Ανθολογίες
Ανθολογία Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας
των Θ.Κ. Στεφανόπουλου, Στ. Τσιτσιρίδη, Λ. Αντζουλή, Γ. Κριτσέλη
ΗΡΩΝ ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΥΣ
206. – Πνευματικὰ 1, 16
Ποιητικές αναφορές σε αυτόματα (μηχανικά συστήματα δηλ. που πραγματοποιούν προγραμματισμένες κινήσεις έπειτα από μια αρχική ώθηση) απαντούν ήδη στον Όμηρο, όπου περιγράφονται οι αυτοκίνητοι τρίποδες του Ηφαίστου (Ιλ.. Σ 372), αλλά περιγραφές πραγματικών αυτομάτων μας είναι γνωστές για πρώτη φορά από την ελληνιστική εποχή. Ο σπουδαίος Συρακούσιος μαθηματικός και μηχανικός Αρχιμήδης, αλλά και οι μηχανικοί που εργάστηκαν στο Μουσείον της Αλεξάνδρειας (Κτησίβιος, Φίλων ο Βυζάντιος, Ήρων ο Αλεξανδρεύς), επινόησαν πολλά αυτόματα, από τα οποία τουλάχιστον ένα μέρος πρέπει να κατασκευάστηκε και στην πραγματικότητα, όπως προκύπτει από αρχαιολογικά ευρήματα (π.χ. ο "μηχανισμός των Αντικυθήρων" και η ὕδραυλις που βρέθηκε στο Δίον της Μακεδονίας). Στο έργο του Πνευματικά (πνεῦμα = πνοή ανέμου, κινούμενος αέρας) ο Ήρων, αφού αφιερώνει το -σημαντικό από θεωρητική άποψη- προοίμιο για να πραγματευθεί τη φύση του κενού, περιγράφει κατόπιν ογδόντα μηχανικά συστήματα, τα οποία λειτουργούν με την πίεση είτε του νερού είτε της ατμόσφαιρας είτε του θερμού αέρα είτε του ατμού. Από αυτά άλλα έχουν πρακτική χρησιμότητα και άλλα αποσκοπούν μόνο στην τέρψη και στον εντυπωσιασμό. Στη δεύτερη κατηγορία ανήκει και η αυτόματη μηχανή που περιγράφεται στο απόσπασμα που ακολουθεί.
[1.16] αἱ μὲν οὖν φωναὶ γίνονται διὰ τῶν συρίγγων· διάφοροι δὲ τοῖς ἤχοις γίνονται τῶν συρίγγων ἤτοι λεπτοτέρων γινομένων ἢ παχυτέρων καὶ ἢ παρεκτεινομένων εἰς μῆκος ἢ συστελλομένων καὶ τοῦ βαπτιζομένου μέρους εἰς τὸ ὕδωρ ἤτοι πλείονος ἢ ἐλάττονος γινομένου, ὥστε διὰ τοιούτου τρόπου ὀρνέων πλειόνων διαφόρους γίγνεσθαι φωνάς. κατασκευάζεται οὖν ἤτοι ἐν κρήνῃ ἢ ἐν ἄντρῳ ἢ καθόλου ὅπου ἐπίρρυτον ὕδωρ ἐστίν, ὄρνεα πλείονα διακείμενα καὶ τούτοις παρακειμένη γλαύξ, ἥτις ἐπιστρέφεται αὐτομάτως παρὰ τὰ ὄρνεα, καὶ πάλιν ἀποστρέφεται· καὶ ἀποστραφείσης μὲν φθέγγονται τὰ ὄρνεα, ἐπιστραφείσης δὲ πρὸς αὐτὰ οὐκέτι φθέγγονται. καὶ τοῦτο πλεονάκις γίνεται. κατασκευάζεται δὲ τὸν τρόπον τοῦτον.
