[175] Αν και έχω να πω πολλά ένδοξα κατορθώματα για τους προγόνους μας, σκέφτομαι με ποιόν τρόπο να μιλήσω γι᾽ αυτά. Γιατί γι᾽ αυτά ενδιαφέρομαι περισσότερο παρά για τα άλλα. Τυχαίνει λοιπόν να βρίσκομαι στο σημείο εκείνο του θέματός μου που άφησα τελευταίο, όπου δήλωσα εκ των προτέρων ότι θα δείξω πως οι πρόγονοί μας υπερτέρησαν έναντι των Σπαρτιατών περισσότερο στους πολέμους και στις μάχες παρά σε όλα τα άλλα. [176] Τα όσα θα πω θα φανούν παράξενα στους περισσότερους, εξίσου όμως αληθινά στους υπόλοιπους.
Πριν από λίγο αναρωτιόμουν αν έπρεπε πρώτα να εκθέσω τους κινδύνους και τις μάχες των Σπαρτιατών ή των προγόνων μας· τώρα όμως προτιμώ να αναφέρω πρώτα τις πράξεις εκείνων, για να τελειώσω τον λόγο μου σχετικά με αυτές με τα ενδοξότερα και δικαιότερα κατορθώματα. [177] Όταν λοιπόν οι Δωριείς που εισέβαλαν στην Πελοπόννησο μοίρασαν σε τρία μέρη τις πόλεις και τα εδάφη που αφαίρεσαν από τους νόμιμους κατόχους τους, εκείνοι που τους έλαχε να καταλάβουν το Άργος και τη Μεσσήνη διοικούσαν τα μέρη τους κατά τρόπο σχεδόν όμοιο με τους υπόλοιπους Έλληνες· το τρίτο τμήμα όμως των Δωριέων, αυτούς που σήμερα ονομάζουμε Λακεδαιμονίους, λένε όσοι γνωρίζουν με ακρίβεια την ιστορία εκείνων ότι ενεπλάκησαν σε εμφύλιες έριδες όσο κανένας από τους άλλους Έλληνες. Όταν επικράτησαν εκείνοι που περιφρονούσαν τις μάζες, έλαβαν μέτρα εντελώς διαφορετικά από εκείνους που είχαν παρόμοιες επιτυχίες. [178] Οι άλλοι Έλληνες συγκατοικούν στις πόλεις με τους στασιαστές και τους κάνουν κοινωνούς σε όλα εκτός από τα ανώτατα αξιώματα και τις τιμές· οι σώφρονες όμως Σπαρτιάτες νομίζουν ότι είναι ανόητοι αυτοί, εάν πιστεύουν ότι θα ζουν με ασφάλεια συγκατοικώντας με αυτούς σε βάρος των οποίων έχουν διαπράξει τα μεγαλύτερα αδικήματα. Αυτοί δεν έκαναν τίποτε από αυτά, αλλά εγκαθίδρυσαν αποκλειστικά για τους ίδιους καθεστώς ισονομίας και μια τέτοια μορφή δημοκρατίας που πρέπει να έχουν όσοι πρόκειται να ζουν πάντοτε με ομόνοια· τον λαό όμως τον υποχρέωσαν να κατοικήσει στα περίχωρα και καταβαράθρωσαν τον ψυχικό τους κόσμο σε βαθμό όχι μικρότερο από αυτό των δούλων τους. [179] Έχοντας κάνει αυτά, αυτοί, αν και ήταν λίγοι, πήραν από τη γη, από την οποία έπρεπε να έχει ο καθένας ίσο μερίδιο, όχι μόνο τα πιο εύφορα μέρη αλλά και τόσο πολλά και μεγάλα όσο κανένας από τους άλλους Έλληνες δεν έχει· αντίθετα, στον πολύ λαό παραχώρησαν τόσο μικρό μέρος της πιο άγονης γης, ώστε ύστερα από επίπονη εργασία να έχει μόλις την καθημερινή τροφή. Ύστερα από αυτά διαίρεσαν τον λαό σε όσο το δυνατόν μικρότερες ομάδες και τις εγκατέστησαν σε πολλά μικρά μέρη κατ᾽ όνομα μόνο να θεωρούνται ότι κατοικούν σε πόλεις, ενώ στην πραγματικότητα είχαν δύναμη μικρότερη από εκείνη των δικών μας δήμων. [180] Αφού τους στέρησαν τα πάντα στα οποία πρέπει να μετέχουν οι ελεύθεροι άνθρωποι, φόρτωσαν σ᾽ αυτούς τους περισσότερους κινδύνους· στις εκστρατείες, στις οποίες ηγείται ένας από τους δυο βασιλείς, τους παρέτασσαν στη σειρά δίπλα τους, μερικούς μάλιστα τους τοποθετούσαν στην πρώτη γραμμή· εξάλλου, κάθε φορά που παρουσιαζόταν ανάγκη να στείλουν κάπου βοήθεια και οι ίδιοι φοβούνταν τις ταλαιπωρίες ή τους κινδύνους ή τη μακράν απουσία, έστελναν αυτούς να ριψοκινδυνεύσουν τη ζωή τους για τους άλλους. [181] Αλλά ποιά η ανάγκη να μακρηγορώ, εξιστορώντας λεπτομερώς όλους τους εξευτελισμούς προς τον λαό, και να μην τα αφήσω όλα αυτά, γενικά αναφέροντας το μεγαλύτερο κακό που έκαναν σ᾽ αυτόν; Από αυτούς λοιπόν τους ανθρώπους, που εξαρχής έχουν πάθει τόσα δεινά και που στις σημερινές κρίσιμες περιστάσεις είναι χρήσιμοι στους Σπαρτιάτες, οι έφοροι έχουν το δικαίωμα να θανατώνουν χωρίς δίκη όσους θέλουν· στους υπόλοιπους Έλληνες όμως τέτοιες μιαρές δολοφονίες θεωρείται ανόσιο να διαπράττονται ακόμη και στους χειρότερους δούλους.