Γραφικό

Μνημοσύνη
Ψηφιακή Βιβλιοθήκη της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας

Μνημοσύνης δ᾽ ἐξαῦτις ἐράσσατο καλλικόμοιο,
ἐξ ἧς οἱ Μοῦσαι χρυσάμπυκες ἐξεγένοντο
ἐννέα, τῇσιν ἅδον θαλίαι καὶ τέρψις ἀοιδῆς. Ησίοδος, Θεογονία 915-7

ΗΡΟΔΟΤΟΣ

Ἱστορίαι (2.164.1-2.171.3)

[2.164.1] Ἔστι δὲ Αἰγυπτίων ἑπτὰ γένεα, καὶ τούτων οἱ μὲν ἱρέες, οἱ δὲ μάχιμοι κεκλέαται, οἱ δὲ βουκόλοι, οἱ δὲ συβῶται, οἱ δὲ κάπηλοι, οἱ δὲ ἑρμηνέες, οἱ δὲ κυβερνῆται. γένεα μὲν Αἰγυπτίων τοσαῦτά ἐστι, οὐνόματα δέ σφι κεῖται ἀπὸ τῶν τεχνέων. [2.164.2] οἱ δὲ μάχιμοι αὐτῶν καλέονται μὲν Καλασίριές τε καὶ Ἑρμοτύβιες, ἐκ νομῶν δὲ τῶνδέ εἰσι· κατὰ γὰρ δὴ νομοὺς Αἴγυπτος ἅπασα διαραίρηται. [2.165.1] Ἑρμοτυβίων μὲν οἵδε εἰσὶ νομοί· Βουσιρίτης, Σαΐτης, Χεμμίτης, Παπρημίτης, νῆσος ἡ Προσωπῖτις καλεομένη, Ναθῶ τὸ ἥμισυ. ἐκ μὲν τούτων τῶν νομῶν Ἑρμοτύβιές εἰσι, γενόμενοι, ὅτε ἐπὶ πλείστους γενοίατο, ἑκκαίδεκα μυριάδες. καὶ τούτων βαναυσίης οὐδεὶς δεδάηκε οὐδέν, ἀλλ᾽ ἀνέωνται ἐς τὸ μάχιμον. [2.166.1] Καλασιρίων δὲ οἵδε ἄλλοι νομοί εἰσι· Θηβαῖος, Βουβαστίτης, Ἀφθίτης, Τανίτης, Μενδήσιος, Σεβεννύτης, Ἀθριβίτης, Φαρβαιθίτης, Θμουΐτης, Ὀνουφίτης, Ἀνύσιος, Μυεκφορίτης· οὗτος ὁ νομὸς ἐν νήσῳ οἰκέει, ἀντίον Βουβάστιος πόλιος. [2.166.2] οὗτοι δὲ οἱ νομοὶ Καλασιρίων εἰσί, γενόμενοι, ὅτε ἐπὶ πλείστους γενοίατο, πέντε καὶ εἴκοσι μυριάδες ἀνδρῶν. οὐδὲ τούτοισι ἔξεστι τέχνην ἐπασκῆσαι οὐδεμίαν, ἀλλὰ τὰ ἐς πόλεμον ἐπασκέουσι μοῦνα, παῖς παρὰ πατρὸς ἐκδεκόμενος. [2.167.1] εἰ μέν νυν καὶ τοῦτο παρ᾽ Αἰγυπτίων μεμαθήκασι οἱ Ἕλληνες, οὐκ ἔχω ἀτρεκέως κρῖναι, ὁρῶν καὶ Θρήικας καὶ Σκύθας καὶ Πέρσας καὶ Λυδοὺς καὶ σχεδὸν πάντας τοὺς βαρβάρους ἀποτιμοτέρους τῶν ἄλλων ἡγημένους πολιητέων τοὺς τὰς τέχνας μανθάνοντας καὶ τοὺς ἐκγόνους τούτων, τοὺς δὲ ἀπαλλαγμένους τῶν χειρωναξιέων γενναίους νομιζομένους εἶναι, καὶ μάλιστα τοὺς ἐς τὸν πόλεμον ἀνειμένους. [2.167.2] μεμαθήκασι δ᾽ ὦν τοῦτο πάντες οἱ Ἕλληνες καὶ μάλιστα Λακεδαιμόνιοι, ἥκιστα δὲ Κορίνθιοι ὄνονται τοὺς χειροτέχνας. [2.168.1] γέρεα δέ σφι ἦν τάδε ἐξαραιρημένα μούνοισι Αἰγυπτίων πάρεξ τῶν ἱρέων, ἄρουραι ἐξαίρετοι δυώδεκα ἑκάστῳ ἀτελέες. ἡ δὲ ἄρουρα ἑκατὸν πήχεών ἐστι Αἰγυπτίων πάντῃ, ὁ δὲ Αἰγύπτιος πῆχυς τυγχάνει ἴσος ἐὼν τῷ Σαμίῳ. [2.168.2] ταῦτα μὲν δὴ τοῖσι ἅπασι ἦν ἐξαραιρημένα, τάδε δὲ ἐν περιτροπῇ ἐκαρποῦντο καὶ οὐδαμὰ ὡυτοί· Καλασιρίων χίλιοι καὶ Ἑρμοτυβίων ἄλλοι ἐδορυφόρεον ἐνιαυτὸν ἕκαστον τὸν βασιλέα· τούτοισι ὦν τάδε πάρεξ τῶν ἀρουρέων ἄλλα ἐδίδοτο ἐπ᾽ ἡμέρῃ ἑκάστῃ, ὀπτοῦ σίτου σταθμὸς πέντε μνέαι ἑκάστῳ, κρεῶν βοέων δύο μνέαι, οἴνου τέσσερες ἀρυστῆρες. ταῦτα τοῖσι αἰεὶ δορυφορέουσι ἐδίδοτο.
[2.169.1] Ἐπείτε δὲ συνιόντες ὅ τε Ἀπρίης ἄγων τοὺς ἐπικούρους καὶ ὁ Ἄμασις πάντας Αἰγυπτίους ἀπίκοντο ἐς Μώμεμφιν πόλιν, συνέβαλον· καὶ ἐμαχέσαντο μὲν εὖ οἱ ξεῖνοι, πλήθεϊ δὲ πολλῷ ἐλάσσονες ἐόντες κατὰ τοῦτο ἑσσώθησαν. [2.169.2] Ἀπρίεω δὲ λέγεται εἶναι ἥδε διάνοια, μηδ᾽ ἂν θεόν μιν μηδένα δύνασθαι παῦσαι τῆς βασιληίης· οὕτω ἀσφαλέως ἑωυτῷ ἱδρῦσθαι ἐδόκεε. καὶ δὴ τότε συμβαλὼν ἑσσώθη καὶ ζωγρηθεὶς ἀπήχθη ἐς Σάϊν πόλιν, ἐς τὰ ἑωυτοῦ οἰκία πρότερον ἐόντα, τότε δὲ Ἀμάσιος ἤδη βασιλήια. [2.169.3] ἐνθαῦτα δὲ ἕως μὲν ἐτρέφετο ἐν τοῖσι βασιληίοισι, καί μιν Ἄμασις εὖ περιεῖπε· τέλος δὲ μεμφομένων Αἰγυπτίων ὡς οὐ ποιοῖ δίκαια τρέφων τὸν σφίσι τε καὶ ἑωυτῷ ἔχθιστον, οὕτω δὴ παραδιδοῖ τὸν Ἀπρίην τοῖσι Αἰγυπτίοισι. οἱ δέ μιν ἀπέπνιξαν καὶ ἔπειτα ἔθαψαν ἐν τῇσι πατρωίῃσι ταφῇσι. [2.169.4] αἱ δέ εἰσι ἐν τῷ ἱρῷ τῆς Ἀθηναίης, ἀγχοτάτω τοῦ μεγάρου, ἐσιόντι ἀριστερῆς χειρός. ἔθαψαν δὲ Σαῗται πάντας τοὺς ἐκ νομοῦ τούτου γενομένους βασιλέας ἔσω ἐν τῷ ἱρῷ. [2.169.5] καὶ γὰρ τὸ τοῦ Ἀμάσιος σῆμα ἑκαστέρω μέν ἐστι τοῦ μεγάρου ἢ τὸ τοῦ Ἀπρίεω καὶ τῶν τούτου προπατόρων, ἔστι μέντοι καὶ τοῦτο ἐν τῇ αὐλῇ τοῦ ἱροῦ, παστὰς λιθίνη μεγάλη καὶ ἠσκημένη στύλοισί τε φοίνικας τὰ δένδρεα μεμιμημένοισι καὶ τῇ ἄλλῃ δαπάνῃ. ἔσω