[550c] Έχομε λοιπόν το δεύτερο είδος πολιτεύματος και ανθρώπου.
Το έχομε.
Έπειτ᾽ απ᾽ αυτό, δεν θα πάμε, καθώς λέγει ο Αισχύλος, σ᾽ «άλλον τώρα σ᾽ άλλη κληρωμένο πόλη», ή μάλλον πρώτα σε άλλο πολίτευμα, για ν᾽ ακολουθήσομε την τάξη;
Βεβαιότατα.
Το πολίτευμα που έρχεται, καθώς νομίζω, κατόπιν είναι η ολιγαρχία.

Η μετάβαση από την τιμοκρατία στην ολιγαρχία. Χαρακτηριστικά του ολιγαρχικού καθεστώτος
Και ποιά μορφή του πολιτεύματος ονομάζεις ολιγαρχία;
Εκείνη που στηρίζεται στην περιουσία των πολιτών και όπου [550d] παίρνουν μέρος μόνο οι πλούσιοι, ενώ οι φτωχοί αποκλείονται.
Κατάλαβα.
Λοιπόν δεν πρέπει πρώτα να ειπούμε πώς γίνεται η μετάβαση από την τιμοκρατία στην ολιγαρχία;
Ναι.
Και τυφλός όμως το βλέπει, υποθέτω, πώς γίνεται.
Πώς;
Ο χρυσός που μαζεύεται στα ιδιωτικά ταμεία των πολιτών είναι εκείνος που φέρνει την καταστροφή του πολιτεύματος. Γιατί πρώτα δημιουργούν δαπάνες για τους εαυτούς των και γι᾽ αυτό δίνουν στον νόμο το νόημα που τους συμφέρει, παραβαίνοντάς τον και αυτοί και οι γυναίκες τους.
Φυσικά.
[550e] Έπειτα, νομίζω, το παράδειγμά τους παρασύρει και τους άλλους να τους μιμηθούν και δεν αργούν να γίνουν όλοι ίδιοι.
Βεβαίως.
Έτσι λοιπόν το πάθος του χρηματισμού τούς κυριεύει ολοένα και περισσότερο, και όσο δίνουν μεγαλύτερη εκτίμηση στον πλούτο τόσο ξεπέφτει η αξία της αρετής. Ή αρετή και πλούτος δεν έχουν τέτοια διαφορά μεταξύ τους, ώστε, αν τα βάλομε στις δύο φάλαγγες του ζυγού, όσο ανεβαίνει το ένα τόσο θα κατεβαίνει το άλλο;
Και βέβαια.
[551a] Ώστε όσο τιμώνται στην πόλη τα πλούτη και οι πλούσιοι τόσο θα περιφρονούνται η αρετή και οι χρηστοί άνθρωποι.
Αυτό είναι φανερό.
Επιδιώκεται όμως πάντοτε ένα πράγμα που εκτιμιέται, και αντίθετα παραμελείται εκείνο που περιφρονιέται.
Έτσι είναι.
Ώστε από φιλόδοξοι και φιλότιμοι που ήταν στην τιμοκρατία, καταντούν στο τέλος να γίνουν φιλοχρήματοι και άπληστοι, και τον πλούσιο τον εγκωμιάζουν, τον θαυμάζουν και τον ανυψώνουν στα αξιώματα του κράτους, ενώ τον φτωχό τον περιφρονούν.
Μάλιστα.
Τότε λοιπόν θεσπίζουν με νόμο ως όρο για τη συμμετοχή στην εξουσία [551b] το ποσό της περιουσίας, περισσότερο, όσο πιο ολιγαρχικό είναι το πολίτευμα, και λιγότερο, όσο πάλι είναι τούτο λιγότερο ολιγαρχικό, αποκλείοντας από την εξουσία όλους όσοι δεν έχουν περιουσία ίση με το τίμημα που έχει οριστεί· και όλα αυτά ή τα επιβάλλουν με τη βία και τα όπλα ή με απειλές αναγκάζουν και τους άλλους να τα παραδεχτούν. Ή δεν είναι έτσι;
Έτσι είναι.
Νά λοιπόν —για να τα ειπούμε με συντομία— πώς κατασταίνεται αυτό το πολίτευμα.
Ναι· αλλά ποιά είναι τα ήθη του και [551c] τα ελαττώματα που είπαμε πως έχει;
Πρώτα πρώτα αυτός ο βασικός όρος του πολιτεύματος. Γιατί, πες μου, τί θα γινότανε, αν κάναμε κυβερνήτες των πλοίων τους πλουσιότερους και αποκλείαμε τον φτωχό, μόλο που έχει μεγαλύτερη πείρα στα ναυτικά;
Πάρα πολύ κακά θα πήγαινε τότε η ναυτιλία μας.
Το ίδιο δεν θα γινότανε και στην περίπτωση οποιασδήποτε άλλης αρχής;
Υποθέτω.
