[4.96.1] Ενώ ο Ιπποκράτης παρακινούσε με τέτοια λόγια τους Αθηναίους και είχε περάσει μπροστά στην μισή μόνο παράταξή τους, οι Βοιωτοί που τους είχε μιλήσει ο Παγώνδας βιαστικά, σάλπισαν τον παιάνα και όρμησαν από τον λόφο. Όρμησαν και οι Αθηναίοι κι έτσι οι δύο παρατάξεις συγκρούστηκαν τρέχοντας. [4.96.2] Οι πτέρυγες των δύο παρατάξεων δεν συγκρούστηκαν, αλλά έπαθαν το ίδιο πράγμα και οι δύο. Βρήκαν εμπόδιο ρεματιές. Ο υπόλοιπος, όμως, στρατός άρχισε σκληρή μάχη ασπίδα προς ασπίδα. [4.96.3] Οι Αθηναίοι υπερίσχυσαν στην αριστερή παράταξη και έως το κέντρο της παράταξης των Βοιωτών, κι έφεραν σε δύσκολη θέση όσους ήσαν σ᾽ εκείνο το σημείο και ιδιαίτερα τους Θεσπιείς, επειδή εκείνοι που ήσαν παραταγμένοι στα πλευρά τους υποχώρησαν. Οι Θεσπιείς βρέθηκαν κυκλωμένοι σε μικρό χώρο και, πολεμώντας σώμα προς σώμα, σκοτώθηκαν πολλοί. Ακόμα και μερικοί Αθηναίοι δεν αναγνωρίστηκαν μες στην σύγχυση που δημιουργήθηκε από την κύκλωση κι αλληλοσκοτώθηκαν. [4.96.4] Στο σημείο εκείνο, λοιπόν, νικήθηκαν οι Βοιωτοί κι έτρεξαν να σωθούν πίσω από την υπόλοιπη παράταξη που πολεμούσε ακόμα. Αλλά στο δεξί μέρος οι Θηβαίοι νικούσαν τους Αθηναίους απωθώντας τους, στην αρχή, βήμα προς βήμα. [4.96.5] Ο Παγώνδας, επειδή η αριστερή παράταξη πιεζόταν πολύ, έστειλε δύο ίλες ιππικού να την βοηθήσουν, περνώντας πίσω από τον λόφο, για να μην τους δει ο εχθρός. Φάνηκαν ξαφνικά μπροστά στους Αθηναίους οι οποίοι νικούσαν και νόμισαν ότι ερχόταν άλλος στρατός εναντίον τους. Τους έπιασε πανικός. [4.96.6] Έτσι, και στις δύο πτέρυγες, δηλαδή και εκεί που συνέβησαν αυτά και εκεί όπου οι Θηβαίοι εξακολουθούσαν να πιέζουν και να διασπούν την παράταξη, γενικεύτηκε η φυγή του αθηναϊκού στρατού. [4.96.7] Μερικοί έτρεξαν προς το Δήλιον και την θάλασσα, άλλοι προς τον Ωρωπό, άλλοι προς την Πάρνηθα και άλλοι όπου ήλπιζαν ότι θα μπορούσαν να σωθούν. [4.96.8] Οι Βοιωτοί άρχισαν να τους καταδιώκουν και να τους σκοτώνουν με το ιππικό τους και το ιππικό των Λοκρών οι οποίοι είχαν μόλις φτάσει την στιγμή που άρχισε η φυγή. Αλλά έπεσε, στο μεταξύ, η νύχτα και σώθηκαν, έτσι, οι περισσότεροι. [4.96.9] Την επομένη, όσοι είχαν πάει στον Ωρωπό και όσοι βρίσκονταν στο Δήλιον —που το κρατούσαν ακόμα— άφησαν φρουρά εκεί, μπήκαν σε καράβια και γύρισαν στην Αθήνα.
[4.97.1] Οι Βοιωτοί έστησαν τρόπαιο, σήκωσαν τους νεκρούς τους, πήραν τα όπλα των σκοτωμένων εχθρών, άφησαν φρουρά στο πεδίο της μάχης και γύρισαν στην Τανάγρα, όπου άρχισαν να ετοιμάζουν σχέδιο για να επιτεθούν εναντίον του Δηλίου. [4.97.2] Ένας κήρυκας των Αθηναίων που πήγαινε να ζητήσει τους νεκρούς, συναντήθηκε μ᾽ έναν Βοιωτό κήρυκα που τον συμβούλεψε να γυρίσει πίσω, λέγοντάς του ότι δεν θα μπορούσε να επιτύχει τίποτε προτού γυρίσει ο ίδιος πίσω από την αποστολή του. Παρουσιάστηκε στους Αθηναίους και τους είπε τα όσα τους μηνούσαν οι Βοιωτοί, ότι παραβίαζαν τα νόμιμα των Ελλήνων, [4.97.3] δηλαδή ότι, ενώ ήταν καθιερωμένο όταν εισβάλλει ο ένας στην χώρα του άλλου, να σέβεται τα ιερά, οι Αθηναίοι είχαν περιτειχίσει το Δήλιον όπου είχαν εγκατασταθεί κι έκαναν όσα κάνουν οι άνθρωποι σε βέβηλο χώρο. Το νερό που έπρεπε να είναι άγγιχτο —εκτός από τους καθαρμούς για τις ιερές τελετές— το τραβούσαν και το χρησιμοποιούσαν για τις ανάγκες τους. [4.97.4] Οι Βοιωτοί και για χάρη του Θεού και για το συμφέρον τους, καλούσαν τους Αθηναίους, στ᾽ όνομα των κοινών θεών και του Απόλλωνος, να φύγουν από το ιερό παίρνοντας ό,τι τους ανήκε.
