Γραφικό

Μνημοσύνη
Ψηφιακή Βιβλιοθήκη της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας

Μνημοσύνης δ᾽ ἐξαῦτις ἐράσσατο καλλικόμοιο,
ἐξ ἧς οἱ Μοῦσαι χρυσάμπυκες ἐξεγένοντο
ἐννέα, τῇσιν ἅδον θαλίαι καὶ τέρψις ἀοιδῆς. Ησίοδος, Θεογονία 915-7

ΘΟΥΚΥΔΙΔΗΣ

Ἱστορίαι (3.104.6-3.108.3)

[3.104.6] τοσαῦτα μὲν Ὅμηρος ἐτεκμηρίωσεν ὅτι ἦν καὶ τὸ πάλαι μεγάλη ξύνοδος καὶ ἑορτὴ ἐν τῇ Δήλῳ· ὕστερον δὲ τοὺς μὲν χοροὺς οἱ νησιῶται καὶ οἱ Ἀθηναῖοι μεθ᾽ ἱερῶν ἔπεμπον, τὰ δὲ περὶ τοὺς ἀγῶνας καὶ τὰ πλεῖστα κατελύθη ὑπὸ ξυμφορῶν, ὡς εἰκός, πρὶν δὴ οἱ Ἀθηναῖοι τότε τὸν ἀγῶνα ἐποίησαν καὶ ἱπποδρομίας, ὃ πρότερον οὐκ ἦν.
[3.105.1] Τοῦ δ᾽ αὐτοῦ χειμῶνος Ἀμπρακιῶται, ὥσπερ ὑποσχόμενοι Εὐρυλόχῳ τὴν στρατιὰν κατέσχον, ἐκστρατεύονται ἐπὶ Ἄργος τὸ Ἀμφιλοχικὸν τρισχιλίοις ὁπλίταις, καὶ ἐσβαλόντες ἐς τὴν Ἀργείαν καταλαμβάνουσιν Ὄλπας, τεῖχος ἐπὶ λόφου ἰσχυρὸν πρὸς τῇ θαλάσσῃ, ὅ ποτε Ἀκαρνᾶνες τειχισάμενοι κοινῷ δικαστηρίῳ ἐχρῶντο· ἀπέχει δὲ ἀπὸ τῆς Ἀργείων πόλεως ἐπιθαλασσίας οὔσης πέντε καὶ εἴκοσι σταδίους μάλιστα. [3.105.2] οἱ δὲ Ἀκαρνᾶνες οἱ μὲν ἐς Ἄργος ξυνεβοήθουν, οἱ δὲ τῆς Ἀμφιλοχίας ἐν τούτῳ τῷ χωρίῳ ὃ Κρῆναι καλεῖται, φυλάσσοντες τοὺς μετὰ Εὐρυλόχου Πελοποννησίους μὴ λάθωσι πρὸς τοὺς Ἀμπρακιώτας διελθόντες, ἐστρατοπεδεύσαντο. [3.105.3] πέμπουσι δὲ καὶ ἐπὶ Δημοσθένη τὸν ἐς τὴν Αἰτωλίαν Ἀθηναίων στρατηγήσαντα, ὅπως σφίσιν ἡγεμὼν γίγνηται, καὶ ἐπὶ τὰς εἴκοσι ναῦς Ἀθηναίων αἳ ἔτυχον περὶ Πελοπόννησον οὖσαι, ὧν ἦρχεν Ἀριστοτέλης τε ὁ Τιμοκράτους καὶ Ἱεροφῶν ὁ Ἀντιμνήστου. [3.105.4] ἀπέστειλαν δὲ καὶ ἄγγελον οἱ περὶ τὰς Ὄλπας Ἀμπρακιῶται ἐς τὴν πόλιν κελεύοντες σφίσι βοηθεῖν πανδημεί, δεδιότες μὴ οἱ μετ᾽ Εὐρυλόχου οὐ δύνωνται διελθεῖν τοὺς Ἀκαρνᾶνας καὶ σφίσιν ἢ μονωθεῖσιν ἡ μάχη γένηται ἢ ἀναχωρεῖν βουλομένοις οὐκ ᾖ ἀσφαλές.