δὲ ἐν τῇ παστάδι διξὰ θυρώματα ἕστηκε, ἐν δὲ τοῖσι θυρώμασι ἡ θήκη ἐστί. [2.170.1] εἰσὶ δὲ καὶ αἱ ταφαὶ τοῦ οὐκ ὅσιον ποιεῦμαι ἐπὶ τοιούτῳ πρήγματι ἐξαγορεύειν τοὔνομα ἐν Σάϊ, ἐν τῷ ἱρῷ τῆς Ἀθηναίης, ὄπισθε τοῦ νηοῦ, παντὸς τοῦ τῆς Ἀθηναίης ἐχόμεναι τοίχου. [2.170.2] καὶ ἐν τῷ τεμένεϊ ὀβελοὶ ἑστᾶσι μεγάλοι λίθινοι, λίμνη τέ ἐστι ἐχομένη λιθίνῃ κρηπῖδι κεκοσμημένη καὶ ἐργασμένῃ εὖ κύκλῳ καὶ μέγαθος, ὡς ἐμοὶ ἐδόκεε, ὅση περ ἡ ἐν Δήλῳ ἡ τροχοειδὴς καλεομένη. [2.171.1] ἐν δὲ τῇ λίμνῃ ταύτῃ τὰ δείκηλα τῶν παθέων αὐτοῦ νυκτὸς ποιεῦσι, τὰ καλέουσι μυστήρια Αἰγύπτιοι. περὶ μέν νυν τούτων εἰδότι μοι ἐπὶ πλέον ὡς ἕκαστα αὐτῶν ἔχει, εὔστομα κείσθω. [2.171.2] καὶ τῆς Δήμητρος τελετῆς πέρι, τὴν οἱ Ἕλληνες θεσμοφόρια καλέουσι, καὶ ταύτης μοι πέρι εὔστομα κείσθω, πλὴν ὅσον αὐτῆς ὁσίη ἐστὶ λέγειν. [2.171.3] αἱ Δαναοῦ θυγατέρες ἦσαν αἱ τὴν τελετὴν ταύτην ἐξ Αἰγύπτου ἐξαγαγοῦσαι καὶ διδάξασαι τὰς Πελασγιώτιδας γυναῖκας· μετὰ δὲ ἐξαναστάσης πάσης Πελοποννήσου ὑπὸ Δωριέων ἐξαπώλετο ἡ τελετή, οἱ δὲ ὑπολειφθέντες Πελοποννησίων καὶ οὐκ ἐξαναστάντες Ἀρκάδες διέσῳζον αὐτὴν μοῦνοι.

[2.164.1] Στους Αιγυπτίους υπάρχουν επτά τάξεις, οι οποίες ονομάζονται: ιερείς, στρατιωτικοί, βουκόλοι, χοιροβοσκοί, έμποροι, διερμηνείς, πηδαλιούχοι. Τόσες λοιπόν είναι οι τάξεις των Αιγυπτίων, και τα ονόματά τους είναι παρμένα από τα επαγγέλματά τους. [2.164.2] Οι στρατιωτικοί ονομάζονται εκεί Καλσίριες και Ερμοτύβιες και είναι από τους εξής νομούς (γιατί η Αίγυπτος ολόκληρη είναι χωρισμένη σε νομούς):
[2.165.1] Των Ερμοτυβίων οι νομοί είναι τούτοι: Βουσιρίτης, Σαΐτης, Χεμμίτης, Παπρημίτης, το νησί που λέγεται Προσωπίτις και ο μισός νομός Ναθώς. Απ᾽ αυτούς λοιπόν τους νομούς είναι οι Ερμοτύβιες, και όταν είχαν φτάσει στον μεγαλύτερό τους αριθμό, ήταν εκατόν εξήντα χιλιάδες άνθρωποι. Κανένας απ᾽ αυτούς δεν μαθαίνει κανένα από τα συνηθισμένα επαγγέλματα, μόνο αφοσιώνεται στο στρατιωτικό.
