[5.108.1] Στο διάστημα λοιπόν που μεταβιβαζόταν η αναφορά για τις Σάρδεις στον βασιλιά κι ο Δαρείος ύστερ᾽ από το περιστατικό με το τόξο συνομίλησε με τον Ιστιαίο κι ο Ιστιαίος πήρε το ελεύθερο από τον Δαρείο και πορευόταν προς τη θάλασσα, σ᾽ όλο αυτό το διάστημα έγιναν τα εξής: ο Ονήσιλος ο Σαλαμίνιος πολιορκούσε τους Αμαθουσίους, όταν του ήρθε η είδηση πως ο Πέρσης Αρτύβιος, έχοντας μαζί του πολύ στρατό με καράβια, όπου να ᾽ναι φτάνει στην Κύπρο. [5.108.2] Όταν πήρε αυτή την πληροφορία ο Ονήσιλος, έστελνε κήρυκες σ᾽ όλη την Ιωνία καλώντας τους σε βοήθεια. Κι οι Ίωνες πήραν αμέσως απόφαση κι έφτασαν με μεγάλο στόλο. Και μάλιστα φάνηκαν οι Ίωνες στην Κύπρο την ώρα που οι Πέρσες, που πέρασαν στο νησί με καράβια από την Κιλικία, προχωρούσαν εναντίον της Σαλαμίνας πεζοί κι οι Φοίνικες με τα καράβια τους έκαναν περιπολίες γύρω από το ακρωτήριο, που έχει τ᾽ όνομα Κλείδες της Κύπρου.
[5.109.1] Έτσι έγιναν αυτά κι ύστερα οι τύραννοι των πόλεων της Κύπρου κάλεσαν σε σύσκεψη τους στρατηγούς των Ιώνων και είπαν: «Άνδρες Ίωνες, εμείς οι Κύπριοι αφήνουμε σε σας να διαλέξετε ποιούς θέλετε ν᾽ αντιμετωπίσετε, [τους Πέρσες ή τους Φοίνικες]. [5.109.2] Λοιπόν, αν θέλετε ν᾽ αναμετρηθείτε με τους Πέρσες σε μάχη πεζικού, μη χάνετε ώρα, βγείτε απ᾽ τα καράβια στη στεριά και παραταχθείτε ως πεζικό, κι εμείς να επιβιβαστούμε στα καράβια σας για ν᾽ αγωνιστούμε εναντίον των Φοινίκων· αν πάλι προτιμάτε ν᾽ αναμετρηθείτε με τους Φοίνικες, έχετε χρέος, όποιο από τα δυο προτιμήσετε, να κάνετε ό,τι περνά από το χέρι σας για να μείνουν ελεύθερες η Ιωνία και η Κύπρος». [5.109.3] Οι Ίωνες αποκρίθηκαν: «Εμάς μας έστειλε η ιωνική συμμαχία για να επιτηρούμε τη θαλάσσια περιοχή κι όχι για να παραδώσουμε τα καράβια στους Κυπρίους και ν᾽ αντιμετωπίσουμε σε πεζομαχία τους Πέρσες. Εμείς λοιπόν, εκεί που παραταχτήκαμε, θα προσπαθήσουμε να δείξουμε την αξιοσύνη μας, κι εσείς έχετε χρέος να θυμηθείτε την άθλια κατάστασή σας όσο ήσασταν δούλοι των Μήδων και ν᾽ αναδειχθείτε άντρες γενναίοι».
[5.110.1] Αυτά λοιπόν αποκρίθηκαν οι Ίωνες κι ύστερα, όταν έφτασαν οι Πέρσες στην πεδιάδα της Σαλαμίνας, οι βασιλιάδες της Κύπρου τακτοποίησαν έτσι την παράταξή τους: όλους τους άλλους Κυπρίους τούς έβαλαν αντιμέτωπους στους υπόλοιπους εχθρούς, διάλεξαν όμως το άνθος του στρατού των Σαλαμινίων και των Σολίων και τους έβαλαν αντιμέτωπους με τους Πέρσες. Κι ο Ονήσιλος τάχτηκε εθελοντικά αντίκρυ στο στρατηγό των Περσών, τον Αρτύβιο.
[5.111.1] Ο Αρτύβιος καβαλούσε άλογο δασκαλεμένο να στέκεται όρθιο απέναντι σε πολεμιστή. Λοιπόν, όταν το έμαθε αυτό ο Ονήσιλος —γιατί είχε ιπποκόμο που καταγόταν από την Καρία, που ήταν φημισμένος στην τέχνη του πολέμου κι απ᾽ την άλλη λεοντόκαρδος— του είπε: [5.111.2] «Έμαθα πως το άλογο του Αρτυβίου στέκεται όρθιο, και με τα πόδια και με το στόμα του κομματιάζει όποιον βρεθεί μπροστά του. Σκέψου λοιπόν εσύ και πες μου αμέσως, ποιόν απ᾽ τους δυο θέλεις να παραφυλάξεις και να χτυπήσεις, το άλογο ή τον ίδιο τον Αρτύβιο;» [5.111.3] Ο ιπποκόμος τού αποκρίθηκε: «Βασιλιά μου, εγώ είμαι πρόθυμος να κάνω και τα δυο ή το ένα απ᾽ αυτά, όπως και να ᾽χει ό,τι προστάξεις εσύ· αλλά θα σου πω τί ταιριάζει καλύτερα με το αξίωμά σου. [5.111.4] Λοιπόν, βασιλιάς και στρατηγός λέω πως πρέπει να χτυπηθεί με βασιλιά και στρατηγό· γιατί, αν ρίξεις κάτω στρατηγό, μετρά πολύ για σένα, κι αν πάλι εκείνος ρίξει εσένα, ο μη γένοιτο, ακόμα και να πεθάνεις από χέρι άρχοντα είναι μισή συμφορά· εμείς πάλι οι υπηρέτες ταιριάζει να χτυπιόμαστε με υπηρέτες και μ᾽ άλογο, που τα καμώματά του μην τα φοβάσαι καθόλου· γιατί εγώ σου δίνω το λόγο μου πως θα ᾽ναι η τελευταία φορά που θα σταθεί όρθιο αντίκρυ σε πολεμιστή».
