Γραφικό

Μνημοσύνη
Ψηφιακή Βιβλιοθήκη της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας

Μνημοσύνης δ᾽ ἐξαῦτις ἐράσσατο καλλικόμοιο,
ἐξ ἧς οἱ Μοῦσαι χρυσάμπυκες ἐξεγένοντο
ἐννέα, τῇσιν ἅδον θαλίαι καὶ τέρψις ἀοιδῆς. Ησίοδος, Θεογονία 915-7

ΘΟΥΚΥΔΙΔΗΣ

Ἱστορίαι (3.64.5-3.67.7)

[3.64.5] «Τὰ μὲν οὖν ἐς τὸν ἡμέτερόν τε ἀκούσιον μηδισμὸν καὶ τὸν ὑμέτερον ἑκούσιον ἀττικισμὸν τοιαῦτα ἀποφαίνομεν· [3.65.1] ἃ δὲ τελευταῖά φατε ἀδικηθῆναι, παρανόμως γὰρ ἐλθεῖν ἡμᾶς ἐν σπονδαῖς καὶ ἱερομηνίᾳ ἐπὶ τὴν ὑμετέραν πόλιν, οὐ νομίζομεν οὐδ᾽ ἐν τούτοις ὑμῶν μᾶλλον ἁμαρτεῖν. [3.65.2] εἰ μὲν γὰρ ἡμεῖς αὐτοὶ πρός τε τὴν πόλιν ἐλθόντες ἐμαχόμεθα καὶ τὴν γῆν ἐδῃοῦμεν ὡς πολέμιοι, ἀδικοῦμεν· εἰ δὲ ἄνδρες ὑμῶν οἱ πρῶτοι καὶ χρήμασι καὶ γένει, βουλόμενοι τῆς μὲν ἔξω ξυμμαχίας ὑμᾶς παῦσαι, ἐς δὲ τὰ κοινὰ τῶν πάντων Βοιωτῶν πάτρια καταστῆσαι, ἐπεκαλέσαντο ἑκόντες, τί ἀδικοῦμεν; οἱ γὰρ ἄγοντες παρανομοῦσι μᾶλλον τῶν ἑπομένων. [3.65.3] ἀλλ᾽ οὔτ᾽ ἐκεῖνοι, ὡς ἡμεῖς κρίνομεν, οὔτε ἡμεῖς· πολῖται δὲ ὄντες ὥσπερ ὑμεῖς καὶ πλείω παραβαλλόμενοι, τὸ ἑαυτῶν τεῖχος ἀνοίξαντες καὶ ἐς τὴν αὑτῶν πόλιν φιλίως, οὐ πολεμίως κομίσαντες ἐβούλοντο τούς τε ὑμῶν χείρους μηκέτι μᾶλλον γενέσθαι τούς τε ἀμείνους τὰ ἄξια ἔχειν, σωφρονισταὶ ὄντες τῆς γνώμης καὶ τῶν σωμάτων τὴν πόλιν οὐκ ἀλλοτριοῦντες ἀλλ᾽ ἐς τὴν ξυγγένειαν οἰκειοῦντες, ἐχθροὺς οὐδενὶ καθιστάντες, ἅπασι δ᾽ ὁμοίως ἐνσπόνδους. [3.66.1] τεκμήριον δὲ ὡς οὐ πολεμίως ἐπράσσομεν· οὔτε γὰρ ἠδικήσαμεν οὐδένα, προείπομέν τε τὸν βουλόμενον κατὰ τὰ τῶν πάντων Βοιωτῶν πάτρια πολιτεύειν ἰέναι πρὸς ἡμᾶς. [3.66.2] καὶ ὑμεῖς ἄσμενοι χωρήσαντες καὶ ξύμβασιν ποιησάμενοι τὸ μὲν πρῶτον ἡσυχάζετε, ὕστερον δὲ κατανοήσαντες ἡμᾶς ὀλίγους ὄντας, εἰ ἄρα καὶ ἐδοκοῦμέν τι ἀνεπιεικέστερον πρᾶξαι οὐ μετὰ τοῦ πλήθους ὑμῶν ἐσελθόντες, τὰ μὲν ὁμοῖα οὐκ ἀνταπέδοτε ἡμῖν, μήτε νεωτερίσαι ἔργῳ λόγοις τε πείθειν ὥστε ἐξελθεῖν, ἐπιθέμενοι δὲ παρὰ τὴν ξύμβασιν, οὓς μὲν ἐν χερσὶν ἀπεκτείνατε, οὐχ ὁμοίως ἀλγοῦμεν (κατὰ νόμον γὰρ δή τινα ἔπασχον), οὓς δὲ χεῖρας προϊσχομένους καὶ ζωγρήσαντες ὑποσχόμενοί τε ἡμῖν ὕστερον μὴ κτενεῖν παρανόμως διεφθείρατε, πῶς οὐ δεινὰ εἴργασθε; [3.66.3] καὶ ταῦτα τρεῖς ἀδικίας ἐν ὀλίγῳ πράξαντες, τήν τε λυθεῖσαν ὁμολογίαν καὶ τῶν ἀνδρῶν τὸν ὕστερον θάνατον καὶ τὴν περὶ αὐτῶν ἡμῖν μὴ κτενεῖν ψευσθεῖσαν ὑπόσχεσιν, ἢν τὰ ἐν τοῖς ἀγροῖς ὑμῖν μὴ ἀδικῶμεν, ὅμως φατὲ ἡμᾶς παρανομῆσαι καὶ αὐτοὶ ἀξιοῦτε μὴ ἀντιδοῦναι δίκην. οὔκ, ἤν γε οὗτοι τὰ ὀρθὰ γιγνώσκωσιν· πάντων δὲ αὐτῶν ἕνεκα κολασθήσεσθε.
