[1] Υπάρχουν μερικοί που υπερηφανεύονται, όταν επιλέξουν ένα θέμα περίεργο και παράδοξο και μπορέσουν να μιλήσουν γι᾽ αυτό κατά τρόπο ανεκτό. Άλλοι πάλι έχουν φτάσει σε βαθιά γεράματα υποστηρίζοντας ότι δεν είναι δυνατόν να λέει κανείς ψέματα, ούτε να αντιλέγει, ούτε να παρουσιάζει δύο διαφορετικές απόψεις για τα ίδια θέματα, ενώ άλλοι διδάσκοντας ότι η ανδρεία, η σοφία και η δικαιοσύνη είναι ένα και το αυτό πράγμα και ότι δεν έχουμε από τη φύση μας καμιάν από τις αρετές αυτές, αλλά υπάρχει μία μόνο επιστήμη για όλες αυτές· άλλοι τέλος ασχολούνται με εριστικές συζητήσεις, που όχι μόνο δεν ωφελούν σε τίποτε, αλλά και μπορούν να δημιουργούν προβλήματα στους μαθητές τους.
[2] Εγώ λοιπόν, εάν έβλεπα ότι το άσκοπο αυτό ενδιαφέρον έχει κάνει την εμφάνισή του πρόσφατα στους λόγους ρητόρων και ότι αυτοί καμαρώνουν για τη νέα ανακάλυψη, δεν θα είχα την ίδια έκπληξη γι᾽ αυτούς. Υπάρχει όμως κανείς μέχρι σήμερα τόσο απληροφόρητος, που να μη γνωρίζει τον Πρωταγόρα και τους συγχρόνους του σοφιστές, που μας άφησαν συγγράμματα αυτού του είδους και ακόμη πιο περίπλοκα από αυτά; [3] Πώς θα μπορούσε κανείς να ξεπεράσει τον Γοργία, που τόλμησε να πει πως δεν υπάρχει κανένα από τα όντα, ή τον Ζήνωνα, που προσπαθεί να παρουσιάσει την ίδια άποψη ως δυνατή και μη δυνατή, ή τον Μέλισσο, ο οποίος, ενώ τα όντα στη φύση είναι άπειρα, προσπάθησε να βρει αποδείξεις ότι το σύμπαν είναι ενιαίο; [4] Ωστόσο, παρόλο που εκείνοι απέδειξαν περίτρανα πως είναι εύκολο να κατασκευάσουν έναν ψεύτικο λόγο για οποιοδήποτε θέμα, μερικοί εξακολουθούν και σήμερα να κατατρίβονται με τα ίδια πράγματα, ενώ έπρεπε να εγκαταλείψουν αυτή την απάτη που προσποιείται ότι με τα επιχειρήματα συντελεί στη διερεύνηση, ενώ στα πράγματα εδώ και πολύν καιρό έχει αχρηστευθεί· να επιδιώκουν την αλήθεια, [5] να εξασκούν τους μαθητές τους στις πρακτικές της πολιτικής ζωής, να τους γυμνάζουν γύρω από την εμπειρία στα πολιτικά, έχοντας κατά νουν ότι είναι προτιμότερο να έχει κανείς σωστές απόψεις για χρήσιμα πράγματα παρά να έχει λεπτομερείς γνώσεις για τα άχρηστα, να υπερέχει έστω και λίγο στα μεγάλα ζητήματα παρά να ξεπερνά τους άλλους κατά πολύ στα μικρά και σ᾽ αυτά που δεν ωφελούν καθόλου στη ζωή.
[6] Αλλά δεν νοιάζονται για τίποτε άλλο εκτός από την είσπραξη χρημάτων από τους νέους. Αυτό μπορεί να το κατορθώσει η μεθοδική γνώση των εριστικών συζητήσεων· γιατί όσοι δεν ενδιαφέρονται ούτε για τα προσωπικά τους συμφέροντα ούτε για τα δημόσια βρίσκουν ευχαρίστηση σ᾽ αυτούς ακριβώς τους ρητορικούς λόγους που τυχαίνει να μην είναι χρήσιμοι ούτε και σε ένα ζήτημα. [7] Και τους νέους αξίζει να τους συγχωρήσει κανείς, αν σκέφτονται κατ᾽ αυτό τον τρόπο· γιατί σε όλα τα ζητήματα ρέπουν συνεχώς προς τα περιττά και τα παράδοξα. Αλλά εκείνους που υπόσχονται ότι τάχα μορφώνουν τους νέους αξίζει να τους επιτιμούμε, γιατί, ενώ κατηγορούν εκείνους που εξαπατούν τους άλλους στις ιδιωτικές συμφωνίες και εκμεταλλεύονται ανέντιμα την ικανότητά τους στον λόγο, αυτοί οι ίδιοι κάνουν πολύ πιο φοβερά πράγματα από εκείνους που κατηγορούν· γιατί εκείνοι στο κάτω κάτω ζημιώνουν κάποιους άλλους, άγνωστους, ενώ αυτοί βλάπτουν κυρίως τους μαθητές τους. [8] Έχουν σημειώσει τόσο μεγάλη πρόοδο στην ψευδολογία, ώστε ήδη μερικοί, βλέποντας αυτούς να ωφελούνται από τις ψευτιές αυτές, τολμούν