Αγαμέμνων

Περιγραφή

Γραμματολογικές Πληροφορίες

στ. 1 - 39 Πρόλογος : Η φρυκτωρία της νίκης και του νόστου του Αγαμέμνονα. Ο Φύλακας, που η Κλυταιμνήστρα εδώ κι ένα χρόνο όρισε να περιμένει τη φρυκτωρία που θα αναγγέλλει την πτώση της Τροίας, παραπονιέται για τα βάσανά του, όταν όμως βλέπει το πολυπόθητο φως εκφράζει τον ενθουσιασμό του. Δεν παραλείπει όμως να αναφερθεί και στην ανώμαλη κατάσταση που επικρατεί στο παλάτι, χωρίς όμως να θέλει να πει περισσότερα για όσους δεν τη γνωρίζουν. Πάροδος στ. 40 – 103 αναπαιστικό τμήμα, η τρωική εκστρατεία και οι θυσίες στην πόλη. Ο Χορός των Αργείων γερόντων, οι οποίοι λένε ότι δεν πήγαν στον πόλεμο λόγω ηλικίας, δίνει την εικόνα της εκστρατείας εναντίον της Τροίας υπό την ηγεσία των Ατρειδών ως τιμωρία που επέβαλε ο ξένιος Δίας αλλά και ως εκδίκηση πολυάνορος ἀμφὶ γυναικός, που έφερε όμως το θάνατο σε Έλληνες και Τρώες. Στη συνέχεια αντικρίζοντας την Κλυταιμνήστρα τη ρωτά το λόγο των χαρούμενων ετοιμασιών για θυσίες που κυριαρχούν σ’ όλη την πόλη, ενώ εκφράζει την αμφιθυμία του, φόβος και ελπίδα υπάρχουν στην ψυχή του. στ.104 – 257, λυρικό μέρος, ο Χορός αφηγείται τα γεγονότα της Αυλίδας. Στην Αυλίδα, όπου βρίσκεται συγκεντρωμένος ο στόλος υπό την ηγεσία των δύο Ατρειδών για να ξεκινήσει την εκστρατεία εναντίον της Τροίας, εμφανίζονται δύο αετοί και κατασπαράζουν μια έγκυο λαγίνα και το έμβρυο της. Ο Κάλχας ερμηνεύει τον οιωνό, οι δύο Ατρείδες – αετοί θα κυριεύσουν την Τροία και θα την καταστρέψουν με όλα όσα κρύβει μέσα της. Όμως φοβάται και την οργή της Άρτεμης προστάτιδας των ζώων και των γόνων τους και προλέγει την άπνοια που μπορεί να αναστείλει τον απόπλου. Παρεμβάλλεται η προσευχή- ύμνος του Χορού στο Δία, υπό το βάρος και της μνήμης όσων έγιναν στην Αυλίδα και των προαισθημάτων για όσα θα συμβούν με την επιστροφή του Αγαμέμνονα∙ ο Δίας αφού νίκησε τους προκατόχους του καθιέρωσε ως νόμο στον κόσμο το πάθει μάθος. Στη συνέχεια ο Χορός επιστρέφει στην αφήγηση: η άπνοια έρχεται και το στρατόπεδο άπρακτο μαραζώνει∙ ο Κάλχαντας αποκαλύπτει τη θέληση της θεάς και ο Αγαμέμνονας βρίσκεται ανάμεσα στη θυσία της κόρης του και τη ματαίωση της εκστρατείας, όποια απόφαση και να πάρει θα είναι ένοχος. Υπό το ζυγό της ανάγκης αποφασίζει, με δική του βούληση, την ανίερη θυσία γυναικοποίνων πολέμων ἀρωγὰν καὶ προτέλεια ναῶν. Η Ιφιγένεια οδηγείται δεμένη μέσα στα πέπλα της και φιμωμένη στο βωμό. Τη συνέχεια ο Χορός δεν την γνωρίζει, η προφητεία του μάντη βγήκε σωστή και ο στόλος απέπλευσε, τα άλλα θα μαθευτούν αφού γίνουν και μακάρι να βγουν σε καλό. Στο τέλος ο Χορός απευθύνεται στην Κλυταιμνήστρα, την εξουσία της οποίας αναγνωρίζει, και ζητά να μάθει αν υπάρχουν χαρμόσυνα νέα ή μόνον ελπίδες. στ.264 - 354 Πρώτο επιεσόδιο:ανακοίνωση της άλωσης της Τροίας Η Κλυταιμνήστρα ανακοινώνει στο Χορό που δυσπιστεί την άλωση της Τροίας. Περιγράφει την πορεία της φλόγας και, μετά από μια σύντομη παρότρυνση του Χορού για μια πιο εκτεταμμένη αφήγση της πτώσης, συνεχίζει