[3.106.1] Οἱ μὲν οὖν μετ᾽ Εὐρυλόχου Πελοποννήσιοι ὡς ᾔσθοντο τοὺς ἐν Ὄλπαις Ἀμπρακιώτας ἥκοντας, ἄραντες ἐκ τοῦ Προσχίου ἐβοήθουν κατὰ τάχος, καὶ διαβάντες τὸν Ἀχελῷον ἐχώρουν δι᾽ Ἀκαρνανίας οὔσης ἐρήμου διὰ τὴν ἐς Ἄργος βοήθειαν, ἐν δεξιᾷ μὲν ἔχοντες τὴν Στρατίων πόλιν καὶ τὴν φρουρὰν αὐτῶν, ἐν ἀριστερᾷ δὲ τὴν ἄλλην Ἀκαρνανίαν. [3.106.2] καὶ διελθόντες τὴν Στρατίων γῆν ἐχώρουν διὰ τῆς Φυτίας καὶ αὖθις Μεδεῶνος παρ᾽ ἔσχατα, ἔπειτα διὰ Λιμναίας· καὶ ἐπέβησαν τῆς Ἀγραίων, οὐκέτι Ἀκαρνανίας, φιλίας δὲ σφίσιν. [3.106.3] λαβόμενοι δὲ τοῦ Θυάμου ὄρους, ὅ ἐστιν Ἀγραϊκόν, ἐχώρουν δι᾽ αὐτοῦ καὶ κατέβησαν ἐς τὴν Ἀργείαν νυκτὸς ἤδη, καὶ διεξελθόντες μεταξὺ τῆς τε Ἀργείων πόλεως καὶ τῆς ἐπὶ Κρήναις Ἀκαρνάνων φυλακῆς ἔλαθον καὶ προσέμειξαν τοῖς ἐν Ὄλπαις Ἀμπρακιώταις. [3.107.1] γενόμενοι δὲ ἁθρόοι ἅμα τῇ ἡμέρᾳ καθίζουσιν ἐπὶ τὴν Μητρόπολιν καλουμένην καὶ στρατόπεδον ἐποιήσαντο. Ἀθηναῖοι δὲ ταῖς εἴκοσι ναυσὶν οὐ πολλῷ ὕστερον παραγίγνονται ἐς τὸν Ἀμπρακικὸν κόλπον βοηθοῦντες τοῖς Ἀργείοις, καὶ Δημοσθένης Μεσσηνίων μὲν ἔχων διακοσίους ὁπλίτας, ἑξήκοντα δὲ τοξότας Ἀθηναίων. [3.107.2] καὶ αἱ μὲν νῆες περὶ τὰς Ὄλπας τὸν λόφον ἐκ θαλάσσης ἐφώρμουν· οἱ δὲ Ἀκαρνᾶνες καὶ Ἀμφιλόχων ὀλίγοι (οἱ γὰρ πλείους ὑπὸ Ἀμπρακιωτῶν βίᾳ κατείχοντο) ἐς τὸ Ἄργος ἤδη ξυνεληλυθότες παρεσκευάζοντο ὡς μαχούμενοι τοῖς ἐναντίοις, καὶ ἡγεμόνα τοῦ παντὸς ξυμμαχικοῦ αἱροῦνται Δημοσθένη μετὰ τῶν σφετέρων στρατηγῶν. [3.107.3] ὁ δὲ προσαγαγὼν ἐγγὺς τῆς Ὄλπης ἐστρατοπεδεύσατο, χαράδρα δ᾽ αὐτοὺς μεγάλη διεῖργεν. καὶ ἡμέρας μὲν πέντε ἡσύχαζον, τῇ δ᾽ ἕκτῃ ἐτάσσοντο ἀμφότεροι ὡς ἐς μάχην. καὶ (μεῖζον γὰρ ἐγένετο καὶ περιέσχε τὸ τῶν Πελοποννησίων στρατόπεδον) ὁ Δημοσθένης δείσας μὴ κυκλωθῇ λοχίζει ἐς ὁδόν τινα κοίλην καὶ λοχμώδη ὁπλίτας καὶ ψιλοὺς ξυναμφοτέρους ἐς τετρακοσίους, ὅπως κατὰ τὸ ὑπερέχον τῶν ἐναντίων ἐν τῇ ξυνόδῳ αὐτῇ ἐξαναστάντες οὗτοι κατὰ νώτου