Γραφικό

Μνημοσύνη
Ψηφιακή Βιβλιοθήκη της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας

Μνημοσύνης δ᾽ ἐξαῦτις ἐράσσατο καλλικόμοιο,
ἐξ ἧς οἱ Μοῦσαι χρυσάμπυκες ἐξεγένοντο
ἐννέα, τῇσιν ἅδον θαλίαι καὶ τέρψις ἀοιδῆς. Ησίοδος, Θεογονία 915-7

ΘΟΥΚΥΔΙΔΗΣ

Ἱστορίαι (4.84.1-4.87.1)

[4.84.1] Ἐν δὲ τῷ αὐτῷ θέρει εὐθὺς ὁ Βρασίδας ἔχων καὶ Χαλκιδέας ἐπὶ Ἄκανθον τὴν Ἀνδρίων ἀποικίαν ὀλίγον πρὸ τρυγήτου ἐστράτευσεν. [4.84.2] οἱ δὲ περὶ τοῦ δέχεσθαι αὐτὸν κατ᾽ ἀλλήλους ἐστασίαζον, οἵ τε μετὰ τῶν Χαλκιδέων ξυνεπάγοντες καὶ ὁ δῆμος. ὅμως δὲ διὰ τοῦ καρποῦ τὸ δέος ἔτι ἔξω ὄντος πεισθὲν τὸ πλῆθος ὑπὸ τοῦ Βρασίδου δέξασθαί τε αὐτὸν μόνον καὶ ἀκούσαντας βουλεύσασθαι, δέχεται· καὶ καταστὰς ἐπὶ τὸ πλῆθος (ἦν δὲ οὐδὲ ἀδύνατος, ὡς Λακεδαιμόνιος, εἰπεῖν) ἔλεγε τοιάδε.
[4.85.1] «Ἡ μὲν ἔκπεμψίς μου καὶ τῆς στρατιᾶς ὑπὸ Λακεδαιμονίων, ὦ Ἀκάνθιοι, γεγένηται τὴν αἰτίαν ἐπαληθεύουσα ἣν ἀρχόμενοι τοῦ πολέμου προείπομεν, Ἀθηναίοις ἐλευθεροῦντες τὴν Ἑλλάδα πολεμήσειν· [4.85.2] εἰ δὲ χρόνῳ ἐπήλθομεν, σφαλέντες τῆς ἀπὸ τοῦ ἐκεῖ πολέμου δόξης, ᾗ διὰ τάχους αὐτοὶ ἄνευ τοῦ ὑμετέρου κινδύνου ἠλπίσαμεν Ἀθηναίους καθαιρήσειν, μηδεὶς μεμφθῇ· νῦν γάρ, ὅτε παρέσχεν, ἀφιγμένοι καὶ μετὰ ὑμῶν πειρασόμεθα κατεργάζεσθαι αὐτούς. [4.85.3] θαυμάζω δὲ τῇ τε ἀποκλῄσει μου τῶν πυλῶν, καὶ εἰ μὴ ἀσμένοις ὑμῖν ἀφῖγμαι. [4.85.4] ἡμεῖς μὲν γὰρ οἱ Λακεδαιμόνιοι οἰόμενοί τε παρὰ ξυμμάχους, καὶ πρὶν ἔργῳ ἀφικέσθαι, τῇ γοῦν γνώμῃ ἥξειν καὶ βουλομένοις ἔσεσθαι, κίνδυνόν [τε] τοσόνδε ἀνερρίψαμεν διὰ τῆς ἀλλοτρίας πολλῶν ἡμερῶν ὁδὸν ἰόντες καὶ πᾶν τὸ πρόθυμον παρεχόμενοι· [4.85.5] ὑμεῖς δὲ εἴ τι ἄλλο ἐν νῷ ἔχετε ἢ εἰ ἐναντιώσεσθε τῇ τε ὑμετέρᾳ αὐτῶν ἐλευθερίᾳ καὶ τῶν ἄλλων Ἑλλήνων, δεινὸν ἂν εἴη. [4.85.6] καὶ γὰρ οὐ μόνον ὅτι αὐτοὶ ἀνθίστασθε, ἀλλὰ καὶ οἷς ἂν ἐπίω, ἧσσόν τις ἐμοὶ πρόσεισι, δυσχερὲς ποιούμενοι εἰ ἐπὶ οὓς πρῶτον ἦλθον ὑμᾶς, καὶ πόλιν ἀξιόχρεων