[4.98.1] Αυτά μόνο είπε ο κήρυκας και οι Αθηναίοι έστειλαν δικό τους κήρυκα στους Βοιωτούς και τους μήνυσαν ότι δεν έπραξαν τίποτε το άνομο στο ιερό ούτε θα πράξουν από σκοπού, ότι δεν είχαν καταλάβει το ιερό για να το σπιλώσουν, αλλά για να υπερασπιστούν εναντίον εκείνων που τους αδικούν, [4.98.2] ότι σύμφωνα με τα καθιερωμένα μεταξύ Ελλήνων, όσοι εξουσιάζουν μία περιοχή —είτε μικρή, είτε μεγάλη— έχουν στην κατοχή τους και τους ναούς της και τους επιμελούνται όσο μπορούν, σύμφωνα με τα όσα είναι καθιερωμένα προτού τους καταλάβουν. [4.98.3] Και οι Βοιωτοί, άλλα και πολλοί άλλοι, όσοι έχουν διώξει διά της βίας κατοίκους μιας περιοχής και την νέμονται, έχουν κυριέψει ιερά που ήσαν ξένα και τώρα τα κατέχουν. [4.98.4] Οι ίδιοι οι Αθηναίοι, αν κατορθώσουν να υποτάξουν μεγαλύτερο μέρος της Βοιωτίας, θα κυριέψουν και τα ιερά. Τώρα δεν έχουν σκοπό να φύγουν από το μέρος που κυρίεψαν, γιατί είναι δική τους γη. [4.98.5] Όσο για το νερό, το χρησιμοποίησαν από ανάγκη και όχι για να βεβηλώσουν τον τόπο. Υποχρεώθηκαν να το χρησιμοποιήσουν για ν᾽ αποκρούσουν εκείνους οι οποίοι, πρώτοι, έκαναν εισβολή στην δική τους χώρα. [4.98.6] Καθετί που γίνεται απ᾽ την ανάγκη του πολέμου ή άλλου κινδύνου, πρέπει να κρίνεται με επιείκεια, ακόμα κι από τον Θεό, αφού οι βωμοί είναι καταφύγιο για τα ακούσια εγκλήματα. Παράνομες χαρακτηρίστηκαν οι κακές πράξεις που τις κάνει κανείς χωρίς λόγο και όχι εκείνες τις οποίες κάνει κάτω από την πίεση της ανάγκης. [4.98.7] Οι Βοιωτοί, έχοντας την αξίωση να μην αποδώσουν τους νεκρούς προτού πάρουν πίσω τους ναούς, ασεβούν πολύ περισσότερο από αυτούς τους ίδιους που αρνούνται ν᾽ ανταλλάξουν τους ιερούς χώρους που κατέχουν με εκείνο που δικαιωματικά τους ανήκει. [4.98.8] Τους παράγγειλαν κατηγορηματικά να μην βάλουν όρο την αναχώρησή τους από την Βοιωτία —αφού μάλιστα δεν ήσαν πια σε βοιωτικό, αλλά σε έδαφος που είχαν κατακτήσει— και να δεχτούν, σύμφωνα με τα καθιερωμένα, να γίνει ανακωχή για να μπορέσουν να σηκώσουν τους νεκρούς.
[4.99.1] Οι Βοιωτοί αποκρίθηκαν ότι, αν οι Αθηναίοι βρίσκονται σε βοιωτικό έδαφος, πρέπει να το εγκαταλείψουν παίρνοντας τα πράματά τους, αν πάλι βρίσκονται σε δικό τους έδαφος, αυτοί ξέρουν τί πρέπει να κάνουν. Οι Βοιωτοί ήξεραν ότι η Ωρωπία, όπου κείτονταν οι νεκροί (η μάχη είχε γίνει στα σύνορα) ανήκε βέβαια στους Αθηναίους, αλλά ότι δεν ήσαν σε θέση να τους σηκώσουν διά της βίας και θεωρούσαν ότι τάχα δεν χρειάζονται σπονδές, αφού το έδαφος ανήκε στους Αθηναίους. Θεωρούσαν, λοιπόν, εύλογη πρόφαση στο «από την δική τους γη» που έλεγαν οι Αθηναίοι, ν᾽ απαντήσουν «πάρετε ό,τι ζητάτε αφού φύγετε». Ο κήρυκας των Αθηναίων άκουσε την απάντηση κι έφυγε άπρακτος.