[2.166.1] Των Καλασιρίων τώρα οι νομοί είναι άλλοι, δηλαδή τούτοι εδώ: Θηβαϊκός, Βουβαστίτης, Αφθίτης, Τανίτης, Μενδήσιος, Σεβεννύτης, Αθριβίτης, Φαρβαιθίτης, Θμουίτης, Ονουφίτης, Ανύτιος, Μυεκφορίτης (ο τελευταίος αυτός βρίσκεται σε νησί, απέναντι από την πόλη Βούβαστη). [2.166.2] Αυτοί λοιπόν είναι οι νομοί των Καλασιρίων, οι οποίοι, όταν είχαν φτάσει στον μεγαλύτερό τους αριθμό, ήταν διακόσιες πενήντα χιλιάδες άνδρες. Ούτε σε αυτούς επιτρέπεται να ασκούν κανένα επάγγελμα, παρά ασχολούνται μόνο με την πολεμική τέχνη που πηγαίνει από πατέρα σε γιο.
[2.167.1] Δεν μπορώ να κρίνω με σιγουριά αν οι Έλληνες το έχουν μάθει και αυτό από τους Αιγυπτίους, γιατί βλέπω ότι και οι Θράκες και οι Σκύθες και οι Πέρσες και οι Λυδοί και όλοι σχεδόν οι βάρβαροι τους πολίτες που μαθαίνουν τις τέχνες και τους γόνους τους τούς περιβάλλουν με λιγότερη τιμή παρ᾽ όσο τους άλλους, ενώ θεωρούν ότι όσοι δεν επιδίδονται στις χειρωνακτικές δουλειές είναι ευγενείς, και προπαντός όσοι είναι δοσμένοι στον πόλεμο. [2.167.2] Πάντως, τη συνήθεια αυτή την έχουν πάρει όλοι οι Έλληνες, και προπαντός οι Λακεδαιμόνιοι, ενώ εκείνοι που περιφρονούν λιγότερο τους χειρώνακτες είναι οι Κορίνθιοι.
[2.168.1] Με εξαίρεση τους ιερείς οι στρατιωτικοί είναι οι μόνοι από τους Αιγυπτίους που έχουν τούτα τα ειδικά προνόμια: δώδεκα ξεχωριστά χωράφια ο καθένας, αφορολόγητα. Το κάθε χωράφι είναι εκατό αιγυπτιακές πήχες στο πλάτος και στο μήκος, και η αιγυπτιακή πήχη είναι ίση με τη σαμιώτικη. [2.168.2] Τα προνόμια αυτά τα παραχωρούσαν σε όλους μαζί τους στρατιωτικούς, αλλά τα νέμονταν εκ περιτροπής και ποτέ οι ίδιοι· κάθε χρόνο χίλιοι Καλασίριες και άλλοι τόσοι Ερμοτύβιες ήταν σωματοφυλακή του βασιλιά· στον καθένα απ᾽ αυτούς, εκτός από τα χωράφια, έδιναν και άλλα πράγματα κάθε μέρα: ψημένο σιτάρι, βάρους ίσου με πέντε μνες, βοδινό κρέας δύο μνες, κρασί τέσσερις αρυστήρες — αυτά έδιναν σε όσους ήταν κάθε φορά σωματοφύλακες.
