Γραφικό

Μνημοσύνη
Ψηφιακή Βιβλιοθήκη της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας

Μνημοσύνης δ᾽ ἐξαῦτις ἐράσσατο καλλικόμοιο,
ἐξ ἧς οἱ Μοῦσαι χρυσάμπυκες ἐξεγένοντο
ἐννέα, τῇσιν ἅδον θαλίαι καὶ τέρψις ἀοιδῆς. Ησίοδος, Θεογονία 915-7

ΘΟΥΚΥΔΙΔΗΣ

Ἱστορίαι (3.96.3-3.98.5)

[3.96.3] Τοὺς δὲ Αἰτωλοὺς οὐκ ἐλάνθανεν αὕτη ἡ παρασκευὴ οὔτε ὅτε τὸ πρῶτον ἐπεβουλεύετο, ἐπειδή τε ὁ στρατὸς ἐσεβεβλήκει, πολλῇ χειρὶ ἐπεβοήθουν πάντες, ὥστε καὶ οἱ ἔσχατοι Ὀφιονέων οἱ πρὸς τὸν Μηλιακὸν κόλπον καθήκοντες Βωμιῆς καὶ Καλλιῆς ἐβοήθησαν. [3.97.1] τῷ δὲ Δημοσθένει τοιόνδε τι οἱ Μεσσήνιοι παρῄνουν· ὅπερ καὶ τὸ πρῶτον ἀναδιδάσκοντες αὐτὸν τῶν Αἰτωλῶν ὡς εἴη ῥᾳδία ἡ αἵρεσις, ἰέναι ἐκέλευον ὅτι τάχιστα ἐπὶ τὰς κώμας καὶ μὴ μένειν ἕως ἂν ξύμπαντες ἁθροισθέντες ἀντιτάξωνται, τὴν δ᾽ ἐν ποσὶν αἰεὶ πειρᾶσθαι αἱρεῖν. [3.97.2] ὁ δὲ τούτοις τε πεισθεὶς καὶ τῇ τύχῃ ἐλπίσας, ὅτι οὐδὲν αὐτῷ ἠναντιοῦτο, τοὺς Λοκροὺς οὐκ ἀναμείνας οὓς αὐτῷ ἔδει προσβοηθῆσαι (ψιλῶν γὰρ ἀκοντιστῶν ἐνδεὴς ἦν μάλιστα) ἐχώρει ἐπὶ Αἰγιτίου, καὶ κατὰ κράτος αἱρεῖ ἐπιών. ὑπέφευγον γὰρ οἱ ἄνθρωποι καὶ ἐκάθηντο ἐπὶ τῶν λόφων τῶν ὑπὲρ τῆς πόλεως· ἦν γὰρ ἐφ᾽ ὑψηλῶν χωρίων ἀπέχουσα τῆς θαλάσσης ὀγδοήκοντα σταδίους μάλιστα. [3.97.3] οἱ δὲ Αἰτωλοί (βεβοηθηκότες γὰρ ἤδη ἦσαν ἐπὶ τὸ Αἰγίτιον) προσέβαλλον τοῖς Ἀθηναίοις καὶ τοῖς ξυμμάχοις καταθέοντες ἀπὸ τῶν λόφων ἄλλοι ἄλλοθεν καὶ ἐσηκόντιζον, καὶ ὅτε μὲν ἐπίοι τὸ τῶν Ἀθηναίων στρατόπεδον, ὑπεχώρουν, ἀναχωροῦσι δὲ ἐπέκειντο· καὶ ἦν ἐπὶ πολὺ τοιαύτη ἡ μάχη, διώξεις τε καὶ ὑπαγωγαί, ἐν