Εκτός ίσως από την αρχή της πολιτείας· ή και γι᾽ αυτήν συμβαίνει το ίδιο;
Γι᾽ αυτήν ίσα ίσα περισσότερο από κάθε άλλη, αφού είναι το πιο δύσκολο και το πιο σπουδαίο είδος αρχής.
[551d] Ώστε αυτό το μεγάλο ελάττωμα έχει πρώτα πρώτα η ολιγαρχία.
Φανερό.
Αλλά τί; Αυτό το άλλο σού φαίνεται τάχα μικρότερο;
Το ποιό;
Ότι κατ᾽ ανάγκην η ολιγαρχική πόλη δεν είναι μία αλλά δύο: η μία των φτωχών και η άλλη των πλούσιων, που κατοικούν βέβαια μαζί, αλλά το ένα μέρος θέλει το κακό του άλλου.
Δεν είναι, μά την αλήθεια, μικρότερο.
Αλλ᾽ ακόμη δεν είναι και τούτο καλό, ότι δεν μπορούν ίσως να κάνουν και πόλεμο, γιατί είναι αναγκασμένοι ή να οπλίσουν [551e] το πλήθος, οπότε θα φοβούνται αυτό περισσότερο παρά τους εχθρούς, ή να μη το μεταχειριστούν καθόλου, οπότε θα φανούν αληθινά ολιγαρχικοί ακόμη και σ᾽ αυτή τη μάχη· εξάλλου οι πλούσιοι δεν εννοούν και να συνεισφέρουν χρήματα, αφού είναι φιλάργυροι.
Αλήθεια δεν είναι καλό.
Τί δε; Εκείνο που καταδικάσαμε πρωτύτερα, να καταγίνουνται δηλαδή οι ίδιοι σε πολλά έργα συγχρόνως και να είναι μαζί και γεωργοί [552a] και έμποροι και πολεμιστές, όπως συμβαίνει σ᾽ αυτή την πολιτεία, σου φαίνεται τάχα πως είναι σωστό;
Καθόλου μάλιστα.
Βλέπε τώρα αν απ᾽ όλα αυτά τα κακά το μεγαλύτερο δεν το᾽ χει πρώτη και καλύτερη αυτή εδώ η πολιτεία.
Το ποιό;
Ότι επιτρέπεται στον καθένα να πουλήσει όλα τα υπάρχοντά του και σ᾽ έναν άλλο να τ᾽ αγοράσει απ᾽ αυτόν, και εκείνος που τα πούλησε να παραμένει στην πόλη, χωρίς να είναι πια τίποτα γι᾽ αυτήν, ούτε έμπορος, ούτε τεχνίτης, ούτε ιππέας, ούτε πολίτης, αλλ᾽ απλώς να ονομάζεται φτωχός και άπορος.
[552b] Έχεις δίκιο.
Τούτο πραγματικά δεν εμποδίζεται στις ολιγαρχικές πολιτείες· γιατί αλλιώς δεν θα υπήρχαν εκεί άλλοι υπέρπλουτοι και άλλοι θεόφτωχοι.
Σωστά.
Πρόσεξε ακόμη και σ᾽ αυτό· όταν ο πολίτης, τον καιρό που ήταν πλούσιος, ξόδευε αλύπητα, είχε απ᾽ αυτό καμιάν ωφέλεια η πολιτεία στα επαγγέλματα που είπαμε; ή πραγματικά δεν ήταν ούτε άρχοντας ούτε υπηρέτης αλλ᾽ απλώς ξοδευτής των έτοιμων;
[552c] Όπως το λες· δεν ήταν τίποτ᾽ άλλο παρά ξοδευτής.
Θέλεις λοιπόν να ειπούμε ότι, όπως όταν παρουσιάζεται μέσα στην κυψέλη ο κηφήνας είναι νόσημα του σμήνους, έτσι όταν κι αυτός παρουσιάζεται μέσα στο σπίτι, γίνεται νόσημα της πολιτείας;
Ακούς εκεί δεν θέλω;
Όμως, ω Αδείμαντε, τους φτερωτούς κηφήνες ο θεός τούς έκαμε δίχως κεντρί, ενώ απ᾽ αυτούς τους δίποδες κηφήνες σε μερικούς δεν έδωσε κεντρί, σε άλλους όμως έδωσε, και μάλιστα πολύ φοβερό. Και όσοι δεν έχουν πεθαίνουν στα γερατειά τους φτωχοί, από [552d] τους άλλους όμως γίνονται όλοι εκείνοι που ονομάζονται κακούργοι· δεν είναι αλήθεια;
Βεβαιότατα.
Είναι λοιπόν φανερό ότι σε μια πόλη όπου θα ιδείς φτωχούς υπάρχουν κρυμμένοι το δίχως άλλο κλέφτες και λωποδύτες και ιερόσυλοι και εργάτες κάθε τέτοιας κακίας.
Φανερό.
Τί λοιπόν; δεν βλέπεις να υπάρχουν φτωχοί στις ολιγαρχούμενες πόλεις;
Σχεδόν όλοι οι κάτοικοι, εκτός από τους άρχοντες.