Γραφικό

Μνημοσύνη
Ψηφιακή Βιβλιοθήκη της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας

Μνημοσύνης δ᾽ ἐξαῦτις ἐράσσατο καλλικόμοιο,
ἐξ ἧς οἱ Μοῦσαι χρυσάμπυκες ἐξεγένοντο
ἐννέα, τῇσιν ἅδον θαλίαι καὶ τέρψις ἀοιδῆς. Ησίοδος, Θεογονία 915-7

ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΣ

Νικίας (1.1-1.5)


[1.1] Ἐπεὶ δοκοῦμεν οὐκ ἀτόπως τῷ Νικίᾳ τὸν Κράσσον παραβάλλειν καὶ τὰ Παρθικὰ παθήματα τοῖς Σικελικοῖς, ὥρα παραιτεῖσθαι καὶ παρακαλεῖν ὑπὲρ ἐμοῦ τοὺς ἐντυγχάνοντας τοῖς συγγράμμασι τούτοις, ὅπως ἐπὶ ταῖς διηγήσεσιν αἷς Θουκυδίδης, αὐτὸς αὑτοῦ περὶ ταῦτα παθητικώτατος ἐναργέστατος ποικιλώτατος γενόμενος, ἀμιμήτως ἐξενήνοχε, μηδὲν ἡμᾶς ὑπολάβωσι πεπονθέναι Τιμαίῳ πάθος ὅμοιον, ὃς ἐλπίσας τὸν μὲν Θουκυδίδην ὑπερβαλεῖσθαι δεινότητι, τὸν δὲ Φίλιστον ἀποδείξειν παντάπασι φορτικὸν καὶ ἰδιώτην, διὰ μέσων ὠθεῖται τῇ ἱστορίᾳ τῶν μάλιστα κατωρθωμένων ἐκείνοις ἀγώνων καὶ ναυμαχιῶν καὶ δημηγοριῶν, οὐ μὰ Δία
παρὰ Λύδιον ἅρμα πεζὸς οἰχνεύων
ὥς φησι Πίνδαρος, ἀλλ᾽ ὅλως τις ὀψιμαθὴς καὶ μειρακιώδης φαινόμενος ἐν τούτοις, καὶ κατὰ τὸν Δίφιλον
παχύς, ὠνθυλευμένος στέατι Σικελικῷ,
[1.2] πολλαχοῦ δ᾽ ὑπορρέων εἰς τὸν Ξέναρχον, ὥσπερ ὅταν λέγῃ τοῖς Ἀθηναίοις οἰωνὸν ἡγήσασθαι γεγονέναι τὸν ἀπὸ τῆς νίκης ἔχοντα τοὔνομα στρατηγὸν ἀντειπόντα πρὸς τὴν στρατηγίαν, καὶ τῇ περικοπῇ τῶν Ἑρμῶν προσημαίνειν αὐτοῖς τὸ δαιμόνιον, ὡς ὑφ᾽ Ἑρμοκράτους τοῦ Ἕρμωνος πλεῖστα πείσονται παρὰ τὸν πόλεμον· [1.3] ἔτι δ᾽ εἰκὸς εἶναι τὸν Ἡρακλέα τοῖς μὲν Συρακουσίοις βοηθεῖν διὰ τὴν Κόρην, παρ᾽ ἧς ἔλαβε τὸν Κέρβερον, ὀργίζεσθαι δὲ τοῖς Ἀθηναίοις, ὅτι τοὺς Αἰγεστέας, ἀπογόνους ὄντας Τρώων, ἔσῳζον, αὐτὸς δ᾽ ὑπὸ Λαομέδοντος ἀδικηθεὶς ἀνάστατον ἐποίησε τὴν πόλιν. [1.4] ἀλλὰ τούτῳ μὲν ἴσως ἀπὸ τῆς αὐτῆς ἐμμελείας ταῦτά τε γράφειν ἐπῄει καὶ τὴν Φιλίστου διάλεκτον εὐθύνειν καὶ τοῖς περὶ Πλάτωνα καὶ Ἀριστοτέλην λοιδορεῖσθαι· ἐμοὶ δ᾽ ὅλως μὲν ἡ περὶ λέξιν ἅμιλλα καὶ ζηλοτυπία πρὸς ἑτέρους μικροπρεπὲς φαίνεται καὶ σοφιστικόν, ἂν δὲ πρὸς τὰ ἀμίμητα γίγνηται, καὶ τελέως ἀναίσθητον. [1.5] ἃς γοῦν Θουκυδίδης ἐξήνεγκε πράξεις καὶ Φίλιστος ἐπεὶ παρελθεῖν οὐκ ἔστι, μάλιστά γε δὴ τὸν τρόπον καὶ τὴν διάθεσιν τοῦ ἀνδρὸς ὑπὸ πολλῶν καὶ μεγάλων παθῶν καλυπτομένην περιεχούσας, ἐπιδραμὼν βραχέως καὶ διὰ τῶν ἀναγκαίων, ἵνα μὴ παντάπασιν ἀμελὴς δοκῶ καὶ ἀργὸς εἶναι, τὰ διαφεύγοντα τοὺς πολλούς, ὑφ᾽ ἑτέρων δ᾽ εἰρημένα σποράδην ἢ πρὸς ἀναθήμασιν ἢ ψηφίσμασιν εὑρημένα παλαιοῖς πεπείραμαι συναγαγεῖν, οὐ τὴν ἄχρηστον ἀθροίζων ἱστορίαν, ἀλλὰ τὴν πρὸς κατανόησιν ἤθους καὶ τρόπου παραδιδούς.