γίγνωνται. [3.107.4] ἐπεὶ δὲ παρεσκεύαστο ἀμφοτέροις, ᾖσαν ἐς χεῖρας, Δημοσθένης μὲν τὸ δεξιὸν κέρας ἔχων μετὰ Μεσσηνίων καὶ Ἀθηναίων ὀλίγων, τὸ δὲ ἄλλο Ἀκαρνᾶνες ὡς ἕκαστοι τεταγμένοι ἐπεῖχον, καὶ Ἀμφιλόχων οἱ παρόντες ἀκοντισταί, Πελοποννήσιοι δὲ καὶ Ἀμπρακιῶται ἀναμὶξ τεταγμένοι πλὴν Μαντινέων· οὗτοι δὲ ἐν τῷ εὐωνύμῳ μᾶλλον καὶ οὐ τὸ κέρας ἄκρον ἔχοντες ἁθρόοι ἦσαν, ἀλλ᾽ Εὐρύλοχος ἔσχατον εἶχε τὸ εὐώνυμον καὶ οἱ μετ᾽ αὐτοῦ, κατὰ Μεσσηνίους καὶ Δημοσθένη. [3.108.1] ὡς δ᾽ ἐν χερσὶν ἤδη ὄντες περιέσχον τῷ κέρᾳ οἱ Πελοποννήσιοι καὶ ἐκυκλοῦντο τὸ δεξιὸν τῶν ἐναντίων, οἱ ἐκ τῆς ἐνέδρας Ἀκαρνᾶνες ἐπιγενόμενοι αὐτοῖς κατὰ νώτου προσπίπτουσί τε καὶ τρέπουσιν, ὥστε μήτε ἐς ἀλκὴν ὑπομεῖναι φοβηθέντας τε ἐς φυγὴν καὶ τὸ πλέον τοῦ στρατεύματος καταστῆσαι· ἐπειδὴ γὰρ εἶδον τὸ κατ᾽ Εὐρύλοχον καὶ ὃ κράτιστον ἦν διαφθειρόμενον, πολλῷ μᾶλλον ἐφοβοῦντο. καὶ οἱ Μεσσήνιοι ὄντες ταύτῃ μετὰ τοῦ Δημοσθένους τὸ πολὺ τοῦ ἔργου ἐπεξῆλθον. [3.108.2] οἱ δὲ Ἀμπρακιῶται καὶ οἱ κατὰ τὸ δεξιὸν κέρας ἐνίκων τὸ καθ᾽ ἑαυτοὺς καὶ πρὸς τὸ Ἄργος ἀπεδίωξαν· καὶ γὰρ μαχιμώτατοι τῶν περὶ ἐκεῖνα τὰ χωρία τυγχάνουσιν ὄντες. [3.108.3] ἐπαναχωροῦντες δὲ ὡς ἑώρων τὸ πλέον νενικημένον καὶ οἱ ἄλλοι Ἀκαρνᾶνες σφίσι προσέκειντο, χαλεπῶς διεσῴζοντο ἐς τὰς Ὄλπας, καὶ πολλοὶ ἀπέθανον αὐτῶν, ἀτάκτως καὶ οὐδενὶ κόσμῳ προσπίπτοντες πλὴν Μαντινέων· οὗτοι δὲ μάλιστα ξυντεταγμένοι παντὸς τοῦ στρατοῦ ἀνεχώρησαν. καὶ ἡ μὲν μάχη ἐτελεύτα ἐς ὀψέ.

[3.104.6] Αυτές είναι οι μαρτυρίες που μας δίνει ο Όμηρος ότι και παλαιότερα γίνονταν μεγάλες εορτές και πανηγύρι στην Δήλο. Αργότερα οι νησιώτες και οι Αθηναίοι εξακολούθησαν να στέλνουν χορωδίες με σφαχτάρια, αλλά οι αγώνες και οι περισσότερες τελετές καταργήθηκαν επειδή, καθώς φαίνεται, έπεσαν συμφορές, έως την εποχή που οι Αθηναίοι αποκαταστήσαν τους αγώνες και οργάνωσαν και ιπποδρομίες που δεν γίνονταν πρωτύτερα.