περιγράφοντας, όπως τον φαντάζεται, το θρήνο των Τρώων και τις πράξεις των νικητών που μετά από χρόνια βρίσκονται σε σπίτια και μπορούν να απολαύσουν μικροχαρές της σπιτικής ζωής. Όμως προειδοποιεί ακόμη ότι οι νικητές πρέπει να δείξουν σύνεση και να μην προσβάλουν τους θεούς ούτε να παρασυρθούν αλόγιστα σε διαρπαγή και σκοτωμούς, γιατί ενέχουν κινδύνους για το γυρισμό τους στην πατρίδα. Ο Χορός διαβεβαιώνει τη βασίλισσα ότι τα λόγια της είναι αξιόπιστα. στ. 355 – 487 Πρώτο στάσιμο: ενοχή και τιμωρία Ο Δίας τύλιξε την Τροία με το άφευκτο δίχτυ της καταστροφικής άτης, ο ξένιος Δίας τέντωσε αλάθευτα το τόξο της τιμωρίας εναντίον του Πάρη. Το χτύπημα του Δία είναι ευδιάκριτο σε όσους προσβάλλουν τους θεούς, επιθυμούν υπερβολικά πλούτη, κλωτσούν το βωμό της Δίκης∙ η ΄Ατη τους σέρνει και γιατριά πια δεν υπάρχει. Έτσι συνέβη και με τον Πάρη που ατίμασε τη φιλοξενία των Ατρειδών κλέβοντας τη γυναίκα. Ένοχη είναι και η Ελένη, τόλμησε όσα δεν πρέπει και έφερε πολεμικό χαλασμό για προίκα∙ ο Μενέλαος, πικραμένος από την απουσία της και ντροπιασμένος από τη φυγή της, αλλά και ολόκληρη η Ελλάδα πενθεί όσους έστειλε στον πόλεμο και παίρνει πίσω τις στάχτες τους και ψιθυρίζει για τον πόλεμο για τη γυναίκα ενός άλλου. Οι θεοί βλέπουν όσους είναι υπεύθυνοι για το θάνατο πολλών και ανατρέπουν την ευτυχία που δεν βασίζεται στο δίκαιο. Η δίκαιη εκστρατεία των Ατρειδών ενέχει κι αυτή ενοχή. Ο Χορός στο τέλος εύχεται μια ταπεινή ζωή για τον εαυτό του και εκφράζει πάλι δυσπιστία για τις ειδήσεις της Κλυταιμνήστρας. στ. 488 – 680 Δεύτερο επεισόδιο: αναγγελία της άλωσης – υποδοχή νικητή Ο Χορός αναγγέλλει την άφιξη του Κήρυκα που θα δώσει τέλος στις αμφιβολίες του για την είδηση της πτώσης της Τροίας. Στην αρχική του ρήση ο Κήρυκας, γεμάτος χαρά για την ανέλπιστη μετά από δέκα χρόνια επιστροφή του, χαιρετίζει την πατρική γη και τους θεούς της και προαναγγέλλει την επιστροφή του νικητή – εκδικητή βασιλιά. Στη στιχομυθία που ακολουθεί ο Χορός κάνει νύξεις για όσα γίνονταν στο παλάτι κατά την απουσία του βασιλιά στην εκστρατεία. Η χαρά του Κήρυκα όμως για το αίσιο τέλος, κυρίως την προσωπική του σωτηρία, κυριαχεί στη δεύτερη ρήση του και παραμερίζει τους φόβους∙ ακόμη και η περιγραφή των κακουχιών στα πλοία και στο στρατόπεδο και η αναφορά σε όσους από το στράτευμα χάθηκαν στην Τροία γίνεται μέσα από τη δική του χαρούμενη ματιά. Η Κλυταιμνήστρα έρχεται να μάθει τα νέα από τον Κήρυκα, κυρίως όμως θριαμβολογεί για την πρόνοια της να ερμηνεύσει σωστά τη φρυκτωρία και να ετοιμάσει θυσίες και υποκριτικά δηλώνει τη χαρά της για την υποδοχή του άντρα της, του οποίου την εξουσία και την τιμή διαφύλαξε στην απουσία του. Ο Χορός,αφού εκφράσει υπαινικτικά την αντίρρησή του για την αλήθεια των λόγων της, ρωτώντας για το Μενέλαο δίνει αφορμή για την Τρίτη ρήση του Κήρυκα. Ο Κήρυκας αφού δηλώσει ότι ο Μενέλαος έφυγε πρώτος και αγνοείται, διηγείται την τρικυμία που έπληξε το στόλο κατά τον απόπλου. στ. 681 – 781 Δεύτερο στάσιμο: η Ελένη