[3.67.1] «Καὶ ταῦτα, ὦ Λακεδαιμόνιοι, τούτου ἕνεκα ἐπεξήλθομεν καὶ ὑπὲρ ὑμῶν καὶ ἡμῶν, ἵνα ὑμεῖς μὲν εἰδῆτε δικαίως αὐτῶν καταγνωσόμενοι, ἡμεῖς δὲ ἔτι ὁσιώτερον τετιμωρημένοι. [3.67.2] καὶ μὴ παλαιὰς ἀρετάς, εἴ τις ἄρα καὶ ἐγένετο, ἀκούοντες ἐπικλασθῆτε, ἃς χρὴ τοῖς μὲν ἀδικουμένοις ἐπικούρους εἶναι, τοῖς δὲ αἰσχρόν τι δρῶσι διπλασίας ζημίας, ὅτι οὐκ ἐκ προσηκόντων ἁμαρτάνουσιν. μηδὲ ὀλοφυρμῷ καὶ οἴκτῳ ὠφελείσθων, πατέρων τε τάφους τῶν ὑμετέρων ἐπιβοώμενοι καὶ τὴν σφετέραν ἐρημίαν. [3.67.3] καὶ γὰρ ἡμεῖς ἀνταποφαίνομεν πολλῷ δεινότερα παθοῦσαν τὴν ὑπὸ τούτων ἡλικίαν ἡμῶν διεφθαρμένην, ὧν πατέρες οἱ μὲν πρὸς ὑμᾶς τὴν Βοιωτίαν ἄγοντες ἀπέθανον ἐν Κορωνείᾳ, οἱ δὲ πρεσβῦται λελειμμένοι καὶ οἰκίαι ἐρῆμοι πολλῷ δικαιοτέραν ὑμῶν ἱκετείαν ποιοῦνται τούσδε τιμωρήσασθαι. [3.67.4] οἴκτου τε ἀξιώτεροι τυγχάνειν οἱ ἀπρεπές τι πάσχοντες τῶν ἀνθρώπων, οἱ δὲ δικαίως, ὥσπερ οἵδε, τὰ ἐναντία ἐπίχαρτοι εἶναι. [3.67.5] καὶ τὴν νῦν ἐρημίαν δι᾽ ἑαυτοὺς ἔχουσιν· τοὺς γὰρ ἀμείνους ξυμμάχους ἑκόντες ἀπεώσαντο. παρενόμησάν τε οὐ προπαθόντες ὑφ᾽ ἡμῶν, μίσει δὲ πλέον ἢ δίκῃ κρίναντες καὶ οὐκ ἀνταποδόντες νῦν τὴν ἴσην τιμωρίαν· ἔννομα γὰρ πείσονται καὶ οὐχὶ ἐκ μάχης χεῖρας προϊσχόμενοι, ὥσπερ φασίν, ἀλλ᾽ ἀπὸ ξυμβάσεως ἐς δίκην σφᾶς αὐτοὺς παραδόντες. [3.67.6] ἀμύνατε οὖν, ὦ Λακεδαιμόνιοι, καὶ τῷ τῶν Ἑλλήνων νόμῳ ὑπὸ τῶνδε παραβαθέντι, καὶ ἡμῖν ἄνομα παθοῦσιν ἀνταπόδοτε χάριν δικαίαν ὧν πρόθυμοι γεγενήμεθα, καὶ μὴ τοῖς τῶνδε λόγοις περιωσθῶμεν ἐν ὑμῖν, ποιήσατε δὲ τοῖς Ἕλλησι παράδειγμα οὐ λόγων τοὺς ἀγῶνας προθήσοντες ἀλλ᾽ ἔργων, ὧν ἀγαθῶν μὲν ὄντων βραχεῖα ἡ ἀπαγγελία ἀρκεῖ, ἁμαρτανομένων δὲ λόγοι ἔπεσι κοσμηθέντες προκαλύμματα γίγνονται. [3.67.7] ἀλλ᾽ ἢν οἱ ἡγεμόνες, ὥσπερ νῦν ὑμεῖς, κεφαλαιώσαντες πρὸς τοὺς ξύμπαντας διαγνώμας ποιήσησθε, ἧσσόν τις ἐπ᾽ ἀδίκοις ἔργοις λόγους καλοὺς ζητήσει.»