[3.105.1] Τον ίδιο χειμώνα οι Αμπρακιώτες, όπως το είχαν υποσχεθεί στον Ευρύλοχο για να τον πείσουν να μείνει εκεί με τον στρατό του, εκστρατεύσαν εναντίον του Άργους του Αμφιλοχικού με τρεις χιλιάδες οπλίτες. Έκαναν εισβολή στην Αργεία περιοχή και κυρίεψαν το φρούριο Όλπες που είναι οχυρό, χτισμένο σε παραθαλάσσιο λόφο. Το είχαν χτίσει παλαιότερα οι Ακαρνάνες και το χρησιμοποιούσαν για κοινό ομοσπονδιακό δικαστήριο. Απέχει περίπου είκοσι πέντε στάδια από την πόλη του Άργους που είναι παραθαλάσσια. [3.105.2] Από τους Ακαρνάνες, άλλοι πήγαν να βοηθήσουν το Άργος και άλλοι έστησαν στρατόπεδο σε μια τοποθεσία της Αμφιλοχίας που ονομάζεται Κρήνες, για να παρακολουθούν τους Πελοποννησίους του Ευρυλόχου μην περάσουν κρυφά κι ενωθούν με τους Αμπρακιώτες. [3.105.3] Έστειλαν μήνυμα στον Δημοσθένη, στρατηγό των Αθηναίων στην αιτωλική εκστρατεία, και τον παρακάλεσαν ν᾽ αναλάβει αρχηγός τους. Ειδοποίησαν και τα είκοσι αθηναϊκά καράβια που έτυχε να περιπλέουν στα πελοποννησιακά παράλια με αρχηγούς τον Αριστοτέλη του Τιμοκράτους και τον Ιεροφώντα του Αντιμνήστου. [3.105.4] Οι Αμπρακιώτες που ήσαν στις Όλπες, έστειλαν κι εκείνοι μήνυμα στην πολιτεία τους ζητώντας τους να έρθουν να τους βοηθήσουν με όλες τις δυνάμεις τους. Φοβόνταν μήπως ο Ευρύλοχος δεν μπορέσει να περάσει ανάμεσα από τους Ακαρνάνες. Σε τέτοια περίπτωση, θα ήσαν αναγκασμένοι, είτε να δώσουν μάχη μόνοι τους είτε να επιχειρήσουν επικίνδυνη υποχώρηση.
[3.106.1] Όταν ο Ευρύλοχος και οι Πελοποννήσιοι έμαθαν ότι οι Αμπρακιώτες είχαν φτάσει στην τοποθεσία Όλπες, βιάστηκαν να φύγουν από το Πρόσχιον για να πάνε να τους βοηθήσουν. Πέρασαν τον Αχελώο και προχώρησαν στην Ακαρνανία (ήταν αφρούρητη γιατί όλες οι δυνάμεις είχαν πάει να βοηθήσουν το Άργος) έχοντας δεξιά την πολιτεία των Στρατίων με την φρουρά της και αριστερά την υπόλοιπη Ακαρνανία. [3.106.2] Πέρασαν από το έδαφος των Στρατίων, μετά από την Φυτία, έπειτα πέρασαν κοντά από την Μεδεώνα και από την Λιμναία. Έφτασαν στην φιλική χώρα των Αγραίων, που δεν είναι πια Ακαρνανία. [3.106.3] Έφτασαν και πέρασαν το αγραϊκό βουνό Θύαμος και, βαδίζοντας νύχτα πια, κατέβηκαν στο έδαφος των Αργείων και πέρασαν απαρατήρητοι μεταξύ του Άργους και της Κρήνης, όπου οι Ακαρνάνες είχαν την φρουρά τους και ενώθηκαν με τους Αμπρακιώτες που ήσαν στις Όλπες.
