Γραφικό

Μνημοσύνη
Ψηφιακή Βιβλιοθήκη της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας

Μνημοσύνης δ᾽ ἐξαῦτις ἐράσσατο καλλικόμοιο,
ἐξ ἧς οἱ Μοῦσαι χρυσάμπυκες ἐξεγένοντο
ἐννέα, τῇσιν ἅδον θαλίαι καὶ τέρψις ἀοιδῆς. Ησίοδος, Θεογονία 915-7

ΘΟΥΚΥΔΙΔΗΣ

Ἱστορίαι (3.103.1-3.104.5)

[3.103.1] Οἱ δ᾽ ἐν τῇ Σικελίᾳ Ἀθηναῖοι τοῦ ἐπιγιγνομένου χειμῶνος ἐπελθόντες μετὰ τῶν Ἑλλήνων ξυμμάχων καὶ ὅσοι Σικελῶν κατὰ κράτος ἀρχόμενοι ὑπὸ Συρακοσίων καὶ ξύμμαχοι ὄντες ἀποστάντες αὐτοῖς [ἀπὸ Συρακοσίων] ξυνεπολέμουν, ἐπ᾽ Ἴνησσαν τὸ Σικελικὸν πόλισμα, οὗ τὴν ἀκρόπολιν Συρακόσιοι εἶχον, προσέβαλον, καὶ ὡς οὐκ ἐδύναντο ἑλεῖν, ἀπῇσαν. [3.103.2] ἐν δὲ τῇ ἀναχωρήσει ὑστέροις Ἀθηναίων τοῖς ξυμμάχοις ἀναχωροῦσιν ἐπιτίθενται οἱ ἐκ τοῦ τειχίσματος Συρακόσιοι, καὶ προσπεσόντες τρέπουσί τε μέρος τι τοῦ στρατοῦ καὶ ἀπέκτειναν οὐκ ὀλίγους. [3.103.3] καὶ μετὰ τοῦτο ἀπὸ τῶν νεῶν ὁ Λάχης καὶ οἱ Ἀθηναῖοι ἐς τὴν Λοκρίδα ἀποβάσεις τινὰς ποιησάμενοι κατὰ τὸν Καϊκῖνον ποταμὸν τοὺς προσβοηθοῦντας Λοκρῶν μετὰ Προξένου τοῦ Καπάτωνος ὡς τριακοσίους μάχῃ ἐκράτησαν καὶ ὅπλα λαβόντες ἀπεχώρησαν.
[3.104.1] Τοῦ δ᾽ αὐτοῦ χειμῶνος καὶ Δῆλον ἐκάθηραν Ἀθηναῖοι κατὰ χρησμὸν δή τινα. ἐκάθηρε μὲν γὰρ καὶ Πεισίστρατος ὁ τύραννος πρότερον αὐτήν, οὐχ ἅπασαν, ἀλλ᾽ ὅσον ἀπὸ τοῦ ἱεροῦ ἐφεωρᾶτο τῆς νήσου· τότε δὲ πᾶσα ἐκαθάρθη τοιῷδε τρόπῳ. [3.104.2] θῆκαι ὅσαι ἦσαν τῶν τεθνεώτων ἐν Δήλῳ, πάσας ἀνεῖλον, καὶ τὸ λοιπὸν προεῖπον μήτε ἐναποθνῄσκειν ἐν τῇ νήσῳ μήτε ἐντίκτειν, ἀλλ᾽ ἐς τὴν Ῥήνειαν