Γραφικό

Μνημοσύνη
Ψηφιακή Βιβλιοθήκη της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας

Μνημοσύνης δ᾽ ἐξαῦτις ἐράσσατο καλλικόμοιο,
ἐξ ἧς οἱ Μοῦσαι χρυσάμπυκες ἐξεγένοντο
ἐννέα, τῇσιν ἅδον θαλίαι καὶ τέρψις ἀοιδῆς. Ησίοδος, Θεογονία 915-7

ΙΣΟΚΡΑΤΗΣ

Ἀρεοπαγιτικός (7) (71-77)


[71] Τάχ᾽ οὖν ἄν τις θαυμάσειεν, τί βουλόμενος ἀντὶ τῆς πολιτείας τῆς οὕτω πολλὰ καὶ καλὰ διαπεπραγμένης ἑτέραν ὑμᾶς πείθω μεταλαβεῖν, καὶ τίνος ἕνεκα νῦν μὲν οὕτω καλῶς ἐγκεκωμίακα τὴν δημοκρατίαν, ὅταν δὲ τύχω, πάλιν μεταβαλὼν ἐπιτιμῶ καὶ κατηγορῶ τῶν καθεστώτων.
[72] Ἐγὼ δὲ καὶ τῶν ἰδιωτῶν τοὺς ὀλίγα μὲν κατορθοῦντας, πολλὰ δ᾽ ἐξαμαρτάνοντας μέμφομαι καὶ νομίζω φαυλοτέρους εἶναι τοῦ δέοντος, καὶ πρός γε τούτοις τοὺς γεγονότας ἐκ καλῶν κἀγαθῶν ἀνδρῶν, καὶ μικρῷ μὲν ὄντας ἐπιεικεστέρους τῶν ὑπερβαλλόντων ταῖς πονηρίαις, πολὺ δὲ χείρους τῶν πατέρων, λοιδορῶ, καὶ συμβουλεύσαιμ᾽ ἂν αὐτοῖς παύσασθαι τοιούτοις οὖσιν. [73] Τὴν αὐτὴν οὖν γνώμην ἔχω καὶ περὶ τῶν κοινῶν· ἡγοῦμαι γὰρ δεῖν ἡμᾶς οὐ μέγα φρονεῖν, οὐδ᾽ ἀγαπᾶν εἰ κακοδαιμονησάντων καὶ μανέντων ἀνθρώπων νομιμώτεροι γεγόναμεν, ἀλλὰ πολὺ μᾶλλον ἀγανακτεῖν καὶ βαρέως φέρειν εἰ χείρους τῶν προγόνων τυγχάνοιμεν ὄντες· πρὸς γὰρ τὴν ἐκείνων ἀρετὴν, ἀλλ᾽ οὐ πρὸς τὴν τῶν τριάκοντα πονηρίαν ἁμιλλητέον ἡμῖν ἐστιν, ἄλλως τε καὶ προσῆκον ἡμῖν βελτίστοις ἁπάντων ἀνθρώπων εἶναι. [74] Καὶ τοῦτον εἴρηκα τὸν λόγον οὐ νῦν πρῶτον, ἀλλὰ πολλάκις ἤδη καὶ πρὸς πολλούς. Ἐπίσταμαι γὰρ ἐν μὲν τοῖς ἄλλοις τόποις φύσεις ἐγγιγνομένας