ΤΑ ΚΙΝΗΤΡΑ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ.
Η εξασθένηση του Περσικού κράτους.
[138] Βέβαια υπάρχουν μερικοί που νιώθουν θαυμασμό μπροστά στο μέγεθος της δύναμης του Πέρση βασιλιά και επιμένουν πως είναι ακαταμάχητη. Πάνω σ᾽ αυτό λένε και ξαναλένε πως τάχα έχει φέρει άνω κάτω την Ελλάδα. Η άποψη όμως η δική μου είναι πως όσοι λεν αυτά δε μας αποτρέπουν από την εκστρατεία· αντίθετα μας σπρώχνουν ακόμα περισσότερο σ᾽ αυτή. Εννοώ φυσικά ότι, αν είναι δύσκολο να πολεμήσουμε μ᾽ εκείνον όταν ομονοήσουμε, ενώ ο ίδιος έχει να αντιμετωπίσει πολλές ταραχές μες στο δικό του κράτος, θα πρέπει κυριολεκτικά να τρέμουμε την εποχή εκείνη που θα αποκατασταθεί τάξη και ησυχία απόλυτη μες στο βασίλειό του, ενώ εμείς θα εξακολουθούμε τους πολέμους μεταξύ μας, όπως συμβαίνει τώρα.
[139] Ωστόσο όμως, ακόμα και αν συντάσσονται με τη δικιά μου γνώμη, ούτε και στην περίπτωση αυτή είναι σωστή η σκέψη τους για τη δικιά του δύναμη. Αν δηλαδή ήταν σε θέση να αποδείξουν ότι και μια φορά στα περασμένα νίκησε η δύναμη του βασιλιά και τις δυο πόλεις τις δικές μας ενωμένες, ίσως να είχαν κάποια βάση που προσπαθούν και τώρα να μας τρομοκρατήσουν. Αυτό όμως δεν έγινε ποτέ! Αν τώρα, τη στιγμή που πολεμούσαμε εμείς με τους Σπαρτιάτες, τάχτηκε εκείνος με το μέρος του ενός και η συμβολή του βάρυνε για την αντίπαλη μερίδα, το γεγονός αυτό δεν είναι δυνατό να αποτελέσει απόδειξη για τη δικιά του δύναμη. Σε τέτοιες περιστάσεις είναι γνωστό ότι μικρές δυνάμεις φέρνουν συχνά ανυπολόγιστες μεταστροφές στην έκβαση του αγώνα. Σχετικά μάλιστα θα μπορούσαμε να αναφέρουμε τους Χιώτες για παράδειγμα, που με όποιων το μέρος θα ήθελαν να συνταχθούν, αυτοί επικρατούσαν πάντα στη θάλασσα.
[140] Δεν είναι λοιπόν σωστό να κρίνουμε τη δύναμη του βασιλιά από τα αποτελέσματα που έφερε η σύμπραξή του με τον καθέναν από τους δυο μας, αλλά από αυτά που πέτυχε στις περιπτώσεις που πολεμούσε μόνος αυτός για το δικό του το συμφέρον. Και πρώτα πρώτα με ποιό τρόπο αντιμετώπισε την αποστασία της Αιγύπτου; Δεν έστειλε για να τους πολεμήσουν τους πιο έμπειρους στρατηγούς του, τον Αβροκόμα, τον Τιθραύστη, τον Φαρνάβαζο; Και αυτοί στα τρία χρόνια που έμειναν εκεί πέρα πιότερες συμφορές δεν έπαθαν από αυτές που προξένησαν οι ίδιοι στους εχθρούς τους; Και τελικά δεν έφυγαν από εκεί κάτω τόσο ντροπιασμένοι, ώστε οι αποστάτες να μην αρκούνται τώρα πια να εξασφαλίσουν μονάχα την ελευθερία τους, αλλά να θέλουν να επιβάλουν τη θέλησή τους και στους γείτονες;
[141] Ύστερα από τα γεγονότα αυτά έκαμε εκστρατεία κατά του Ευαγόρα. Αυτός κυβερνάει μια πόλη μόνο, και, σύμφωνα με τη συνθήκη τη γνωστή, ο ίδιος ανήκει στην κυριαρχία της Περσίας· ακόμα, μόλο που κατοικεί νησί, νικήθηκε στη θάλασσα πολλές φορές ώς τώρα, και για την υπεράσπιση της χώρας του μπορεί να διαθέσει μονάχα τρεις χιλιάδες πελταστές. Ωστόσο, παρόλο που η δύναμή του είναι σχεδόν ανύπαρκτη, ο βασιλιάς δεν είναι σε θέση να τη νικήσει πολεμώντας. Και έχει κιόλας ξοδέψει έξι χρόνια ολόκληρα γι᾽ αυτή την ιστορία· και, αν είναι δυνατό να συμπεράνει κανένας τα μελλούμενα από όσα προηγήθηκαν, είναι πιο πιθανό να αποστατήσει και άλλος κανείς μες στο βασίλειό του προτού να υποκύψει ο Ευαγόρας. Τόση αργοπορία διακρίνει συχνά όλες τις πράξεις του Πέρση βασιλιά.