[1.1] Επειδή κατά τη γνώμη μου δεν είναι αυθαίρετο να συγκρίνω τον Κράσσο με τον Νικία και τα παθήματα των Πάρθων με εκείνα των Αθηναίων στη Σικελία, είναι, νομίζω, η κατάλληλη στιγμή να απευθύνω σε όσους πάρουν στα χέρια τους τα συγγράμματα αυτά την εξής θερμή παράκληση για τον εαυτό μου: σε περίπτωση που στα συγγράμματά μου συναντήσουν διηγήσεις που έχει περιγράψει ο Θουκυδίδης, που στο πάθος, την ενάργεια και τη γλαφυρότητα ξεπέρασε και τον εαυτό του ακόμη σχετικά με τα γεγονότα αυτά και τα απέδωσε με τρόπο αμίμητο, να μη νομίσουν ότι έχω πάθει κάτι ανάλογο με αυτό που έπαθε ο Τιμαίος. Γιατί αυτός, ελπίζοντας ότι θα ξεπερνούσε τον Θουκυδίδη στη συγγραφική ικανότητα και θα αποδείκνυε ότι ο Φίλιστος ήταν ολωσδιόλου βαρετός και άσχετος, οδηγήθηκε στην εξιστόρηση των πιο σπουδαίων κατορθωμάτων εκείνων, τους αγώνες, τις ναυμαχίες και τις δημόσιες αγορεύσεις, όχι, μα τον Δία, όπως λέει ο Πίνδαρος,
«προχωρώντας πεζός πλάι σε άρμα Λυδικό»
αλλά σαν ένας αποδεδειγμένα αμόρφωτος και παιδαριώδης σε αυτά και σύμφωνα με τον Δίφιλο
«χοντρός, παραγεμισμένος με λίπος Σικελικό».
[1.2] Σε πολλά σημεία μάλιστα της ιστορίας του ξεγλιστρούσε, χωρίς να το καταλάβει, και κατέφευγε στον Ξέναρχο, όπως όταν λέει ότι οι Αθηναίοι είχαν θεωρήσει ως κακό σημάδι το γεγονός ότι είχε φέρει αντιρρήσεις για την ανάληψη της στρατηγίας ο στρατηγός που είχε το όνομά του παράγωγο από το ουσιαστικό νίκη, και ότι με τον ακρωτηριασμό των Ερμών ο θεός τούς προειδοποίησε με σημάδια ότι στη διάρκεια του πολέμου θα πάθουν πάρα πολλά από τον Ερμοκράτη, τον γιο του Έρμωνα. [1.3] Ακόμη, όταν λέει πως ήταν φυσικό να βοηθήσει ο Ηρακλής τους Συρακοσίους για το χατίρι της Περσεφόνης, από την οποία βοηθήθηκε να αρπάξει τον Κέρβερο, και να οργισθεί με τους Αθηναίους, επειδή προσπάθησαν να σώσουν τους Εγεσταίους, τους απογόνους των Τρώων, ενώ αυτός, επειδή αδικήθηκε από τον Λαομέδοντα, κατέστρεψε την πόλη τους.
[1.4] Ίσως όμως ο Τίμαιος, σπρωγμένος από την «αρμονία» που είχε μέσα του, σκεφτόταν να γράψει αυτά, να προσπαθήσει να διορθώσει το λεκτικό του Φίλιστου και να λοιδορήσει τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη. Πάντως, για μένα, η άμιλλα για τη μορφή της γλώσσας και η ζηλοτυπία για τους άλλους είναι φανερή μικροπρέπεια και ένδειξη σοφιστικής νοοτροπίας· αν μάλιστα αφορά σε έργα αμίμητα, τότε πια πρόκειται για απόλυτη αναισθησία. [1.5] Όσα τουλάχιστον γεγονότα εξιστόρησαν ο Θουκυδίδης και ο Φίλιστος, επειδή δεν μου επιτρέπεται να τα προσπεράσω, καθώς αυτά κυρίως περιέχουν τον χαρακτήρα και τον ψυχικό κόσμο του ανδρός που καλύπτεται από πολλά και μεγάλα πάθη, θα ανατρέξω σ᾽ αυτά σύντομα και με τα τελείως αναγκαία. Και, για να μη δώσω την εντύπωση ότι είμαι πέρα για πέρα αμελής και τεμπέλης, έχω προσπαθήσει να συγκεντρώσω όσα διαφεύγουν την προσοχή των πολλών, από τα οποία άλλα έχουν ειπωθεί σποραδικά ή έχουν βρεθεί από τους παλαιούς σε αφιερώματα και σε ψηφίσματα. Δε συγκεντρώνω τις άχρηστες διηγήσεις, αλλά προσφέρω αυτές που θα βοηθήσουν στην κατανόηση του ήθους και του χαρακτήρα του Νικία.