παρεχομένους καὶ ξύνεσιν δοκοῦντας ἔχειν, μὴ ἐδέξασθε· καὶ τὴν αἰτίαν οὐχ ἕξω πιστὴν ἀποδεικνύναι, ἀλλ᾽ ἢ ἄδικον τὴν ἐλευθερίαν ἐπιφέρειν ἢ ἀσθενὴς καὶ ἀδύνατος τιμωρῆσαι τὰ πρὸς Ἀθηναίους, ἢν ἐπίωσιν, ἀφῖχθαι. [4.85.7] καίτοι στρατιᾷ γε τῇδ᾽ ἣν νῦν [ἐγὼ] ἔχω ἐπὶ Νίσαιαν ἐμοῦ βοηθήσαντος οὐκ ἠθέλησαν Ἀθηναῖοι πλέονες ὄντες προσμεῖξαι, ὥστε οὐκ εἰκὸς νηίτῃ γε αὐτοὺς τῷ ἐν Νισαίᾳ στρατῷ ἴσον πλῆθος ἐφ᾽ ὑμᾶς ἀποστεῖλαι. [4.86.1] αὐτός τε οὐκ ἐπὶ κακῷ, ἐπ᾽ ἐλευθερώσει δὲ τῶν Ἑλλήνων παρελήλυθα, ὅρκοις τε Λακεδαιμονίων καταλαβὼν τὰ τέλη τοῖς μεγίστοις ἦ μὴν οὓς ἂν ἔγωγε προσαγάγωμαι ξυμμάχους ἔσεσθαι αὐτονόμους, καὶ ἅμα οὐχ ἵνα ξυμμάχους ὑμᾶς ἔχωμεν ἢ βίᾳ ἢ ἀπάτῃ προσλαβόντες, ἀλλὰ τοὐναντίον ὑμῖν δεδουλωμένοις ὑπὸ Ἀθηναίων ξυμμαχήσοντες. [4.86.2] οὔκουν ἀξιῶ οὔτ᾽ αὐτὸς ὑποπτεύεσθαι, πίστεις γε διδοὺς τὰς μεγίστας, οὐδὲ τιμωρὸς ἀδύνατος νομισθῆναι, προσχωρεῖν τε ὑμᾶς θαρσήσαντας. [4.86.3] καὶ εἴ τις ἰδίᾳ τινὰ δεδιὼς ἄρα, μὴ ἐγώ τισι προσθῶ τὴν πόλιν, ἀπρόθυμός ἐστι, πάντων μάλιστα πιστευσάτω. [4.86.4] οὐ γὰρ ξυστασιάσων ἥκω, οὐδὲ ἂν σαφῆ τὴν ἐλευθερίαν νομίζω ἐπιφέρειν, εἰ τὸ πάτριον παρεὶς τὸ πλέον τοῖς ὀλίγοις ἢ τὸ ἔλασσον τοῖς πᾶσι δουλώσαιμι. [4.86.5] χαλεπωτέρα γὰρ ἂν τῆς ἀλλοφύλου ἀρχῆς εἴη, καὶ ἡμῖν τοῖς Λακεδαιμονίοις οὐκ ἂν ἀντὶ πόνων χάρις καθίσταιτο, ἀντὶ δὲ τιμῆς καὶ δόξης αἰτία μᾶλλον· οἷς τε τοὺς Ἀθηναίους ἐγκλήμασι καταπολεμοῦμεν, αὐτοὶ ἂν φαινοίμεθα ἐχθίονα ἢ ὁ μὴ ὑποδείξας ἀρετὴν κατακτώμενοι. [4.86.6] ἀπάτῃ γὰρ εὐπρεπεῖ αἴσχιον τοῖς γε ἐν ἀξιώματι πλεονεκτῆσαι ἢ βίᾳ ἐμφανεῖ· τὸ μὲν γὰρ ἰσχύος δικαιώσει, ἣν ἡ τύχη ἔδωκεν, ἐπέρχεται, τὸ δὲ γνώμης ἀδίκου ἐπιβουλῇ. [4.87.1] οὕτω πολλὴν περιωπὴν τῶν ἡμῖν ἐς τὰ μέγιστα διαφόρων ποιούμεθα, καὶ οὐκ ἂν μείζω πρὸς τοῖς ὅρκοις βεβαίωσιν λάβοιτε ἢ οἷς τὰ ἔργα ἐκ τῶν λόγων ἀναθρούμενα δόκησιν ἀναγκαίαν παρέχεται ὡς καὶ ξυμφέρει ὁμοίως ὡς εἶπον.