καταστροφή για την Τροία – η Ὕβρις γεννιέται από την Ανομία Ο Χορός χαρακτηρίζει την Ελένη καταστροφέα της Τροίας, παρετυμολογώντας το όνομά της από το ἑλεῖν,που ήρθε ως θεϊκή τιμωρία και το τραγούδι του γάμου της έγινε για την Τροία θρήνος ∙ στη συνέχεια την παρομοιάζει με λιονταράκι που μεγαλώνει σαν χαρά του σπιτιού, αλλά μεγαλώνοντας δείχνει τη φύση του του αιμοβόρου θηρίου, έτσι κι εκείνη ήρθε στο παλάτι του Πρίαμου σαν άνθος έρωτος, αλλά κατέληξε συμφορά για τους Πριαμίδες. Στη συνέχεια ανάγεται σε μια γενική θεώρηση του θέματος της Ύβρεως, εκφράζοντας μια διαφορετική από την κυρίαρχη άποψη: η Ύβρις δεν γεννιέται από τον μέγαν ὄλβον αλλά από το δυσεβές ἔργον και αναπαράγεται∙ η Δίκη κατοικεί στα φτωχά αλλά ευσεβή σπίτια, τα παλάτια με τον άνομο πλούτο, όπως των Ατρειδών, δεν την κρατούν. στ. 782 – 974 Τρίτο επεισόδιο:άφιξη Αγαμέμνονα - είσοδος στο παλάτι Ο Αγαμέμνονας μπαίνει στην ορχήστρα πάνω στο άρμα του. Ο Χορός τον χαιρετίζει τον ως νικητή με μετριοπάθεια, αναφέροντας και την αντίθεση του για την εκστρατεία στο ξεκίνημά της. Ο βασιλιάς ξεκινάει ευχαριστώντας τους θεούς για τη νίκη∙ στην περιγραφή όμως της αλωμένης πόλης που ακόμη καπνίζει δεν υπάρχει η θριαμβολογία του νικητή, παρόλο που αναγνωρίζει ότι έδρασε ως εκδικητής με τη θέληση και τη βοήθεια των θεών. Μετά απευθυνόμενος στο Χορό συμφωνεί με την άποψή του ότι λίγοι φίλοι πραγματικοί χαίρονται με τη χαρά των φίλων, χωρίς φθόνο. Αναγνωρίζει ότι γι’ αυτόν τέτοιος φίλος υπήρξε ο Οδυσσέας. Τα της πόλεως πράγματα, συνεχίζει, θα εξεταστούν αργότερα σε συνέλευση και θα διορθωθούν όσα πρέπει. Προέχουν οι θυσίες, αφού πρώτα μπει στο παλάτι. Από το παλάτι εμφανίζεται η Κλυταιμνήστρα και σε μια μακροσκελή ρήση, γεμάτη υποκρισία από την αρχή μέχρι το τέλος, διεκτραγωδεί τα βάσανα της ως μόνη γυναίκα φύλακας του βασιλικού οίκου, δικαιολογεί την απουσία του Ορέστη ως μέτρο προφύλαξης για μια ενδεχόμενη στάση, διατρανώνει την πίστη και την αφοσίωσή της απευθυνόμενη στον Χορό. Μετά στρέφεται στον Αγαμέμνονα και σε μια κορύφωση υποκρισίας τον χαιρετίζει ως νικητή και αρχηγό του οίκου, ενώ τον παροτρύνει να πατήσει στο κόκκινο χαλί για να μπει στο παλάτι. Ο Αγαμέμνονας αποποιείται τις κολακείες και τη δουλική συμπεριφορά της καθώς και την ασεβή υπερβολή της τιμή της∙ τελικά όμως πείθεται και μπαίνει στο παλάτι πατώντας το κόκκινο χαλί, αφού δώσει οδηγίες να φερθούν ήπια στην Κασσάνδρα, δώρο τιμητικό του στρατού στο νικητή. Η Κλυταιμνήστρα συνοδεύει την είσοδό του επικαλούμενη τον Τέλειο Δία να εκπληρώσει τις ευχές της. στ. 975 – 1034 Τρίτο στάσιμο: προαίσθημα επικείμενης συμφοράς Ο Χορός αναγνωρίζει ότι ο στόλος μετά από χρόνια γύρισε και θα έπρεπε να ακούγονται τραγούδια χαρμόσυνα, αλλά στην ψυχή του ακούγεται το μοιρολόγι της Ερινύας. στ. 1035 – 1330 Τέταρτο επεισόδιο: μαντικός λόγος της Κασσσάνδρας:ενοχή και τιμωρία στον οίκο των Ατρειδών Η Κλυταιμνήστρα προσπαθεί να οδηγήσει την Κασσάνδρα μέσα στο παλάτι και την παροτρύνει να δεχθεί τη δουλεία