Γραφικό

Μνημοσύνη
Ψηφιακή Βιβλιοθήκη της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας

Μνημοσύνης δ᾽ ἐξαῦτις ἐράσσατο καλλικόμοιο,
ἐξ ἧς οἱ Μοῦσαι χρυσάμπυκες ἐξεγένοντο
ἐννέα, τῇσιν ἅδον θαλίαι καὶ τέρψις ἀοιδῆς. Ησίοδος, Θεογονία 915-7

ΘΟΥΚΥΔΙΔΗΣ

Ἱστορίαι (4.93.1-4.95.3)

[4.93.1] Τοιαῦτα ὁ Παγώνδας τοῖς Βοιωτοῖς παραινέσας ἔπεισεν ἰέναι ἐπὶ τοὺς Ἀθηναίους. καὶ κατὰ τάχος ἀναστήσας ἦγε τὸν στρατόν (ἤδη γὰρ καὶ τῆς ἡμέρας ὀψὲ ἦν), καὶ ἐπειδὴ προσέμειξεν ἐγγὺς τοῦ στρατεύματος αὐτῶν, ἐς χωρίον καθίσας ὅθεν λόφου ὄντος μεταξὺ οὐκ ἐθεώρουν ἀλλήλους, ἔτασσέ τε καὶ παρεσκευάζετο ὡς ἐς μάχην. [4.93.2] τῷ δὲ Ἱπποκράτει ὄντι περὶ τὸ Δήλιον ὡς αὐτῷ ἠγγέλθη ὅτι Βοιωτοὶ ἐπέρχονται, πέμπει ἐς τὸ στράτευμα κελεύων ἐς τάξιν καθίστασθαι, καὶ αὐτὸς οὐ πολλῷ ὕστερον ἐπῆλθε, καταλιπὼν ὡς τριακοσίους ἱππέας περὶ τὸ Δήλιον, ὅπως φύλακές τε ἅμα εἶεν, εἴ τις ἐπίοι αὐτῷ, καὶ τοῖς Βοιωτοῖς καιρὸν φυλάξαντες ἐπιγένοιντο ἐν τῇ μάχῃ. [4.93.3] Βοιωτοὶ δὲ πρὸς τούτους ἀντικατέστησαν τοὺς ἀμυνουμένους, καὶ ἐπειδὴ καλῶς αὐτοῖς εἶχεν, ὑπερεφάνησαν τοῦ λόφου καὶ ἔθεντο τὰ ὅπλα τεταγμένοι ὥσπερ ἔμελλον, ὁπλῖται ἑπτακισχίλιοι μάλιστα καὶ ψιλοὶ ὑπὲρ μυρίους, ἱππῆς δὲ χίλιοι καὶ πελτασταὶ πεντακόσιοι. [4.93.4] εἶχον δὲ δεξιὸν μὲν κέρας Θηβαῖοι καὶ οἱ ξύμμοροι αὐτοῖς· μέσοι δὲ Ἁλιάρτιοι καὶ Κορωναῖοι καὶ Κωπαιῆς καὶ οἱ ἄλλοι οἱ περὶ τὴν λίμνην· τὸ δὲ εὐώνυμον εἶχον Θεσπιῆς καὶ Ταναγραῖοι καὶ Ὀρχομένιοι. ἐπὶ δὲ τῷ κέρᾳ ἑκατέρῳ οἱ ἱππῆς καὶ ψιλοὶ ἦσαν. ἐπ᾽ ἀσπίδας δὲ πέντε μὲν καὶ εἴκοσι Θηβαῖοι ἐτάξαντο, οἱ δὲ ἄλλοι ὡς ἕκαστοι ἔτυχον. [4.93.5] αὕτη μὲν Βοιωτῶν παρασκευὴ καὶ διάκοσμος ἦν· [4.94.1] Ἀθηναῖοι δὲ οἱ μὲν ὁπλῖται ἐπὶ ὀκτὼ πᾶν τὸ στρατόπεδον ἐτάξαντο ὄντες πλήθει ἰσοπαλεῖς τοῖς ἐναντίοις, ἱππῆς δὲ ἐφ᾽ ἑκατέρῳ τῷ κέρᾳ. ψιλοὶ δὲ ἐκ παρασκευῆς μὲν ὡπλισμένοι οὔτε τότε παρῆσαν οὔτε ἐγένοντο τῇ πόλει· οἵπερ δὲ ξυνεσέβαλον ὄντες πολλαπλάσιοι τῶν ἐναντίων, ἄοπλοί τε πολλοὶ ἠκολούθησαν, ἅτε πανστρατιᾶς ξένων τῶν παρόντων καὶ ἀστῶν γενομένης, καὶ ὡς τὸ πρῶτον ὥρμησαν ἐπ᾽ οἴκου, οὐ παρεγένοντο ὅτι μὴ ὀλίγοι. [4.94.2] καθεστώτων δὲ ἐς τὴν τάξιν καὶ ἤδη μελλόντων ξυνιέναι, Ἱπποκράτης ὁ στρατηγὸς ἐπιπαριὼν τὸ στρατόπεδον τῶν Ἀθηναίων παρεκελεύετό τε καὶ ἔλεγε τοιάδε.
[4.95.1] «Ὦ Ἀθηναῖοι, δι᾽ ὀλίγου μὲν ἡ παραίνεσις γίγνεται, τὸ ἴσον δὲ πρός γε τοὺς ἀγαθοὺς ἄνδρας δύναται καὶ ὑπόμνησιν μᾶλλον ἔχει ἢ ἐπικέλευσιν. [4.95.2] παραστῇ δὲ μηδενὶ ὑμῶν ὡς ἐν τῇ ἀλλοτρίᾳ οὐ προσῆκον τοσόνδε κίνδυνον ἀναρριπτοῦμεν. ἐν γὰρ τῇ τούτων ὑπὲρ τῆς ἡμετέρας ὁ ἀγὼν ἔσται· καὶ ἢν νικήσωμεν, οὐ μή ποτε ὑμῖν Πελοποννήσιοι ἐς τὴν χώραν ἄνευ τῆς τῶνδε ἵππου ἐσβάλωσιν, ἐν δὲ μιᾷ μάχῃ τήνδε τε προσκτᾶσθε καὶ ἐκείνην μᾶλλον ἐλευθεροῦτε. [4.95.3] χωρήσατε οὖν ἀξίως ἐς αὐτοὺς τῆς τε πόλεως, ἣν ἕκαστος πατρίδα ἔχων πρώτην ἐν τοῖς Ἕλλησιν ἀγάλλεται, καὶ τῶν πατέρων, οἳ τούσδε μάχῃ κρατοῦντες μετὰ Μυρωνίδου ἐν Οἰνοφύτοις τὴν Βοιωτίαν ποτὲ ἔσχον.»

