας ότι, αν παραβεί κάποιον από τους νόμους, θα αφιερώσει στους Δελφούς χρυσόν ανδριάντα ίσο με το ανάστημά του.
[25.4] Παρατηρώντας, εξάλλου, ο Σόλων την ανωμαλία στον υπολογισμό του μήνα και την κίνηση της Σελήνης που δεν συνέπιπτε ακριβώς ούτε με τη δύση του ήλιου ούτε με την ανατολή του, αλλά ότι πολλές φορές μέσα στην ίδια ημέρα τον προλάβαινε και τον προσπερνούσε, όρισε να ονομάζεται αυτή η ημέρα παλαιά και νέα, γιατί νόμιζε ότι το τμήμα αυτής της ημέρας πριν τη «σύνοδο» των δύο άστρων ανήκει στον μήνα που τελειώνει, ενώ το υπόλοιπο στον μήνα που ήδη άρχιζε. Πρώτος, καθώς φαίνεται, ερμήνευσε σωστά τα λόγια του Ομήρου
τότε που ο ένας μήνας τέλειωνε και ο άλλος άρχιζε.
Την επόμενη ημέρα την ονόμασε νουμηνία (:νέα σελήνη)· [25.5] τις ημέρες μετά την εικοστή του μήνα μέχρι την τριακοστή τις αρίθμησε όχι προσθέτοντας αλλά αφαιρώντας και ελαττώνοντας, όπως ακριβώς έβλεπε να γίνεται με τις φάσεις της σελήνης.
[25.6] Μετά τη δημοσίευση όμως των νόμων ορισμένοι επισκέπτονταν τον Σόλωνα σε καθημερινή βάση επαινώντας ή κατακρίνοντας ή συμβουλεύοντάς τον να προσθέσει στα όσα είχε γράψει ή να αφαιρέσει ό,τι τύχαινε να σκεφτούν· δεν ήταν λίγοι και εκείνοι που ρωτούσαν να μάθουν και διερευνούσαν και του ζητούσαν να τους αναλύει και να διασαφηνίζει ποιό ήταν το νόημα του καθενός από τους νόμους και ποιά ερμηνεία επιδεχόταν. Γι᾽ αυτό, βλέποντας ότι και να μην ικανοποιεί την περιέργειά τους δεν ήταν σωστό αλλά και να την ικανοποιεί δημιουργούσε φθόνο, και γενικά θέλοντας να γλιτώσει από τις απορίες αυτές και να αποφύγει μια και έξω τη δυσαρέσκεια των πολιτών και την τάση τους για κατηγορίες —γιατί «στα μεγάλα έργα είναι δύσκολο να είναι κανείς αρεστός σε όλους», όπως έχει πει ο ίδιος— προβάλλοντας ως πρόσχημα του ταξιδιού του το εμπόριο στη θάλασσα, ζήτησε από τους Αθηναίους άδεια αποδημίας για δέκα χρόνια και απέπλευσε. Υπολόγιζε ότι στο χρονικό αυτό διάστημα θα συνήθιζαν οι συμπολίτες του να ζουν σύμφωνα με τους νόμους του.