[4.84.1] Το ίδιο καλοκαίρι, ευθύς μετά τα παραπάνω, και λίγο πριν από τον τρύγο, ο Βρασίδας εξεστράτευσε μαζί με τους Χαλκιδείς εναντίον της Ακάνθου, αποικίας της Άνδρου. [4.84.2] Οι Ακάνθιοι άρχισαν να ερίζουν μεταξύ τους αν έπρεπε ή όχι να τον δεχτούν. Την μια παράταξη την αποτελούσαν όσοι, συνεννοημένοι με τους Χαλκιδείς, είχαν προκαλέσει την εκστρατεία και στην άλλη ήσαν οι δημοκρατικοί. Επειδή, όμως, ο λαός φοβόταν για το σταφύλι που δεν είχε ακόμα τρυγηθεί, δέχτηκε την πρόταση του Βρασίδα να τον καλέσουν μόνο του και ν᾽ αποφασίσουν αφού τον ακούσουν. Παρουσιάστηκε, λοιπόν, μπροστά στον λαό —αν και Λακεδαιμόνιος δεν ήταν αδέξιος στο να μιλεί— και είπε, περίπου, τα εξής:
[4.85.1] «Ακάνθιοι. Οι Λακεδαιμόνιοι μ᾽ έστειλαν εδώ, εμένα και τον στρατό μου, για ν᾽ αποδείξουν ότι ήμαστε ειλικρινείς όταν, στην αρχή του πολέμου, δηλώσαμε ότι θ᾽ αγωνιστούμε εναντίον των Αθηναίων, για ν᾽ απελευθερώσομε την Ελλάδα. [4.85.2] Ας μην μας κατηγορήσει κανείς αν βραδύναμε να έρθομε εδώ. Στηρίξαμε τις ελπίδες μας στον πόλεμο εκεί κάτω, πιστεύοντας ότι θα μπορέσομε μόνοι και χωρίς να σας εκθέσομε σε κίνδυνο, να καταλύσομε γρήγορα την ηγεμονία των Αθηναίων. Τώρα μόλις μας το επέτρεψε η κατάσταση. Είμαστε τώρα εδώ, και μαζί σας θα προσπαθήσομε να τους νικήσομε. [4.85.3] Είναι μεγάλη, λοιπόν, η απορία μου που κλείσατε τις πύλες σας και η άφιξή μου δεν φαίνεται να σας ευχαριστεί. [4.85.4] Εμείς οι Λακεδαιμόνιοι νομίζαμε ότι ερχόμαστε να βρούμε ανθρώπους οι οποίοι και πριν ακόμα φτάσομε, ήσαν σύμμαχοί μας, κατά την διάθεση τουλάχιστον, και θα επιθυμούσαν την παρουσία μας. Εκτεθήκαμε σε μεγάλους κινδύνους, διαβαίνοντας, πολλές μέρες, από ξένες χώρες και αντιμετωπίζοντας πρόθυμα την κάθε δυσκολία. [4.85.5] Θα ήταν, όμως, τρομερό αν σεις είχατε άλλες αντιλήψεις ή αν θέλατε να εναντιωθείτε στην δική σας απελευθέρωση και στην απελευθέρωση των άλλων Ελλήνων. [4.85.6] Δεν είναι μόνο το γεγονός ότι σεις μου εναντιώνεστε, άλλα και το ότι, αν πάω σε άλλες πολιτείες, θα έχουν λιγότερη διάθεση να έρθουν με το μέρος μου και θα έχουν δισταγμούς, αφού σεις, πρώτοι στους οποίους ήρθα, ενώ έχετε πολιτεία αξιόλογη και έχετε την φήμη ότι είστε συνετοί άνθρωποι, δεν με δεχτήκατε. Και δεν θα έχω τον τρόπο ν᾽ αποδείξω ότι ήρθα με ανιδιοτελείς σκοπούς, αλλά θα νομιστεί ότι ήρθα να προσφέρω μιαν απατηλή ελευθερία ή ότι έφτασα εδώ με λίγες δυνάμεις, ανίκανος να σας βοηθήσω εναντίον των Αθηναίων, αν έρθουν να σας χτυπήσουν. [4.85.7] Όταν πήγα να βοηθήσω την Νίσαια με τον στρατό που έχω τώρα εδώ, οι Αθηναίοι απόφυγαν —αν και ήσαν περισσότεροι— να δώσουν μάχη και είναι απίθανο να στείλουν, με καράβια, εναντίον σας, τόσον στρατό όσον είχαν στην Νίσαια.