[4.93.1] Με τέτοιες παραινέσεις έπεισε ο Παγώνδας τους Βοιωτούς να βαδίσουν εναντίον των Αθηναίων. Έδωσε διαταγή να προελάσει γρήγορα ο στρατός, επειδή η μέρα είχε προχωρήσει πολύ. Όταν έφτασε κοντά στον αθηναϊκό στρατό, σταμάτησε σ᾽ ένα μέρος, πίσω από έναν λόφο που εμπόδιζε τους δύο στρατούς να βλέπουν ο ένας τον άλλον. Παράταξε κι ετοίμασε τον στρατό του για μάχη. [4.93.2] Όταν ο Ιπποκράτης, ο οποίος ήταν ακόμα στο Δήλιον, ειδοποιήθηκε ότι έρχονται οι Βοιωτοί, έστειλε διαταγές να παραταχτεί ο στρατός για μάχη και μετά από λίγο έφτασε κι αυτός, αφού άφησε κοντά στο ιερό τριακόσιους περίπου ιππείς για να υπερασπίσουν το μέρος, αν γινόταν επίθεση εναντίον του και για να επέμβουν στην μάχη την κατάλληλη στιγμή. [4.93.3] Οι Βοιωτοί όμως παράταξαν εναντίον τους μια μονάδα για να τους αντιμετωπίσει, και όταν πήραν όλα τα κατάλληλα μέτρα, ανέβηκαν στον λόφο και φανερώθηκαν παραταγμένοι όπως θα πολεμούσαν, επτά χιλιάδες οπλίτες, ψιλοί περισσότεροι από δέκα χιλιάδες, χίλιοι ιππείς και πεντακόσιοι πελταστές. [4.93.4] Στην δεξιά πτέρυγα ήσαν οι Θηβαίοι και οι υποτελείς τους. Στο κέντρο ήσαν οι Αλιάρτιοι, οι Κορωναίοι, οι Κωπαείς, και άλλοι που κατοικούν γύρω από την λίμνη. Στην αριστερή πτέρυγα ήσαν οι Θεσπιείς, οι Ταναγραίοι και οι Ορχομένιοι. Στις δύο άκρες ήσαν οι ιππείς και οι ψιλοί. Οι Θηβαίοι παρατάχτηκαν σε φάλαγγα με βάθος είκοσι πέντε στίχους και οι άλλοι όπως ήταν η συνήθεια του καθενός. [4.93.5] Αυτές ήσαν οι δυνάμεις και η σύνθεση της παράταξης των Βοιωτών.
[4.94.1] Οι Αθηναίοι που είχαν αριθμητική ισοπαλία με τον εχθρό στους οπλίτες, τους παράταξαν σε φάλαγγα με βάθος οκτώ στίχων και τοποθέτησαν το ιππικό τους στις δύο πτέρυγες. Ψιλούς δεν είχαν, ούτε είχε η Αθήνα τέτοιου είδους τακτικές μονάδες. Όσοι, όμως, είχαν ακολουθήσει τον στρατό —πολύ περισσότεροι από τους ψιλούς του εχθρού— ήσαν άοπλοι οι περισσότεροι, γιατί είχαν επιστρατευτεί και οι μέτοικοι και οι ξένοι. Οι περισσότεροι είχαν πρώτοι ξεκινήσει για να επιστρέψουν στην Αττική, κι έτσι λίγοι ήσαν εκείνοι που έμειναν για την μάχη. [4.94.2] Όταν παρατάχτηκαν οι δυο στρατοί, έτοιμοι να συγκρουστούν, ο Ιπποκράτης, περνώντας μπροστά από την παράταξη των Αθηναίων, τους ενθάρρυνε με τα ακόλουθα λόγια:
[4.95.1] «Αθηναίοι. Λίγα λόγια θα σας πω. Για τους γενναίους λίγα λόγια αρκούν και είναι περισσότερο υπενθύμιση παρά παρότρυνση. [4.95.2] Ας μην σκέπτεται κανείς από σας ότι δεν είναι σωστό ν᾽ αντιμετωπίσομε τόσο σοβαρό κίνδυνο σε ξένη γη. Στο έδαφος των εχθρών μας θα πολεμήσομε για να υπερασπίσομε το δικό μας έδαφος. Και αν νικήσομε, δεν θα μπορούν πια οι Πελοποννήσιοι να κάνουν εισβολές στην Αττική χωρίς το ιππικό των Βοιωτών. Με μια μόνη μάχη και την Βοιωτία θα υποτάξετε, και την ασφάλεια της πατρίδας σας θα επιτύχετε. [4.95.3] Πολεμήστε όπως ταιριάζει σε ανθρώπους που είναι υπερήφανοι για την πατρίδα τους η οποία είναι η πρώτη πολιτεία στην Ελλάδα. Φανείτε αντάξιοι των πατέρων σας που νίκησαν τους Βοιωτούς στα Οινόφυτα με αρχηγό τον Μυρωνίδη και κυρίεψαν, τότε, την Βοιωτία».