[182] Ο λόγος για τον οποίο μίλησα διεξοδικότερα από το κανονικό για την εσωτερική πολιτική και για τα κακουργήματα που έχουν διαπράξει σε βάρος του απλού λαού είναι για να ρωτήσω εκείνους που αποδέχονται όλες τις ενέργειες των Σπαρτιατών αν εγκρίνουν και αυτές και αν νομίζουν ότι και οι μάχες που έχουν γίνει εναντίον αυτών των ανθρώπων είναι ευσεβείς και έντιμες. [183] Εγώ νομίζω ότι οι μάχες αυτές ήταν μεγάλες και φοβερές και είχαν γίνει αιτία πολλών κακών για τους ηττημένους αλλά πολλών ωφελειών για τους νικητές, χάρη των οποίων εξακολουθούν να πολεμούν ασταμάτητα. Δεν τις θεωρώ όμως ιερές, ούτε καν έντιμες, ούτε και αρμόζουν σε όσους διεκδικούν μερίδιο αρετής· όχι της αρετής που αφορά στις τέχνες και σε πολλά άλλα, αλλά εκείνης που γεννιέται στις ψυχές των ενάρετων ανθρώπων μαζί με την ευσέβεια και τη δικαιοσύνη· σ᾽ αυτό το είδος της αρετής αναφέρεται όλος ο λόγος μου. [184] Αδιαφορώντας μερικοί για την αρετή αυτή, εγκωμιάζουν αυτούς που διαπράττουν τα περισσότερα εγκλήματα από τους άλλους και δεν αντιλαμβάνονται ότι αποκαλύπτουν τις δικές τους διαθέσεις, ότι είναι ικανοί να επαινέσουν ακόμη και εκείνους που, αν και έχουν περισσότερα από αρκετά, δεν θα δίσταζαν να σκοτώσουν τους αδερφούς τους, τους φίλους και τους συνεργάτες τους, προκειμένου να πάρουν και τις περιουσίες εκείνων. Τα εγκλήματα αυτού του είδους είναι όμοια με εκείνα που έχουν διαπράξει οι Σπαρτιάτες· έτσι, όσοι αποδέχονται αυτά κατ᾽ ανάγκην έχουν την ίδια άποψη και γι᾽ αυτά που έχω αναφέρει πριν από λίγο.
[185] Εκπλήσσομαι που μερικοί δεν θεωρούν τις μάχες και τις νίκες που είναι αντίθετες προς το δίκαιο πιο αισχρές και πιο αξιοκατάκριτες από τις ήττες που δεν οφείλονται σε δειλία, και μάλιστα, ενώ γνωρίζουν ότι συχνά μεγάλα στρατεύματα συγκροτημένα από κακούς στρατιώτες υπερισχύουν στρατιών σπουδαίων ανδρών που αποφασίζουν να πολεμήσουν για την πατρίδα τους. [186] Πολύ πιο δίκαιο θα ήταν να επαινούμε αυτούς παρά εκείνους που είναι αποφασισμένοι να πεθάνουν πρόθυμα για να πάρουν ξένες περιουσίες και συμπεριφέρονται σαν μισθοφόροι στρατιώτες. Αυτή είναι συμπεριφορά κακών ανθρώπων· το γεγονός όμως ότι μερικές φορές υστερούν στις μάχες έναντι όσων επιθυμούν την αδικία θα μπορούσε κανείς να ισχυριστεί ότι οφείλεται σε αμέλεια των θεών. [187] Θα μπορούσα να χρησιμοποιήσω αυτό το επιχείρημα και για τη συμφορά που υπέστησαν οι Σπαρτιάτες στις Θερμοπύλες. Όλοι όσοι έχουν ακούσει γι᾽ αυτήν την επαινούν και τη θαυμάζουν περισσότερο από όσο τις μάχες και τις νίκες στις οποίες υπερίσχυσαν των αντιπάλων τους, εναντίον των οποίων δεν έπρεπε να είχαν γίνει. Μερικοί έχουν το θράσος και τις εγκωμιάζουν, επειδή αγνοούν ότι τίποτε από όσα λέγονται ή γίνονται χωρίς δικαιοσύνη δεν είναι ιερό ή έντιμο. [188] Γι᾽ αυτές τις ηθικές αξίες ποτέ δεν νοιάστηκαν καθόλου οι Σπαρτιάτες· γιατί δεν αποβλέπουν σε τίποτε άλλο παρά πώς θα αποκτήσουν όσο το δυνατόν περισσότερα ξένα αγαθά· αντίθετα, οι δικοί μας πρόγονοι για τίποτε δεν ενδιαφέρθηκαν τόσο πολύ όσο για την εκτίμηση εκ μέρους των Ελλήνων· γιατί είχαν τη γνώμη ότι καμιά κρίση δεν μπορεί να είναι ούτε πιο αληθινή ούτε πιο δίκαιη όσο εκείνη που προέρχεται από όλο το γένος. [189] Ότι οι πρόγονοί μας σκέφτονταν κατ᾽ αυτόν τον τρόπο, ήταν φανερό τόσο από τον τρόπο γενικά με τον οποίο κυβερνούσαν την πόλη όσο και από τα πιο σπουδαία ελληνικά ζητήματα. Σε τρεις δηλαδή πολέμους, εκτός από τον Τρωικό, που έκαναν οι Έλληνες εναντίον των βαρβάρων, σε όλους αυτούς η πόλη μας βρέθηκε στην πρώτη γραμμή. Ο ένας από αυτούς ήταν εναντίον του Ξέρξη, στον οποίο οι πρόγονοί μας σε όλους τους κινδύνους αναδείχτηκαν ανώτεροι από τους Λακεδαιμονίους, πολύ περισσότερο από όσο εκείνοι έναντι των άλλων· [190] ο δεύτερος πόλεμος ήταν για την ίδρυση των αποικιών· σ᾽ αυτόν κανένας από τους Δωριείς δεν πήγε να πολεμήσει στο πλευρό των προγόνων μας· αντίθετα, η πόλη μας, μπαίνοντας επικεφαλής των εξαθλιωμένων και όσων από τους άλλους επιθυμούσαν να πάρουν μέρος σ᾽ αυτήν την επιχείρηση, έφερε τόσο μεγάλη αλλαγή στα πράγματα, ώστε, ενώ όλον τον άλλο καιρό προηγουμένως οι βάρβαροι συνήθως καταλάμβαναν τις μεγαλύτερες ελληνικές πόλεις, έδωσε τη δυνατότητα στους Έλληνες να κάνουν αυτά που πάθαιναν προηγουμένως.