[4.86.1] »Εγώ ο ίδιος δεν ήρθα για να βλάψω, αλλά για ν᾽ απελευθερώσω τους Έλληνες και οι ηγέτες των Λακεδαιμονίων έχουν δεσμευτεί με τους μεγαλύτερους όρκους να θεωρήσουν αυτόνομους συμμάχους όλες τις πολιτείες που θα πειστούν να με ακολουθήσουν. Δεν θέλομε να σας κάνομε συμμάχους μας με την βία ή την απάτη, αλλά θέλομε εμείς να γίνομε σύμμαχοι με σας που είστε τώρα υπόδουλοι στους Αθηναίους. [4.86.2] Έχω, επομένως, την αξίωση, αφού σας δίνω τις μεγαλύτερες δυνατές εγγυήσεις, ούτε εμένα να θεωρείτε ύποπτο ούτε να νομίσετε ότι είμαι ανίσχυρος να σας βοηθήσω. Έχω την αξίωση να προσχωρήσετε με θάρρος με το μέρος μου. [4.86.3] Και αν κανείς από σας έχει προσωπικούς λόγους να φοβάται τους αντιπάλους του και διστάζει με τη σκέψη μήπως εγώ παραδώσω την πολιτεία σε μια πολιτική παράταξη, αυτός πρέπει να με εμπιστευτεί περισσότερο από κάθε άλλον. [4.86.4] Δεν ήρθα ν᾽ αναμειχθώ σε εσωτερικές διαμάχες και δεν πιστεύω ότι η ελευθερία που θα σας έφερνα θα ήταν πραγματική αν, παραμερίζοντας τους πατροπαράδοτους θεσμούς σας, υποδούλωνα τον λαό στους ολιγαρχικούς ή τους ολιγαρχικούς στον λαό. [4.86.5] Θα ήταν αυτό βαρύτερο κι από μια ξένη κυριαρχία και σε μας τους Λακεδαιμονίους δεν θα προσπόριζε ευγνωμοσύνη για τους κόπους μας, αλλά πολύ περισσότερο κατηγορίες παρά δόξα και τιμή. Και τις κατηγορίες για τις οποίες πολεμούμε τους Αθηναίους, θα τις στρέφαμε εναντίον μας, και δικαιότερα μάλιστα, αφού εκείνοι δεν έδωσαν ποτέ δείγμα αρετής. [4.86.6] Είναι μεγαλύτερη ντροπή, για όσους έχουν γόητρο, να επιδιώκουν να επιτύχουν πλεονεκτήματα με εύσχημες προφάσεις, παρά με την φανερή βία. Αυτήν την δικαιώνει η υπεροχή την οποία χαρίζει η τύχη, ενώ τα δόλια σχέδια τα καταστρώνει η επίβουλη σκέψη.
[4.87.1] »Γι᾽ αυτό κι εμείς ενεργούμε με πολλή προσοχή στα ζητήματα που έχουν, για μας, πολύ μεγάλη σημασία. Εκτός, λοιπόν, από τους όρκους δεν θα μπορούσατε να βρείτε μεγαλύτερες εγγυήσεις παρά από ανθρώπους για τους οποίους, αν αναδράμετε από τα λόγια τους στις πράξεις τους, θ᾽ αναγκαστείτε να παραδεχτείτε ότι έχουν συμφέρον να ενεργούν σύμφωνα με τα όσα λένε.