[142] Στη ναυμαχία πάλι που έγινε στη Ρόδο είναι γνωστό πως είχε τη συμπάθεια από τους συμμάχους των Σπαρτιατών, που ήταν δυσαρεστημένοι απ᾽ την κακή πολιτειακή κατάσταση· ακόμα από μας ναυτολογούσε τα πληρώματα του στόλου του και είχε ναύαρχο τον Κόνωνα, τον πιο ευσυνείδητο από τους στρατηγούς, που οι Έλληνες του είχαν μεγάλη εμπιστοσύνη, μα και τον πιο έμπειρο στους ναυτικούς αγώνες. Παρ᾽ όλα αυτά και τη στιγμή που είχε τέτοιο συνεργάτη για την περίπτωση αυτή, άφησε τρία χρόνια το ναυτικό του —που ωστόσο υπεράσπιζε τα ασιατικά παράλια του Κράτους του— να το πολιορκούν μόνο εκατό τριήρεις των Σπαρτιατών και αρνήθηκε αδιάντροπα στους στρατιώτες του μισθό για δεκαπέντε μήνες. Τόσο που, αν ήταν μονάχα στο χέρι το δικό του, πολλές φορές σίγουρα θα είχαν διαλυθεί· μόνο η προσωπικότητα του Κόνωνα και η δημιουργία της Συμμαχίας της Κορίνθου τούς υποχρέωσε να ναυμαχήσουν με το ζόρι και να νικήσουν τελικά.
[143] Και αυτά βέβαια είναι τα πιο λαμπρά, τα πιο βασιλικά του κατορθώματα, αυτά που όσοι θέλουν να εξάρουν τις πράξεις των βαρβάρων ποτέ δεν παύουν να τα μνημονεύουν. Έτσι κανείς δεν έχει να μου πει ότι δε χρησιμοποιώ τα παραδείγματα καλόπιστα και ότι χρονοτριβώ σε λεπτομέρειες ασήμαντες παραμελώντας γεγονότα βαρυσήμαντα. [144] Ακριβώς για να προλάβω μια τέτοια κατηγορία, ανάφερα τα πιο λαμπρά τους έργα. Ωστόσο δεν ξεχνώ ούτε και τα άλλα, ότι δηλαδή ο Δερκυλίδας με χίλιους μόνο άντρες έγινε απόλυτος κυρίαρχος στην Αιολίδα· ο Δράκοντας πήρε τον Αταρνέα και με τρεις χιλιάδες πελταστές που μάζεψε αλώνισε κυριολεκτικά την πεδιάδα της Μυσίας· ο Θίβρωνας έφερε στην Ασία λίγους μονάχα παραπάνω από αυτούς και υπόταξε όλη τη Λυδία· τέλος ο Αγησίλαος με τα απομεινάρια από τα στρατεύματα του Κύρου έγινε κύριος σχεδόν σε όλη τη χώρα δώθε από τον Άλυ.