οἷς ἀμφοτέροις ἥσσους ἦσαν οἱ Ἀθηναῖοι. [3.98.1] μέχρι μὲν οὖν οἱ τοξόται εἶχόν τε τὰ βέλη αὐτοῖς καὶ οἷοί τε ἦσαν χρῆσθαι, οἱ δὲ ἀντεῖχον (τοξευόμενοι γὰρ οἱ Αἰτωλοὶ ἄνθρωποι ψιλοὶ ἀνεστέλλοντο)· ἐπειδὴ δὲ τοῦ τε τοξάρχου ἀποθανόντος οὗτοι διεσκεδάσθησαν καὶ αὐτοὶ ἐκεκμήκεσαν καὶ ἐπὶ πολὺ τῷ αὐτῷ πόνῳ ξυνεχόμενοι, οἵ τε Αἰτωλοὶ ἐνέκειντο καὶ ἐσηκόντιζον, οὕτω δὴ τραπόμενοι ἔφευγον, καὶ ἐσπίπτοντες ἔς τε χαράδρας ἀνεκβάτους καὶ χωρία ὧν οὐκ ἦσαν ἔμπειροι διεφθείροντο· καὶ γὰρ ὁ ἡγεμὼν αὐτοῖς τῶν ὁδῶν Χρόμων ὁ Μεσσήνιος ἐτύγχανε τεθνηκώς. [3.98.2] οἱ δὲ Αἰτωλοὶ ἐσακοντίζοντες πολλοὺς μὲν αὐτοῦ ἐν τῇ τροπῇ κατὰ πόδας αἱροῦντες ἄνθρωποι ποδώκεις καὶ ψιλοὶ διέφθειρον, τοὺς δὲ πλείους τῶν ὁδῶν ἁμαρτάνοντας καὶ ἐς τὴν ὕλην ἐσφερομένους, ὅθεν διέξοδοι οὐκ ἦσαν, πῦρ κομισάμενοι περιεπίμπρασαν· [3.98.3] πᾶσά τε ἰδέα κατέστη τῆς φυγῆς καὶ τοῦ ὀλέθρου τῷ στρατοπέδῳ τῶν Ἀθηναίων, μόλις τε ἐπὶ τὴν θάλασσαν καὶ τὸν Οἰνεῶνα τῆς Λοκρίδος, ὅθεν περ καὶ ὡρμήθησαν, οἱ περιγενόμενοι κατέφυγον. [3.98.4] ἀπέθανον δὲ τῶν τε ξυμμάχων πολλοὶ καὶ αὐτῶν Ἀθηναίων ὁπλῖται περὶ εἴκοσι μάλιστα καὶ ἑκατόν. τοσοῦτοι μὲν τὸ πλῆθος καὶ ἡλικία ἡ αὐτὴ οὗτοι βέλτιστοι δὴ ἄνδρες ἐν τῷ πολέμῳ τῷδε ἐκ τῆς Ἀθηναίων πόλεως διεφθάρησαν· ἀπέθανε δὲ καὶ ὁ ἕτερος στρατηγὸς Προκλῆς. [3.98.5] τοὺς δὲ νεκροὺς ὑποσπόνδους ἀνελόμενοι παρὰ τῶν Αἰτωλῶν καὶ ἀναχωρήσαντες ἐς Ναύπακτον ὕστερον ἐς τὰς Ἀθήνας ταῖς ναυσὶν ἐκομίσθησαν. Δημοσθένης δὲ περὶ Ναύπακτον καὶ τὰ χωρία ταῦτα ὑπελείφθη, τοῖς πεπραγμένοις φοβούμενος τοὺς Ἀθηναίους.