καρπῶν καὶ δένδρων καὶ ζῴων ἰδίας ἐν ἑκάστοις καὶ πολὺ τῶν ἄλλων διαφερούσας, τὴν δ᾽ ἡμετέραν χώραν ἄνδρας φέρειν καὶ τρέφειν δυναμένην οὐ μόνον πρὸς τὰς τέχνας καὶ τὰς πράξεις καὶ τοὺς λόγους εὐφυεστάτους, ἀλλὰ καὶ πρὸς ἄνδρειαν καὶ πρὸς ἀρετὴν πολὺ διαφέροντας. [75] Τεκμαίρεσθαι δὲ δίκαιόν ἐστιν τοῖς τε παλαιοῖς ἀγῶσιν, οὓς ἐποιήσαντο πρὸς Ἀμαζόνας καὶ Θρᾷκας καὶ Πελοποννησίους ἅπαντας, καὶ τοῖς κινδύνοις τοῖς περὶ τὰ Περσικὰ γενομένοις, ἐν οἷς καὶ μόνοι καὶ μετὰ Πελοποννησίων, καὶ πεζομαχοῦντες καὶ ναυμαχοῦντες, νικήσαντες τοὺς βαρβάρους ἀριστείων ἠξιώθησαν· ὧν οὐδὲν ἂν ἔπραξαν, εἰ μὴ πολὺ τὴν φύσιν διήνεγκαν. [76] Καὶ μηδεὶς οἰέσθω ταύτην τὴν εὐλογίαν ἡμῖν προσήκειν τοῖς νῦν πολιτευομένοις, ἀλλὰ πολὺ τοὐναντίον. Εἰσὶν γὰρ οἱ τοιοῦτοι τῶν λόγων ἔπαινος μὲν τῶν ἀξίους σφᾶς αὐτοὺς τῆς τῶν προγόνων ἀρετῆς παρεχόντων, κατηγορία δὲ τῶν τὰς εὐγενείας ταῖς αὑτῶν ῥᾳθυμίαις καὶ κακίαις καταισχυνόντων. Ὅπερ ἡμεῖς ποιοῦμεν· εἰρήσεται γὰρ τἀληθές. Τοιαύτης γὰρ ἡμῖν τῆς φύσεως ὑπαρχούσης οὐ διεφυλάξαμεν αὐτὴν, ἀλλ᾽ ἐμπεπτώκαμεν εἰς ἄνοιαν καὶ ταραχὴν καὶ πονηρῶν πραγμάτων ἐπιθυμίαν. [77] Ἀλλὰ γὰρ ἢν ἐπακολουθῶ τοῖς ἐνοῦσιν ἐπιτιμῆσαι καὶ κατηγορῆσαι τῶν ἐνεστώτων πραγμάτων, δέδοικα μὴ πόρρω λίαν τῆς ὑποθέσεως ἀποπλανηθῶ. Περὶ μὲν οὖν τούτων καὶ πρότερον εἰρήκαμεν καὶ πάλιν ἐροῦμεν, ἢν μὴ πείσωμεν ὑμᾶς παύσασθαι τοιαῦτ᾽ ἐξαμαρτάνοντας· περὶ δ᾽ ὧν ἐξ ἀρχῆς τὸν λόγον κατεστησάμην, βραχέα διαλεχθεὶς παραχωρῶ τοῖς βουλομένοις ἔτι συμβουλεύειν περὶ τούτων.