[3.64.5] Αυτά έχομε να πούμε για τον δικό μας ακούσιο μηδισμό και για τον δικό σας εκούσιο αττικισμό.
[3.65.1] »Ας έρθομε τώρα στα όσα λέτε ότι πάθατε από μας τελευταία, ότι δηλαδή σας επιτεθήκαμε σε καιρό ειρήνης και μάλιστα μέρα γιορτής. Ούτε και σ᾽ αυτό πιστεύομε ότι σφάλαμε περισσότερο από σας. [3.65.2] Αν είχαμε έρθει απρόκλητοι εναντίον σας, σαν εχθροί, με σκοπό να σας πολεμήσομε και να καταστρέψομε την γη σας, τότε είμαστε ένοχοι. Αλλ᾽ αν οι πρώτοι από τους πολίτες σας, απ᾽ τις καλύτερες και πλουσιότερες οικογένειες, ήρθαν να μας ζητήσουν βοήθεια για ν᾽ αποκηρύξετε την συμμαχία σας με τους ξένους και να δεχθείτε πάλι τους πατροπαράδοτους κοινούς βοιωτικούς θεσμούς, πώς μπορείτε και λέτε ότι είμαστε ένοχοι; Εκείνοι που παρακινούν σε μια αδικία έχουν μεγαλύτερη ευθύνη από εκείνους που τους ακολουθούν. [3.65.3] Αλλά, κατά την γνώμη μας, ούτε εκείνοι, ούτε εμείς κάναμε τίποτε το άδικο. Ήσαν πολίτες της Πλάταιας σαν και σας και μάλιστα θα έχαναν πολύ περισσότερα από σας. Κι όμως μας άνοιξαν την πύλη και μας οδήγησαν μέσα στην πόλη σαν φίλους και όχι σαν εχθρούς και σκοπός τους ήταν να εμποδίσουν τα μεταξύ σας κακά στοιχεία ν᾽ αποκτήσουν ακόμα μεγαλύτερη επιρροή και να βοηθήσουν τους καλούς πολίτες να πάρουν την θέση που τους ταίριαζε, ώστε ν᾽ ανορθώσουν την δημόσια ζωή χωρίς να στερήσουν την πολιτεία απ᾽ τους πολίτες της, αλλά να τους επαναφέρουν στους κόλπους της βοιωτικής οικογένειας και τούτο δεν θα σας είχε φέρει σε αντίθεση με κανέναν και θα είχατε ειρήνη με όλους.
[3.66.1] »Απόδειξη ότι δεν ενεργήσαμε εχθρικά είναι ότι δεν κακοποιήσαμε κανέναν και ότι βγάλαμε προκήρυξη ότι όσοι ήθελαν ν᾽ αποδεχτούν τους θεσμούς που κυβερνούν όλους τους Βοιωτούς, δεν είχαν παρά να έρθουν με το μέρος μας. [3.66.2] Και σεις, στην αρχή, δεχτήκατε πρόθυμα την πρότασή μας, εκάνατε συμφωνία μαζί μας και καθίσατε ήσυχα. Αλλά όταν καταλάβατε ότι ήμαστε λίγοι, δεν μας συμπεριφερθήκατε με τον ίδιο τρόπο. Δηλαδή και αν ακόμα, κατά την γνώμη σας, είχαμε κάνει ανάρμοστη πράξη μπαίνοντας στην πολιτεία σας χωρίς την συγκατάθεση του λαού, αντί να μην επιχειρήστε τίποτε εναντίον μας και να μας πείσετε μ᾽ επιχειρήματα ν᾽ αποτραβηχτούμε, μας χτυπήσατε, παραβιάζοντας την συμφωνία. Δεν θλιβόμαστε τόσο για όσους σκοτώσατε επάνω στην συμπλοκή (γιατί αυτό ήταν φυσικό να συμβεί), αλλά δεν ήταν φρικτή η πράξη που κάνατε σφάζοντας, παρά κάθε νόμο, εκείνους που πιάσατε αιχμαλώτους; Είχαν πέσει ικέτες μπροστά σας και μας είχατε υποσχεθεί να μην τους σκοτώστε! [3.66.3] Μέσα σε λίγες ώρες κάνατε τρεις άδικες πράξεις. Καταπατήσατε την συμφωνία, σκοτώσατε τους αιχμαλώτους και αθετήσατε την υπόσχεση που μας είχατε δώσει να μην τους πειράξετε αν δεν πειράζαμε εμείς τα χωράφια σας. Και λέτε ότι εμείς παρανομήσαμε κι έχετε την αξίωση να μην δώστε λόγο για τις δικές σας πράξεις. Όχι βέβαια! Αν οι δικαστές, εδώ, πάρουν την σωστή απόφαση, θα τιμωρηθείτε για τα όσα κάνατε.