[3.96.3] Αλλά όλη η ετοιμασία αυτή δεν πέρασε απαρατήρητη απ᾽ τους Αιτωλούς, ούτε καν στην αρχή όταν σχεδιαζόταν, κι έτσι, μόλις ο στρατός έκανε εισβολή, όλοι οι Αιτωλοί έτρεξαν να συγκεντρωθούν για να τον αποκρούσουν, ακόμα και οι πιο μακρινοί Οφιονείς που κατοικούν στον Μαλιακό κόλπο — Βωμιείς και Καλλιείς.
[3.97.1] Οι Μεσσήνιοι, όμως, επιμέναν για να εφαρμόσει ο Δημοσθένης το αρχικό σχέδιο, λέγοντάς του ότι ήταν εύκολο να υποτάξει τους Αιτωλούς και τον βιάζαν να χτυπήσει όσο το δυνατόν πιο γρήγορα τα χωριά χωρίς να περιμένει να συγκεντρωθούν οι Αιτωλοί εναντίον του, αλλά να κυριεύει ένα ένα τα χωριά καθώς θα προχωρούσε. [3.97.2] Ο Δημοσθένης, που δεν είχε συναντήσει αντίσταση, πείστηκε στα λόγια τους και στηρίχτηκε στην καλή του τύχη. Χωρίς, λοιπόν, να περιμένει τους Λοκρούς που θα έρχονταν να τον βοηθήσουν (είχε μεγάλη ανάγκη από ελαφριά οπλισμένους και από ακοντιστές), προχώρησε εναντίον του Αιγιτίου και το πήρε με την πρώτη έφοδο, γιατί οι κάτοικοι είχαν φύγει κρυφά και είχαν πιάσει τα γύρω από την πόλη υψώματα. Το Αιγίτιο είναι χτισμένο σε ορεινή περιοχή και απέχει από την θάλασσα περισσότερο από ογδόντα στάδια. [3.97.3] Οι Αιτωλοί, που είχαν τρέξει να βοηθήσουν το Αιγίτιο, άρχισαν επίθεση εναντίον των Αθηναίων και των συμμάχων τους, κατεβαίνοντας με ορμή από τους γύρω λόφους απ᾽ όλες τις μεριές κι έριχναν τα ακόντιά τους. Κάθε φορά που οι Αθηναίοι προχωρούσαν, εκείνοι υποχωρούσαν, και κάθε φορά που υποχωρούσαν οι Αθηναίοι εκείνοι προχωρούσαν. Αυτή η μάχη, που ήταν καταδίωξη και υποχώρηση, κράτησε πολύ και οι Αθηναίοι υστερούσαν και στα δύο.
[3.98.1] Όσο οι τοξότες τους είχαν βέλη και μπορούσαν να τα χρησιμοποιήσουν, οι Αθηναίοι άντεχαν τοξεύοντας τους Αιτωλούς, που ήσαν ελαφριά οπλισμένοι, και τους αναχαίτιζαν. Αλλά όταν οι τοξότες έχασαν τον αρχηγό τους που σκοτώθηκε, σκόρπισαν. Και ο υπόλοιπος στρατός ήταν εξαντλημένος απ᾽ τον πολύωρο αγώνα και τους συνεχείς ελιγμούς, ενώ οι Αιτωλοί τούς έκαναν επιθέσεις και τους έριχναν ακόντια. Και τότε άρχισε η φυγή. Οι Αθηναίοι έπεφταν σε χαράδρες που δεν είχαν διέξοδο και σε μέρη που δεν ήξεραν και σκοτώθηκαν πολλοί. Ο οδηγός τους, ο Χρόμων ο Μεσσήνιος, είχε σκοτωθεί. [3.98.2] Οι Αιτωλοί, ταχείς και ελαφριά οπλισμένοι, τους κυνηγούσαν από κοντά, τους έριχναν ακόντια και σκότωσαν πολλούς. Οι περισσότεροι Αθηναίοι έχασαν τον δρόμο τους και μπήκαν στο δάσος από όπου δεν μπόρεσαν να βγουν. Τότε οι Αιτωλοί έφεραν φωτιά και την έβαλαν απ᾽ όλες τις μεριές, [3.98.3] και οι Αθηναίοι έπαθαν κάθε λογής καταστροφή και θάνατο. Όσοι μπόρεσαν να σωθούν ξέφυγαν προς την θάλασσα και στον Οινεώνα της Λοκρίδος απ᾽ όπου είχαν ξεκινήσει. [3.98.4] Απ᾽ τους συμμάχους σκοτώθηκαν πολλοί κι απ᾽ τους Αθηναίους οπλίτες σκοτώθηκαν εκατόν είκοσι περίπου. Τόσος ήταν ο αριθμός τους, κι ήσαν διαλεχτοί, της πρώτης ηλικίας, οι καλύτεροι στρατιώτες τους οποίους έχασε η Αθήνα στον πόλεμο αυτόν. Σκοτώθηκε κι ένας από τους δύο στρατηγούς, ο Προκλής. [3.98.5] Οι Αθηναίοι έκαναν εκεχειρία με τους Αιτωλούς για να σηκώσουν τους νεκρούς τους και γύρισαν στην Ναύπακτο. Από εκεί επέστρεψαν με τον στόλο στην Αθήνα. Αλλά ο Δημοσθένης φοβόταν τους Αθηναίους εξαιτίας των όσων είχαν συμβεί κι έμεινε στην περιοχή της Ναυπάκτου.