[145] Άλλωστε δεν αξίζει να φοβηθούμε βέβαια ούτε τη στρατιά, που διαρκώς περιπολεί μαζί με το βασιλιά, ούτε και την ανδρεία των βαρβάρων. Απόδειξαν δα ολοκάθαρα οι Έλληνες, που πήραν μέρος τότε στην εκστρατεία του Κύρου, ότι αυτοί δεν έχουν περισσότερη παλικαριά από όσους στρατολογούν στα παράλια. Αφήνω κατά μέρος, αν θέλετε, όλες τις μάχες, όπου νικήθηκαν, και δέχομαι την άποψη ότι στασίαζαν, γιατί δεν ήθελαν να πολεμήσουν με τον αδερφό του βασιλιά. [146] Μα και από τότε που σκοτώθηκε ο Κύρος και όλοι οι Ασιάτες βρέθηκαν ενωμένοι, κάτω από τις λαμπρές αυτές συνθήκες πολέμησαν με τρόπο τόσο θλιβερό, ώστε δεν άφησαν κανένα επιχείρημα σ᾽ αυτούς που συνηθίζουν να επαινούν την αντρεία των Περσών. Είναι γνωστό πως είχαν μες στα χέρια τους έξι χιλιάδες Έλληνες, όχι βέβαια διαλεγμένους και απ᾽ τους καλύτερους, αλλά ανθρώπους που κακίες και ελαττώματα δεν τους άφηναν να ζήσουν στον τόπο τους και που δεν ήξεραν τη χώρα των βαρβάρων και είχαν εγκαταλειφθεί απ᾽ τους συμμάχους τους, που είχαν προδοθεί από τους συντρόφους τους και είχαν χάσει τον αρχηγό τους, αυτόν που και ακολούθησαν. [147] Όμως τόσο κατώτεροι από αυτούς φάνηκαν τότε οι βάρβαροι, ώστε ο βασιλιάς τους τα έχασε μπρός στην κατάσταση αυτή, και μην έχοντας καμιά εμπιστοσύνη στις περσικές δυνάμεις που τον έζωναν, τόλμησε να συλλάβει όλους τους αρχηγούς του μισθοφορικού στρατού του Κύρου, και αυτό κάτω από την προστασία των σπονδών. Είχε, βλέπετε, την ιδέα πως με τη μιαρή του πράξη θα έφερνε άνω κάτω το στρατόπεδο των Ελλήνων και προτίμησε να τα βάλει καλύτερα με τους θεούς παρά να αναμετρηθεί αντρίκια με τους Έλληνες.
[148] Και όταν το ύπουλό του σχέδιο απότυχε, γιατί οι στρατιώτες μας έμειναν ακλόνητοι στις θέσεις τους και αντιμετώπισαν τη συμφορά σαν άντρες, κατά την επιστροφή τους στην πατρίδα έστειλε τον Τισσαφέρνη με ιππικό να τους συνοδέψει. Και παρόλο που αυτοί τους παρακολουθούσαν άγρυπνα σε όλη τη διάρκεια της πορείας, πορεύτηκαν σαν να είχαν συνοδεία τιμητική· και ένιωθαν φόβο μόνο σε χώρες ακατοίκητες, ενώ, αν συναντούσαν όσο γινόταν περισσότερους εχθρούς, το θεωρούσαν μεγάλη ευτυχία.
[149] Και, για ανακεφαλαίωση στα όσα είπα ώς τώρα, θέλω να σας τονίσω τούτο εδώ: Εκείνοι —που δεν ήρθαν βέβαια για λαφυραγωγία ούτε και για να καταχτήσουν καμιά πόλη ασήμαντη, μα είχαν εκστρατεύσει με εχθρική διάθεση γι᾽ αυτόν τον ίδιο τον Πέρση βασιλιά— γύρισαν πίσω με μεγαλύτερη ασφάλεια από όση οι πρέσβεις που έρχονται στη χώρα του, για να συνάψουν συμμαχία. Θαρρώ λοιπόν πως δεν υπάρχει τόπος που δε γνώρισε σε όλη την έκτασή της τη δειλία και τη νωθρότητα του περσικού στρατού: Και στα παράλια της Ασίας πολλές φορές νικήθηκε, αλλά και στην Ευρώπη, όταν διάβηκε, πολύ ακριβά το πλήρωσε: Άλλοι χάθηκαν κατά τρόπο άθλιο, άλλοι σώθηκαν ντροπιασμένοι και δειλοί και τελευταία μέσα στα ίδια τα ανάκτορα του Πέρση βασιλιά έγιναν καταγέλαστοι.