διακομίζεσθαι. ἀπέχει δὲ ἡ Ῥήνεια τῆς Δήλου οὕτως ὀλίγον ὥστε Πολυκράτης ὁ Σαμίων τύραννος ἰσχύσας τινὰ χρόνον ναυτικῷ καὶ τῶν τε ἄλλων νήσων ἄρξας καὶ τὴν Ῥήνειαν ἑλὼν ἀνέθηκε τῷ Ἀπόλλωνι τῷ Δηλίῳ ἁλύσει δήσας πρὸς τὴν Δῆλον. καὶ τὴν πεντετηρίδα τότε πρῶτον μετὰ τὴν κάθαρσιν ἐποίησαν οἱ Ἀθηναῖοι τὰ Δήλια. [3.104.3] ἦν δέ ποτε καὶ τὸ πάλαι μεγάλη ξύνοδος ἐς τὴν Δῆλον τῶν Ἰώνων τε καὶ περικτιόνων νησιωτῶν· ξύν τε γὰρ γυναιξὶ καὶ παισὶν ἐθεώρουν, ὥσπερ νῦν ἐς τὰ Ἐφέσια Ἴωνες, καὶ ἀγὼν ἐποιεῖτο αὐτόθι καὶ γυμνικὸς καὶ μουσικός, χορούς τε ἀνῆγον αἱ πόλεις. [3.104.4] δηλοῖ δὲ μάλιστα Ὅμηρος ὅτι τοιαῦτα ἦν ἐν τοῖς ἔπεσι τοῖσδε, ἅ ἐστιν ἐκ προοιμίου Ἀπόλλωνος·
ἀλλ᾽ ὅτε Δήλῳ, Φοῖβε, μάλιστά γε θυμὸν ἐτέρφθης,
ἔνθα τοι ἑλκεχίτωνες Ἰάονες ἠγερέθονται
σὺν σφοῖσιν τεκέεσσι γυναιξί τε σὴν ἐς ἀγυιάν·
ἔνθα σε πυγμαχίῃ τε καὶ ὀρχηστυῖ καὶ ἀοιδῇ
μνησάμενοι τέρπουσιν, ὅταν καθέσωσιν ἀγῶνα.
[3.104.5] ὅτι δὲ καὶ μουσικῆς ἀγὼν ἦν καὶ ἀγωνιούμενοι ἐφοίτων ἐν τοῖσδε αὖ δηλοῖ, ἅ ἐστιν ἐκ τοῦ αὐτοῦ προοιμίου· τὸν γὰρ Δηλιακὸν χορὸν τῶν γυναικῶν ὑμνήσας ἐτελεύτα τοῦ ἐπαίνου ἐς τάδε τὰ ἔπη, ἐν οἷς καὶ ἑαυτοῦ ἐπεμνήσθη·
ἀλλ᾽ ἄγεθ᾽, ἱλήκοι μὲν Ἀπόλλων Ἀρτέμιδι ξύν,
χαίρετε δ᾽ ὑμεῖς πᾶσαι. ἐμεῖο δὲ καὶ μετόπισθε
μνήσασθ᾽, ὁππότε κέν τις ἐπιχθονίων ἀνθρώπων
ἐνθάδ᾽ ἀνείρηται ταλαπείριος ἄλλος ἐπελθών·
«ὦ κοῦραι, τίς δ᾽ ὔμμιν ἀνὴρ ἥδιστος ἀοιδῶν
ἐνθάδε πωλεῖται, καὶ τέῳ τέρπεσθε μάλιστα;»
ὑμεῖς δ᾽ εὖ μάλα πᾶσαι ὑποκρίνασθαι ἀφήμως·
«τυφλὸς ἀνήρ, οἰκεῖ δὲ Χίῳ ἔνι παιπαλοέσσῃ.»