της, το ίδιο και ο Χορός, η Κασσάνδρα όμως παραμένει αμίλητη και σχολιάζεται μήπως δεν καταλαβαίνει τη γλώσσα. Μετά την αποχώρηση της βασίλισσας η Κασσάνδρα λύνει τη σιωπή της και σ’ ένα εκτεταμμένο λυρικό μέρος ξεδιπλώνει την αλυσίδα ενοχής και τιμωρίας που κατατρύχει τον οίκο των Ατρειδών και προλέγει το διπλό φόνο, του Αγαμέμνονα και το δικό της, θρηνώντας τη μοίρα τη δική της και της πατρίδας της. Ο Χορός τη ρωτάει για τη μαντική της τέχνη, αλλά δεν καταλαβαίνει όσα προφητεύει για τους φόνους. Στο διαλογικό μέρος που ακολουθεί η Κασσάνδρα στην αρχή με αρκετή σαφήνεια και μετά σε έκσταση μιλάει για τη μοίρα του παλατιού και τη δική της. Τέλος σπάζει τα μαντικά της σύμβολα και μπαίνει στο παλάτι. στ.1331 – 1342 Τέταρτο στάσιμο : Αγαμέμνονας εκδικητής και θύμα παλιάς ενοχής Ο Χορός μιλάει για τη μοίρα του Αγαμέμνονα : οι θεοί τον έκαναν πορθητή της Τροίας, τώρα όμως θα πληρώσει για το αίμα παλιών φόνων. Πέμπτο επεισόδιο: φόνοι Αγαμέμνονα και Κασσάνδρας, Αγώνας λόγων Κλυταιμνήστρας – Χορού, σύγκρουση Αίγισθου - Χορού Ο Χορός ακούγοντας τις κραυγές του Αγαμέμνονα από το παλάτι αμφιταλαντεύεται αν πρέπει να δράσει προστατεύοντας το βασιλιά και το θρόνο∙ αποφασίζει να περιμένει βέβαιες πληροφορίες για την τύχη του βασιλιά. Παρουσιάζεται η Κλυταιμνήστρα δίπλα στα πτώματα των θυμάτων της και παραδέχεται χωρίς καμιά ενοχή ότι παγίδευσε με τα λόγια πρώτα και μ’ένα χιτώνα σαν δίχτυ ύστερα τον εχθρό της και περιγράφει γεμάτη φρικιαστική ικανοποίηση το φόνο. Ακολουθεί ένας αγώνας λόγων όπου η Κλυταιμνήστρα υπερασπίζεται το δίκαιο της πράξης της απέναντι στις αιτιάσεις του Χορού που υπερασπίζεται το δίκαιο του θύματος :η Κλυταιμνήστρα ξεκινάει με τα στοιχεία της ενοχής του Αγαμέμνονα, την άσπλαχνη θυσία της κόρης του και τις απιστίες του - στην Τροία με τη Χρυσηίδα και στο πλοίο του γυρισμού με την αιχμάλωτη Κασσάνδρα - ∙ ο Χορός απαντάει με την οργή του λαού εναντίον της, θεωρεί ότι μόνο σε κατάσταση μανίας θα μπορούσε να διαπράξει τους φοβερούς φόνους, αποδίδει στην Ελένη υπαιτιότητα και για το φόνο του Αγαμέμνονα και τέλος στον αλάστορα δαίμονα του οίκου. Η Κλυταιμνήστρα συμφωνεί μόνο ως προς το ότι η πράξη της είναι ένας κρίκος στην αλυσίδα ενοχής τιμωρίας που ο δαίμων επιβάλλει∙ δεν θεωρεί όμως ότι ο Αγαμέμνων έπαθε ανάξια και αναίτια και αναλαμβάνει να τον θάψει χωρίς θρήνους,αλλά θέλει να κλείσει ο κύκλος του αίματος που ο δαίμων ορίζει. Ερχόμενος ο Αίγισθος επαναλαμβάνει την αιτία του κακού, τα Θυέστεια δείπνα και το σφετερισμό του θρόνου από τον Ατρέα για να υπερασπιστεί το δίκαιο της σύμπραξής του με την Κλυταιμνήστρα. Ο Χορός τον κατηγορεί για σφετερισμό και για δειλία επειδή κρύφτηκε πίσω από την Κλυταιμνήστρα και απειλείται σύγκρουση την οποία αποτρέπει την παρέμβασή της και την προτροπή να μη χυθεί άλλο αίμα. Η αναφορά του Χορού στον Ορέστη ως θεόσταλτο εκδικητή προετοιμάζει τις «Χοηφόρες».

Λεξικογραφικές πληροφορίες

• ΑΓΑΜΕΜΝΩΝ
• ΕΛΕΝΗ
• ΚΑΛΧΑΣ
• ΚΑΣΣΑΝΔΡΑ
• ΚΛΥΤΑΙΜΗΣΤΡΑ
• ΜΕΝΕΛΑΟΣ
• ΠΑΡΗΣ