[3.107.1] Αφού, λοιπόν, ενώθηκαν, όταν ξημέρωσε πήραν θέσεις γύρω από την τοποθεσία Μητρόπολη κι έστησαν στρατόπεδο. Λίγο αργότερα, τα είκοσι αθηναϊκά καράβια που έρχονταν να βοηθήσουν το Άργος, έφτασαν στον Αμπρακικό κόλπο. Έφτασε και ο Δημοσθένης με διακόσιους Μεσσηνίους οπλίτες και εξήντα Αθηναίους τοξότες. [3.107.2] Τα καράβια αγκυροβόλησαν αντίκρυ στις Όλπες, αποκλείοντας το οχυρό από θάλασσα. Οι Ακαρνάνες και λίγοι μόνο Αμφιλόχιοι (γιατί τους περισσότερους τους είχαν καθηλώσει οι Αμπρακιώτες) αφού συγκεντρώθηκαν στο Άργος, ετοιμάζονταν ν᾽ αντιμετωπίσουν τον εχθρό κι ανακήρυξαν γενικό αρχηγό του συμμαχικού στρατού τον Δημοσθένη που θα συνεργαζόταν με τους δικούς τους στρατηγούς. [3.107.3] Ο Δημοσθένης πλησίασε στις Όλπες κι έστησε στρατόπεδο σε σημείο όπου μια απότομη χαράδρα χώριζε τις δύο παρατάξεις. Πέντε μέρες δεν επιχείρησαν τίποτε και την έκτη παρατάχτηκαν και οι δύο στρατοί για μάχη. Ο στρατός των Πελοποννησίων ήταν πολυαριθμότερος και κάλυπτε μεγαλύτερο μέτωπο και ο Δημοσθένης, από φόβο μην κυκλωθεί, έστησε ενέδρα σ᾽ ένα χαμηλό πέρασμα, γεμάτο θάμνους, όπου έβαλε οπλίτες και ψιλούς —τετρακόσιους περίπου— με διαταγή, όταν αρχίσει η μάχη, να ορμήσουν απ᾽ τον κρυψώνα τους και να χτυπήσουν τον εχθρό από πίσω, στο σημείο όπου υπερφαλάγγιζε την παράταξη. [3.107.4] Όταν οι δύο ετοιμάστηκαν, άρχισε η συμπλοκή. Ο Δημοσθένης ήταν στην δεξιά πτέρυγα με τους Μεσσηνίους και λίγους Αθηναίους. Στην υπόλοιπη παράταξη ήσαν οι Ακαρνάνες με τους αρχηγούς τους και όσοι Αμφιλόχιοι ακοντιστές ήσαν εκεί. Οι Πελοποννήσιοι είχαν παραταχτεί ανακατεμένοι με τους Αμπρακιώτες, εκτός από τους Μαντινείς, οι οποίοι ήσαν, όλοι μαζί, στην αριστερή πτέρυγα, αλλά όχι στην άκρη της όπου βρισκόταν ο Ευρύλοχος με τους δικούς του. Αντίκριζε τους Μεσσηνίους και τον Δημοσθένη.
[3.108.1] Καθώς άρχισε η μάχη και το αριστερό των Πελοποννησίων κύκλωνε το δεξιό των αντιπάλων, οι Ακαρνάνες, που ενεδρεύαν, πετάχτηκαν απ᾽ τον κρυψώνα τους, τους χτύπησαν από πίσω και τους έτρεψαν σε φυγή. Ούτε προσπάθησαν ν᾽ αντισταθούν και ο πανικός τους παράσυρε και το μεγαλύτερο μέρος του στρατού ο οποίος, άμα είδε ότι το τμήμα του Ευρυλόχου, που ήταν το καλύτερο, πάθαινε συμφορά, φοβήθηκε ακόμα περισσότερο. Η μεγαλύτερη συμβολή στην επιτυχία αυτήν ήταν των Μεσσηνίων που βρίσκονταν στο σημείο εκείνο με τον Δημοσθένη. [3.108.2] Οι Αμπρακιώτες και όσοι ήσαν στην δεξιά πτέρυγα, νίκησαν και καταδίωξαν τους αντιπάλους τους προς το Άργος. Οι Αμπρακιώτες είναι οι καλύτεροι πολεμιστές της περιοχής. [3.108.3] Αλλά όταν γύρισαν από την καταδίωξη, είδαν ότι το μεγαλύτερο μέρος του στρατού τους είχε νικηθεί. Άρχισαν να πιέζονται από τους Ακαρνάνες και υποχώρησαν με μεγάλη δυσκολία προς τις Όλπες. Σκοτώθηκαν πολλοί γιατί, εκτός από τους Μαντινείς, υποχωρούσαν άτακτα και χωρίς καμιά πειθαρχία. Οι Μαντινείς υποχώρησαν με πολύ περισσότερη τάξη απ᾽ όλο τον άλλο στρατό. Έτσι τέλειωσε η μάχη προς το βράδυ.