[2.169.1] Βάδιζαν λοιπόν ο Απρίης επικεφαλής των μισθοφόρων του και ο Άμασις όλων των Αιγυπτίων, και όταν έφτασαν στην πόλη Μώμεφη, δόθηκε η μάχη· οι ξένοι βέβαια πολέμησαν καλά, αλλά ήταν λιγότεροι σε αριθμό, και έτσι νικήθηκαν. [2.169.2] Ο Απρίης, λέγεται, είχε την πεποίθηση ότι ούτε θεός κανένας δεν θα μπορούσε να τον ρίξει από τη βασιλεία: τόσο γερά νόμιζε ότι ήταν στερεωμένος. Μολοντούτο, νικήθηκε στη μάχη, πιάστηκε αιχμάλωτος και οδηγήθηκε στην πόλη Σάιδα, στα ανάκτορα που άλλοτε ήταν δικά του και τώρα του Άμαση. [2.169.3] Εκεί, για ένα διάστημα έζησε στα ανάκτορα, και ο Άμασης του φερνόταν καλά· τελικά όμως οι Αιγύπτιοι παραπονέθηκαν ότι δεν ήταν δίκαιο αυτό που έκανε ο Άμασης, να τρέφει τον χειρότερο εχθρό τους και τον δικό του, και έτσι ο Άμασης παρέδωσε τον Απρίη στους Αιγυπτίους. Και αυτοί τον έπνιξαν και τον έθαψαν στον οικογενειακό του τάφο. [2.169.4] Ο τάφος αυτός βρίσκεται μέσα στο ιερό της Αθηνάς, πολύ κοντά στο ναό, στο αριστερό μας χέρι καθώς μπαίνουμε. Όλους όσοι γίνονταν βασιλιάδες απ᾽ αυτόν τον νομό, οι Σαΐτες τούς έθαβαν μέσα στο ιερό. [2.169.5] Γιατί και του Άμαση το μνήμα μπορεί να είναι λίγο πιο μακριά από τον ναό παρ᾽ όσο του Απρίη και των προγόνων του, μολοντούτο όμως βρίσκεται κι αυτό μέσα στον περίβολο του ναού και είναι μεγάλη πέτρινη στοά διακοσμημένη με κολόνες που μιμούνται φοίνικες, τα δέντρα δηλαδή, και με άλλα ακριβά στολίδια. Μέσα στη στοά βρίσκεται δίφυλλη πόρτα, και μέσα από την πόρτα είναι ο νεκρικός θάλαμος.
[2.170.1] Στη Σάιδα βρίσκεται και ο τάφος εκείνου που το όνομά του δεν θεωρώ ότι είναι ευσέβεια να το ξεστομίσω σε τέτοια περίσταση, μέσα στο ιερό της Αθηνάς, πίσω από τον ναό, και ακουμπά σε ολόκληρον τον τοίχο της Αθηνάς. [2.170.2] Και μέσα στο τέμενος είναι στημένοι μεγάλοι πέτρινοι οβελίσκοι και κοντά εκεί είναι λίμνη στολισμένη με πέτρινο κρηπίδωμα, όμορφα δουλεμένη γύρω γύρω, όμοια στις διαστάσεις, όπως μου φάνηκε, με της Δήλου τη λεγόμενη τροχοειδή.
[2.171.1] Τη νύχτα σ᾽ αυτή τη λίμνη αναπαριστούν τα πάθη του θεού, που οι Αιγύπτιοι τα ονομάζουν μυστήρια. Αν και γνωρίζω περισσότερα για όλα αυτά, πώς είναι τα καθέκαστά τους, το σωστό είναι να μη μιλήσω. [2.171.2] Και για της Δήμητρας την τελετή, που οι Έλληνες την ονομάζουν Θεσμοφόρια, και γι᾽ αυτήν το σωστό είναι να μη μιλήσω, παρά να πω μόνο όσα η ευσέβεια επιτρέπει. [2.171.3] Εκείνες που μετέφεραν αυτή την τελετή από την Αίγυπτο και τη δίδαξαν στις γυναίκες των Πελασγών, ήταν οι κόρες του Δαναού, ύστερα όμως, όταν η Πελοπόννησος άδειασε ολόκληρη εξαιτίας των Δωριέων, η τελετή χάθηκε, και οι μόνοι που τη διέσωσαν ήταν οι Αρκάδες, αυτοί δηλαδή που μεταξύ των Πελοποννησίων έμειναν στον τόπο τους και δεν ξεσηκώθηκαν.