|
Οι φωνές των πουλιών δημιουργούνται με τους αυλούς. Ως προς τον ήχο διαφέρουν, ανάλογα με το αν οι αυλοί είναι λεπτότεροι ή παχύτεροι, αν είναι μακρύτεροι ή βραχύτεροι, αν το μέρος του αυλού που βυθίζεται στο νερό είναι μεγαλύτερο ή μικρότερο. Με αυτόν τον τρόπο δημιουργούνται διαφορετικές φωνές αρκετών πουλιών. Κατασκευάζει λοιπόν κανείς τα ομοιώματα των πουλιών και τα τοποθετεί σε μια πηγή ή σε μια σπηλιά ή γενικά σε μέρη όπου υπάρχει τρεχούμενο νερό. Δίπλα τους τοποθετείται μιακουκουβάγια, η οποία μπορεί με τρόπο αυτόματο να στρέφεται προς το μέρος των πουλιών και να επανέρχεται στην προηγούμενη θέση. Όταν στρέφεται προς την αντίθετη κατεύθυνση, τα πουλιά κελαηδούν, όταν κοιτάζει προς το μέρος τους, παύουν πια να κελαηδούν. Και αυτό επαναλαμβάνεται πολλές φορές. Η κατασκευή εκτελείται με τον εξής τρόπο. Ας θεωρήσουμε ότι υπάρχει μια μικρή πηγή α που τρέχει συνεχώς νερό (σχήμα 2 [δεξιά]). Κάτω από την πηγή τοποθετούμε ένα στεγανό δοχείο βγδε, το οποίο έχει ένα αεροστεγές αξονικό ή καμπύλο σιφώνιο ζη. Σ᾽ αυτό το δοχείο τοποθετείται ένα χωνί θκ, το στέλεχος του οποίου απέχει από τον πυθμένα του δοχείου τόσο, όσο απαιτείται για να τρέχει νερό. Το δοχείο είναι επίσης εφοδιασμένο με αρκετούς μικρούς αυλούς λ του προαναφερθέντος τύπου. Όταν λοιπόν τώρα γεμίζει το δοχείο βγδε, αυτό έχει ως συνέπεια να πιέζεται προς τα έξω ο αέρας και να παράγει τα κελαηδίσματα των πουλιών. Για να στρέφεται η κουκουβάγια προς την κατεύθυνση αυτή και να επανέρχεται, όπως περιγράψαμε προηγουμένως, κατασκευάζονται τα ακόλουθα. Σε μια βάση μ τοποθετείται ένας κάθετος, κατεργασμένος με τόρνο άξονας, ο νξ, ο οποίος περιβάλλεται από έναν συναρμοσμένο σωλήνα οπ, που έχει τη δυνατότητα να περιστρέφεται εύκολα γύρω από τον άξονα. Με τον σωλήνα συνδέεται ένας μικρός δίσκος, ο ρσ, πάνω στον οποίο θα τοποθετηθεί και θα στερεωθεί η κουκουβάγια. Γύρω από τον σωλήνα οπ περιελίσσονται δύο αλυσίδες, οι τυ και φχ, με αντίθετη κατεύθυνση, οι οποίες περνώντας μέσα από δύο τροχαλίες δένονται σφικτά η μεν τυ σε ένα αιωρούμενο βάρος ψ, η δε φχ σε ένα κενό δοχείο ω (σχήμα 1 [αριστερά]), το οποίο κρέμεται κάτω από το καμπύλο ή αξονικό σιφώνιο ζη. Όταν λοιπόν το δοχείο βγδε αδειάζει, τότε η συνέπεια είναι το υγρό να ρέει στο δοχείο ω και να γυρίζουν ο σωλήνας οπ και η κουκουβάγια, ώστε αυτή να κοιτάζει προς το μέρος των μικρών πουλιών. Όταν αδειάσει το δοχείο βγδε, τότεαδειάζει και το ω με ένα αεροστεγές καμπύλο ή αξονικό σιφώνιο που είναι τοποθετημένο μέσα σ᾽ αυτό. Έτσι το βάρος ψ υπερισχύει και προκαλεί την περιστροφή της κουκουβάγιας εκείνη ακριβώς τη στιγμή, κατά την οποία το δοχείο βγδε γεμίζει και παράγονται πάλι οι φωνές των πουλιών.
(μετάφραση Σταύρος Τσιτσιρίδης)
|