[3.103.1] Τον επόμενο χειμώνα, οι Αθηναίοι που ήσαν στην Σικελία ξεκίνησαν με τους Έλληνες συμμάχους τους και με Σικελούς οι οποίοι, πριν, ήσαν υπήκοοι των Συρακουσών και σύμμαχοί τους, αλλά είχαν επαναστατήσει και συμπολεμούσαν με τους Αθηναίους, και χτύπησαν την Ίνησσα, πολιτεία σικελική. Φρουρά Συρακουσίων κρατούσε την ακρόπολή της. Δεν μπόρεσαν, όμως, να την κυριέψουν κι έφυγαν. [3.103.2] Αλλά, ενώ υποχωρούσαν τελευταίοι οι σύμμαχοι των Αθηναίων, τους έκαναν επίθεση οι Συρακούσιοι της φρουράς και τους νίκησαν και σκότωσαν πολλούς. [3.103.3] Μετά απ᾽ αυτά ο Λάχης, με τους Αθηναίους, έκανε μερικές αποβάσεις στην Λοκρίδα, κοντά στον Καϊκίνο ποταμό, και νίκησαν σε μάχη τριακόσιους Λοκρούς που, με αρχηγό τον Πρόξενο του Καπάτωνος, είχαν παραταχθεί εναντίον τους. Πήραν τα όπλα των εχθρών κι έφυγαν.
[3.104.1] Τον ίδιο χειμώνα, οι Αθηναίοι, υπακούοντας σε κάποιο χρησμό, έκαναν κάθαρση της Δήλου. Κάθαρση είχε κάνει ο τύραννος Πεισίστρατος, όχι όμως ολόκληρης της Δήλου, αλλά μόνο σε όση απόσταση φτάνει το μάτι απ᾽ τον Ναό. Οι Αθηναίοι έκαναν κάθαρση σ᾽ όλο το νησί με τον εξής τρόπο. [3.104.2] Σήκωσαν όλους τους τάφους όσων είχαν πεθάνει στην Δήλο κι έβγαλαν διαταγή να μην πεθαίνει και να μην γεννιέται πια κανείς στο νησί, αλλά να μεταφέρεται στην Ρήνεια που απέχει από την Δήλο τόσο λίγο, ώστε ο Σάμιος τύραννος Πολυκράτης που, μιαν εποχή είχε την κυριαρχία στην θάλασσα και είχε κυριέψει και άλλα νησιά και την Ρήνεια, την αφιέρωσε στον Δήλιο Απόλλωνα, δένοντάς την με αλυσίδες στην Δήλο. Μετά την κάθαρση οι Αθηναίοι, για πρώτη φορά, καθιέρωσαν την εορτή που ονομάζεται Δήλια και εορτάζεται κάθε πέντε χρόνια. [3.104.3] Και στα παλαιότερα χρόνια γινόταν μεγάλο πανηγύρι, όπου μαζεύονταν Ίωνες και κάτοικοι των γύρω νησιών. Πήγαιναν με τα γυναικόπαιδά τους, όπως πάνε τώρα οι Ίωνες στα Εφέσια, και γίνονταν αγώνες γυμνικοί και μουσικοί και οι πολιτείες έστελναν χορωδίες. [3.104.4] Ότι έτσι γινόταν τότε, το μαρτυρεί φανερά ο Όμηρος στους ακόλουθους στίχους του ύμνου στον Απόλλωνα:
Κάποτε, πάλι, Φοίβε, ευχαριστιέται η καρδιά σου
σαν μαζεύονται στην Δήλο οι μακροχίτωνες Ίωνες
με τις γυναίκες, τα παιδιά τους, στην ιερή οδό
κι εκεί με το πάλεμα, τους χορούς, τα τραγούδια
σε υμνούν και σε τέρπουν αρχίζοντας αγώνες.
[3.104.5] Ότι γίνονταν και μουσικοί αγώνες και πήγαιναν πολλοί να συναγωνιστούν, το λέει πάλι ο Όμηρος στον ίδιο ύμνο όπου, αφού υμνήσει τον δηλιακό γυναικείο χορό, τελειώνει τον έπαινό του με τους ακόλουθους στίχους, στους οποίους αναφέρει και τον εαυτό του:
Εμπρός! Ας μας είν᾽ ευνοϊκοί ο Απόλλων και η Άρτεμις.
Γεια και χαρά σας, όλες! Να με θυμάστε αργότερα
όταν ποτέ, βασανισμένος άνθρωπος τούτης της γης,
έρθει εδώ και σας ρωτήσει:
Κόρες! Ποιός απ᾽ όλους τους τραγουδιστές
απ᾽ όσους έρχονται στα μέρη αυτά
σας φαίνεται ο πιο γλυκός και μεγαλύτερη
σας χάρισε χαρά
Αποκριθείτε σεις με μια φωνή:
Ο τυφλός που κατοικεί στην Χιό, το πετρονήσι!