και γράφουν ότι η ζωή των φτωχών και των εξορίστων είναι πιο αξιοζήλευτη από τη ζωή των άλλων ανθρώπων και χρησιμοποιούν ως απόδειξη το επιχείρημα ότι, αν μπορούν να αναπτύσσουν ικανοποιητικά κάπως θέματα πονηρά, εύκολα θα έχουν την ευχέρεια να μιλούν τουλάχιστον για τα ωραία και τα καλά. [9] Αλλά αυτό που κατά τη γνώμη μου είναι το πιο γελοίο από όλα είναι το να επιζητούν να πείσουν με αυτούς τους λόγους ότι κατέχουν την πολιτική επιστήμη, επειδή μπορούν να κάνουν επίδειξη με αυτά που υπόσχονται. Γιατί όσοι διεκδικούν τη φρόνηση και ισχυρίζονται ότι είναι σοφοί πρέπει να ξεχωρίζουν και να είναι ανώτεροι από τους απλούς πολίτες όχι σε θέματα παραμελημένα από τους άλλους αλλά σε εκείνα για τα οποία όλοι ανταγωνίζονται. [10] Τώρα όμως συμπεριφέρονται κατά παρόμοιο τρόπο με αθλητή που υποστηρίζει ότι είναι ο καλύτερος από όλους και παίρνει μέρος σε αγώνα στον οποίο δεν θα καταδεχόταν να πάρει μέρος κανένας άλλος. Γιατί ποιός συνετός άνθρωπος θα επιχειρούσε να εγκωμιάσει τη δυστυχία; Προφανώς καταφεύγουν σ᾽ αυτά τα τεχνάσματα από αδυναμία. [11] Για τη συγγραφή τέτοιων λόγων υπάρχει ένας μόνο τρόπος, που δεν είναι δύσκολο ούτε να ανακαλύψει κανείς, ούτε να μάθει, ούτε να μιμηθεί· αντίθετα, οι γενικότερης αξίας λόγοι, οι αξιόπιστοι, καθώς και οι όμοιοι με αυτούς συντάσσονται και εκφωνούνται με πολλούς εκφραστικούς τρόπους και κατάλληλες μεθόδους, που δύσκολα μαθαίνονται· η σύνθεσή τους μάλιστα είναι τόσο πιο δύσκολη όσο πιο κοπιαστική είναι η σοβαρότητα από την ελαφρότητα και η εντρύφηση από το παιχνίδι. [12] Και να η μεγαλύτερη απόδειξη: από όσους θέλησαν να εγκωμιάσουν τους κηφήνες, το αλάτι και τα παρόμοια, από κανέναν ποτέ μέχρι σήμερα δεν έλειψαν τα επιχειρήματα· αντίθετα, όσοι επιχείρησαν να μιλήσουν επί θεμάτων κατά γενική ορολογία σπουδαίων, ηθικών ή ξεχωριστών για την αρετή, όλοι τους έχουν μιλήσει πολύ κατώτερα των πραγμάτων. [13] Γιατί, για να μιλήσει κανείς όπως αξίζει για το καθένα από τα δύο αυτά είδη θεμάτων, δεν απαιτείται η ίδια ευφυΐα· αλλά, όσο για τα ασήμαντα, είναι εύκολο να τα ξεπεράσει κανείς με τον λόγο, ενώ για τα σπουδαία είναι δύσκολο να φτάσει κανείς στο μέγεθός τους. Για τα πιο γνωστά από αυτά σπάνια μπορεί να βρει κανείς επιχειρήματα που δεν έχει χρησιμοποιήσει προηγουμένως κάποιος άλλος, ενώ για τα ασήμαντα και τα ταπεινά ό,τι φτάσει να πει κανείς αποτελεί πρωτοτυπία.
[14] Γι᾽ αυτό, από αυτούς που θέλησαν να πουν κάτι ωραίο επαινώ ιδιαίτερα εκείνον που έγραψε για την Ελένη, επειδή έφερε στη μνήμη μας μια τέτοια γυναίκα που ξεχώρισε κατά πολύ από τις άλλες στη γενιά, στην ομορφιά και στη δόξα. Ωστόσο, του διέφυγε μια μικρή λεπτομέρεια· ενώ δηλαδή ισχυρίζεται ότι έχει γράψει εγκώμιο γι᾽ αυτήν, αποδείχτηκε ότι έχει συντάξει απολογία για τη ζωή της. [15] Αλλά τόσο προκειμένου περί εγκωμίου όσο και περί απολογίας, ο λόγος δεν έχει τα ίδια ρητορικά μέσα ούτε και αναφέρεται στα ίδια έργα· συμβαίνει μάλιστα το εντελώς αντίθετο· καθόσον η απολογία ταιριάζει σ᾽ αυτούς που κατηγορούνται ότι αδικούν, ενώ το εγκώμιο σε εκείνους που διακρίνονται για κάποιαν αρετή τους. Αλλά, για να μη φανώ ότι κάνω το πιο εύκολο, επικρίνω δηλαδή άλλους χωρίς να παρουσιάζω τίποτε δικό μου, θα προσπαθήσω να μιλήσω γι᾽ αυτή την ίδια γυναίκα, παραλείποντας όλα όσα έχουν πει ως τώρα οι άλλοι.