[3.67.1] »Όλα αυτά, Λακεδαιμόνιοι, τα αναπτύξαμε με λεπτομέρειες και για το δικό μας και για το δικό σας συμφέρον. Για να ξέρετε ότι δίκαια θα τους καταδικάστε και ότι εμείς ζητούμε δίκαιη εκδίκηση. [3.67.2] Μην τους λυπηθείτε ακούγοντας τα παλιά τους κατορθώματα —αν ποτέ έκαναν κατορθώματα!— Αυτά πρέπει να ωφελούν μόνο εκείνους που υποφέρουν, ενώ πρέπει να προκαλούν την διπλή τιμωρία εκείνων που εγκληματούν γιατί είναι αντίθετα προς την φύση τους. Ας μην τους βοηθήσουν ούτε οι θρήνοι τους ούτε ο οίκτος σας ούτε οι επικλήσεις στους τάφους των πατέρων σας ούτε οι οδυρμοί τους για την εγκατάλειψη στην οποία βρίσκονται. [3.67.3] Σ᾽ αυτά μπορούμε ν᾽ απαντήσομε ότι έπαθαν πολύ μεγαλύτερη συμφορά οι νέοι στρατιώτες μας που τους κατάσφαξαν αυτοί. Οι πατέρες των νέων αυτών, άλλοι σκοτώθηκαν στην Κορώνεια εξασφαλίζοντάς σας την συμμαχία της Βοιωτίας, κι άλλοι, γέροι, και χωρίς γιους, έχουν μείνει έρημοι και έχουν περισσότερους τίτλους να σας ζητούν να τιμωρήστε αυτούς εδώ. [3.67.4] Λύπη πρέπει να αισθάνεται κανείς για εκείνους που τιμωρούνται άδικα, αλλά όταν τιμωρούνται δίκαια, όπως αυτοί εδώ, πρέπει να αισθάνεται κανείς ικανοποίηση. [3.67.5] Όσο για την σημερινή τους εγκατάλειψη, αυτοί και μόνο φταίνε, γιατί απομάκρυναν μόνοι τους τους καλύτερους συμμάχους τους. Παρανόμησαν εναντίον μας χωρίς να τους έχομε πειράξει, κινημένοι από μίσος και όχι από αίσθημα δικαιοσύνης. Και τώρα ακόμα δεν θα πληρώσουν όπως θα έπρεπε τις αδικίες τους, γιατί θα τιμωρηθούν νόμιμα, αφού δεν παραδόθηκαν, όπως ισχυρίζονται, νικημένοι σε πεδίο μάχης και ζητώντας χάρη, αλλά παραδόθηκαν μετά από ρητή συμφωνία για να δικαστούν. [3.67.6] Υπερασπιστείτε, λοιπόν, Λακεδαιμόνιοι, τους θεσμούς των Ελλήνων που τους παραβιάσαν αυτοί εδώ. Αποδώστε μας δικαιοσύνη σε μας που πάθαμε τόσα απ᾽ αυτούς, σε μας που προσφέρομε με τόση προθυμία την βοήθειά μας στον πόλεμο. Μην τους αφήστε με τα λόγια τους να σας αποξενώσουν από μας, αλλά ενεργήστε ώστε ν᾽ αποδείξτε στους Έλληνες ότι βασίζετε την κρίση σας όχι στους λόγους, αλλά στα έργα και ότι αν τα έργα είναι καλά δεν χρειάζεται μεγάλη ρητορική ανάπτυξή τους, αν είναι όμως κακά, τότε χρειάζονται τα πολλά λόγια για να κρύψουν την αλήθεια με αισθηματισμούς. [3.67.7] Αν αρχηγοί, όπως είσαστε σεις τώρα, προσέξετε μόνο την ουσία των πραγμάτων και πάρετε την σωστή απόφαση, τότε θα πάψει ο καθένας να ελπίζει ότι θα μπορεί με ωραίους λόγους να καλύπτει κακές πράξεις!»