ΒΙΒΛΙΟΝ Ι

Επίκριση της ποίησης και των εικαστικών τεχνών
[595a] Πολλούς και άλλους λόγους έχω να κρίνω ότι η πολιτεία που ιδρύσαμε μεις είναι η τελειότερη από κάθε άλλη, όχι όμως λιγότερο το λέγω αυτό, όταν αναλογιστώ εκείνο που είπαμε για την ποίηση.
Ποιό;
Ότι με κανέναν τρόπο δεν παραδεχόμαστε το καθαρά μιμητικό μέρος της· τώρα μάλιστα, νομίζω, φαίνεται απαραίτητη η ανάγκη να το αποκλείσομε ολότελα, αφού έχομε πια ξεχωρίσει τα είδη [595b] της ψυχής.
Πώς το εννοείς αυτό;
Για να το ειπούμε μεταξύ μας —δεν πιστεύω δα να με προδώσετε στους τραγικούς ποιητές και σ᾽ όλους τους άλλους τους μιμητικούς— όλα τα παρόμοια άλλο αποτέλεσμα δεν έχουν παρά να διαφθείρουν τον νου των ακροατών, εκείνων τουλάχιστο που δεν έχουν αντιφάρμακο την ακριβή γνώση τού τί είναι στην πραγματικότητα αυτά τα κατασκευάσματα.
Πώς σκέφθηκες κι έφτασες σ᾽ αυτό το συμπέρασμα;
Θα σου το ειπώ· αν και μου κρατεί τη γλώσσα κάποια αγάπη και σεβασμός που από τα παιδικά μου χρόνια τρέφω για τον Όμηρο. Γιατί φαίνεται [595c] ότι αυτός είναι ο πρώτος δάσκαλος και αρχηγός όλων αυτών των καλών μας τραγικών ποιητών. Αλλά επειδή ο άνθρωπος δεν πρέπει να τιμηθεί περισσότερο απ᾽ την αλήθεια, θα το ειπώ αυτό που έχω στον νου μου.
Πολύ σωστά βέβαια.
Άκουσε λοιπόν, ή καλύτερα απάντησέ μου.
Ερώτα με.
Μπορείς να μου πεις μίμηση γενικά τί είναι; γιατί εγώ ο ίδιος δεν κατορθώνω πολύ καλά να εννοήσω τί θέλει να ειπεί.
Πολύ ωραία λοιπόν θα το εννοήσω εγώ!
Δεν θα ήταν και παράδοξο το πράγμα, γιατί πολλές φορές άνθρωποι [596a] με αδύνατη όραση βλέπουν κατιτί πρωτύτερα από τους οξυδερκείς.
Αυτό είναι αλήθεια· αλλά εγώ ποτέ μπροστά σου δεν θα ήμουν ικανός να τολμήσω να ειπώ την ιδέα μου για οτιδήποτε πράγμα· ώστε βλέπε συ ο ίδιος.
Θες λοιπόν ν᾽ αρχίσουμε και αυτή την εξέταση από τη συνηθισμένη μας μέθοδο; Συνηθίζομε, ξέρεις, να περιλαμβάνομε κάτω από μιαν ορισμένη ιδέα ολόκληρο πλήθος επιμέρους αντικειμένων που τα ονομάζομε με το ίδιο όνομα. Ή δεν εννοείς;
Εννοώ.
Ας πάρομε λοιπόν και τώρα ό,τι θες απ᾽ αυτά τα πολλά. Υπάρχουν π.χ. [596b] πολλά κρεβάτια και τραπέζια.
Πώς όχι;
Αλλ᾽ αυτά τα δύο είδη σκευών περιλαμβάνονται το ένα στην ιδέα του κρεβατιού και το άλλο στην ιδέα του τραπεζιού.
Ναι.
Δεν συνηθίζομε ακόμη να λέμε ότι ο τεχνίτης που κατασκευάζει το ένα ή το άλλο απ᾽ αυτά τα δύο είδη σκευών έχει την ιδέα στα μάτια του και έτσι κατασκευάζει ο ένας τα κρεβάτια, ο άλλος τα τραπέζια που μεταχειριζόμαστε μεις, και όλα τ᾽ άλλα κατά τον ίδιο τρόπο; Γιατί βέβαια αυτή την ιδέα κανένας τεχνίτης δεν την κατασκευάζει· είναι δυνατόν;
Όχι βέβαια.
Κοίταξε λοιπόν τώρα τί όνομα θα δώσεις και σ᾽ αυτόν τον τεχνίτη που θα σου ειπώ.
[596c] Ποιός είναι αυτός;
Εκείνος που κάνει όλα όσα κάνουν χωριστά οι χειροτέχνες ένας ένας.
Φοβερός και θαυμαστός θα είναι αυτός που μας λες.
Περίμενε να ιδείς ακόμη και τότε πολύ περισσότερο θα τον θαυμάσεις· ο ίδιος αυτός ο τεχνίτης είναι άξιος να κάμει όχι μόνο όλα τα σκεύη, αλλά και όλα όσα φυτρώνουν από τη γη, και τα ζώα όλα, και τα άλλα και τον εαυτό του ακόμα, και κοντά σ᾽ αυτά και τη γη και τον ουρανό και τους θεούς, και όλα όσα υπάρχουν στον ουρανό και στον Άδη κάτω από τη γη.
[596d] Πάρα πολύ αξιοθαύμαστο σοφιστή μάς λες.
Δεν το πιστεύεις; αλλά πες μου, σε παρακαλώ, σου φαίνεται εντελώς αδύνατο να υπάρξει ένα τέτοιος τεχνίτης ή ότι από μιαν άποψη μπορεί ένας να τα κάνει όλα αυτά και από άλλην άποψη όχι; ή μήπως δεν ξέρεις ότι με κάποιο τρόπο και συ θα ήσουν ικανός να τα κάμεις όλα αυτά;
Και ποιός είναι αυτός ο τρόπος;
Το πράγμα δεν είναι δύσκολο, αλλά γίνεται με πολλά μέσα και γρήγορα· και στη στιγμή μάλιστα, αν θες να δοκιμάσεις, πάρε έναν καθρέφτη [596e] και γύρισέ τον απ᾽ όλα τα μέρη· αμέσως θα κάμεις τον ήλιο και όσα υπάρχουν στον ουρανό, αμέσως θα κάμεις τη γη, και τον εαυτό σου και τα άλλα ζώα και τα σκεύη και τα φυτά και όλα όσα λέγαμε τώρα δα.
Ναι· φαινόμενα όμως, όχι αληθινά όντα.
Πολύ καλά το είπες, και έρχεσαι ακριβώς εκεί που ζητεί ο λόγος. Και ο ζωγράφος, νομίζω, είναι τεχνίτης αυτού του είδους, ή όχι;
Βεβαιότατα.
Αλλά, υποθέτω, δεν θα ειπείς ότι είναι αληθινά εκείνα που κάνει. Αν και κατά κάποιον τρόπο και ο ζωγράφος κάνει ένα κρεβάτι· ή όχι;
Ναι, αλλά φαινομενικό κρεβάτι.