[71] Ίσως λοιπόν θα μπορούσε κανείς να διερωτηθεί τί είναι αυτό που με κάνει να προσπαθώ να σας πείσω να εγκαθιδρύσετε άλλο πολίτευμα στη θέση αυτού που έχει πετύχει τόσο πολλά και ωραία έργα, και για ποιό λόγο έχω εγκωμιάσει τώρα τόσο ωραία τη δημοκρατία και, έτσι στην τύχη, αφού αλλάξω γνώμη, κατακρίνω και κατηγορώ το σημερινό καθεστώς. [72] Εγώ όμως κατηγορώ εξίσου και τους απλούς πολίτες που λίγα πετυχαίνουν και πολλά λάθη διαπράττουν και τους θεωρώ χειρότερους από όσο πρέπει· εκείνους μάλιστα που, ενώ κατάγονται από ευγενείς προγόνους, είναι λίγο μόνο καλύτεροι από τους υπερβολικά κακοήθεις αλλά πολύ χειρότεροι από τους πατέρες τους τους λοιδορώ και θα τους συμβούλευα να πάψουν να είναι τέτοιοι. [73] Την ίδια γνώμη έχω και για τα κοινά· νομίζω δηλαδή ότι δεν πρέπει να υπερηφανευόμαστε ούτε και να είμαστε ικανοποιημένοι, εάν υπήρξαμε νομιμότεροι από ανθρώπους που έχουν παραφρονήσει ή τρελαθεί, αλλά πολύ περισσότερο να αγανακτούμε και να το φέρουμε βαριά, εάν τυχαίνει να είμαστε κατώτεροι από τους προγόνους μας. Γιατί πρέπει να συναγωνιζόμαστε εκείνους στην αρετή και όχι τους Τριάκοντα στην κακοήθεια, όταν μάλιστα ταιριάζει σε μας να είμαστε οι καλύτεροι από όλους τους ανθρώπους.
[74] Και δεν είναι η πρώτη φορά που τα λέω αυτά, αλλά τα έχω πει πολλές φορές ως τώρα, και μάλιστα ενώπιον πολλών. Γιατί ξέρω καλά ότι σε άλλα μέρη παράγονται καρποί δέντρων και γεννιούνται ζώα με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά σε κάθε τόπο και που διαφέρουν πολύ από τα άλλα· η δική μας χώρα όμως μπορεί να γεννά και να ανατρέφει άνδρες όχι μόνο ικανότατους από τη φύση τους στις τέχνες, στα έργα και στον λόγο αλλά και κατά πολύ ανώτερους στην παλικαριά και στην αρετή.
[75] Σωστό είναι να βγάλει κανείς συμπεράσματα και από τους παλαιούς αγώνες που διεξήγαγαν οι πρόγονοί μας εναντίον των Αμαζόνων, των Θρακών και όλων των Πελοποννησίων, και από τους αγώνες εναντίον των Περσών, κατά τους οποίους και μόνοι και μαζί με τους Πελοποννησίους νίκησαν τους βαρβάρους και σε μάχες στη στεριά και στη θάλασσα και κρίθηκαν άξιοι αριστείων. Τίποτε από αυτά όμως δεν θα κατόρθωναν, εάν δεν υπερείχαν κατά πολύ από τους άλλους στα φυσικά προσόντα.
[76] Και ας μη φανταστεί κανείς ότι ο καλός αυτός λόγος ταιριάζει σε μας, τους σημερινούς πολιτικούς· ακριβώς το αντίθετο. Οι λόγοι αυτού του είδους είναι έπαινος για όσους παρουσίασαν τους εαυτούς τους αντάξιους της αρετής των προγόνων τους, αλλά μομφή για εκείνους που με την οκνηρία και τη δειλία τους ντρόπιασαν την ευγενή καταγωγή τους. Και αυτό ακριβώς κάνουμε εμείς· ας πούμε επιτέλους την αλήθεια. Γιατί, μολονότι έχουμε τέτοια φυσικά προσόντα, δεν τα διαφυλάξαμε, αλλά έχουμε πέσει σε ανοησία, σε ψυχική ταραχή και επιθυμία φαύλων πραγμάτων.
[77] Σταματώ όμως, γιατί, αν εξακολουθήσω να κατακρίνω τα φυσικά μας ελαττώματα και να κατηγορώ τη σημερινή κατάσταση, φοβάμαι μήπως παρασυρθώ και φτάσω πολύ μακριά από το θέμα του λόγου μου. Σχετικά λοιπόν με αυτά, και προηγουμένως έχω μιλήσει και πάλι θα μιλήσω, εκτός και αν σας πείσω να πάψετε να διαπράττετε τέτοια σφάλματα. Για όσα όμως όρισα αρχικά ως θέμα του λόγου μου, θα προσθέσω λίγα ακόμη και θα παραχωρήσω το βήμα σε όποιους επιθυμούν να δώσουν επιπλέον συμβουλές γι᾽ αυτά.