[5.112.1] Αυτά είπε κι αμέσως κατόπι συγκρούστηκαν οι δυο στρατοί, και στη στεριά και στη θάλασσα· λοιπόν στη θάλασσα οι Ίωνες, που αυτή τη μέρα αναδείχτηκαν έξοχοι, νίκησαν τους Φοίνικες, κι ανάμεσά τους αρίστευσαν οι Σάμιοι· και στη στεριά, μόλις οι δυο στρατοί ήρθαν στα χέρια, έπεσαν ο ένας πάνω στον άλλο, [5.112.2] κι όσο για τους δυο στρατηγούς, νά τί έγινε· καθώς ο Αρτύβιος ορμούσε εναντίον του Ονησίλου καβάλα στ᾽ άλογό του, ο Ονήσιλος, όπως τα είχαν μιλημένα με τον ιπποκόμο του, δίνει χτύπημα στον Αρτύβιο που κατευθυνόταν εναντίον του· και την ώρα που το άλογο άγγιζε με το πόδι του την ασπίδα του Ονησίλου, ο ιπποκόμος τού δίνει τότε μια με το δρέπανό του και πετσοκόβει τα πόδια του αλόγου και τα ρίχνει καταγής. Έτσι λοιπόν έπεσε νεκρός ο Αρτύβιος, ο στρατηγός των Περσών, μαζί με τ᾽ άλογό του.
[5.113.1] Είχαν μπει κι οι υπόλοιποι στη μάχη, όταν ο Στησήνωρ, ο τύραννος του Κουρίου, μαζί με το σώμα των πολεμιστών του, που δεν ήταν μικρό, περνά στους εχθρούς· κι οι Κουριείς αυτοί θεωρούνται άποικοι των Αργείων. Και με το που πήγαν οι Κουριείς με τον εχθρό, αμέσως και τα πολεμικά άρματα των Σαλαμινίων ακολούθησαν το παράδειγμα των Κουριέων. Ύστερ᾽ απ᾽ αυτό οι Πέρσες πήραν να βάζουν κάτω τους Κυπρίους. [5.113.2] Και καθώς ο στρατός τους τράπηκε σε φυγή, έπεσαν νεκροί και πολλοί άλλοι και προπάντων ο Ονήσιλος, ο γιος του Χέρση, αυτός που ξεσήκωσε την επανάσταση των Κυπρίων, κι ο βασιλιάς των Σόλων Αριστόκυπρος, γιος του Φιλοκύπρου, του Φιλοκύπρου εκείνου που ο Σόλων ο Αθηναίος, όταν πήγε στην Κύπρο, τον εγκωμίασε στα ποιήματά του περισσότερο από κάθε άλλον τύραννο.
[5.114.1] Λοιπόν του Ονησίλου οι Αμαθούσιοι, επειδή τους πολιόρκησε, του έκοψαν το κεφάλι, το έφεραν στην Αμαθούντα και το κρέμασαν ψηλά, πάνω απ᾽ τις πύλες του τείχους· κι έτσι που έμενε κρεμασμένο το κεφάλι κι ήταν πια κούφιο, ένα σμάρι μέλισσες το έκαναν κυψέλη τους και το γέμισαν κερήθρα. [5.114.2] Ύστερ᾽ από ένα τέτοιο φαινόμενο —γιατί ζήτησαν χρησμό για το κεφάλι οι Αμαθούσιοι— το μαντείο τούς πρόσταξε να κατεβάσουν το κεφάλι και να το θάψουν, και να προσφέρουν θυσίες κάθε χρόνο στον Ονήσιλο ως ημίθεο· και πως, αν τα κάνουν αυτά, η πόλη τους θα δει καλύτερες μέρες.
[5.115.1] Οι Αμαθούσιοι λοιπόν αυτά τα εκτελούν και ώς την εποχή μου· κι όσο για τους Ίωνες που ναυμάχησαν στην Κύπρο, όταν έμαθαν την καταστροφή του Ονησίλου κι ότι οι Πέρσες πολιορκούσαν όλες τις άλλες πολιτείες της Κύπρου, εκτός από τη Σαλαμίνα, κι ότι αυτή την είχαν παραδώσει οι Σαλαμίνιοι στον Γόργο, τον προηγούμενο βασιλιά τους, μόλις λοιπόν τα έμαθαν αυτά οι Ίωνες, αμέσως γύρισαν με τα καράβια τους στην Ιωνία. [5.115.2] Από τις πόλεις της Κύπρου περισσότερο καιρό άντεξαν οι Σόλοι, που οι Πέρσες την κυρίεψαν ύστερ᾽ από τέσσερες μήνες, σκάβοντας λαγούμια κάτω από το τείχος που την έζωνε.