Ανθολογίες
Ανθολογία Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας
των Θ.Κ. Στεφανόπουλου, Στ. Τσιτσιρίδη, Λ. Αντζουλή, Γ. Κριτσέλη
ΣΟΦΟΚΛΗΣ
65. – Αἴας 1185 – 1222
Στο τέλος του δεύτερου επεισοδίου (προηγούμενο Κείμενο)ο Αίας, που εμφανίζεται να έχει αλλάξει, εγκαταλείπει τη σκηνή και βαδίζει, προς την αυτοκτονία λέγοντας το αθώο για τους επί σκηνής, ιδιαίτερα δυσοίωνο όμως για τους θεατές «θa πορευθώ εκεί που πρέπει να πορευθώ». Ο χορός των Σαλαμινίων ναυτών ξεσπάει σ᾽ ένα παραλήρημα χαράς για την υποτιθέμενη αλλαγή (ἔφριξ᾽ ἔρωτι...). Στο επόμενο επεισόδιο ο άγγελος μεταφέρει, τα λόγια που άκουσε να λέει ο Κάλχας στον Τεύκρο: η συγκεκριμένη ημέρα είναι εξαιρετικά κρίσιμη για την τύχη του Αίαντα, για τον οποίο το καλύτερο θα ήταν να μην εξέλθει από τη σκηνή. Η Τέκμησσα, η γυναίκα του Αίαντα, και ο χορός γεμάτοι αγωνία σπεύδουν να τον αναζητήσουν. Για μια στιγμή μένει κενή και η ορχήστρα και η σκηνή. Εμφανίζεται ο Αίας έχοντας το ξίφος. Μιλάει για τελευταία φορά. Η μακρά ρήση κλείνει με τον στίχο που επέλεξε ως τίτλο ποιήματός του ο Καβάφης: τὰ δ᾽ ἄλλ᾽ ἐν Ἅιδου τοῖς κάτω μυθήσομαι (τα υπόλοιπα στον Άδη θα τα πω σ᾽ αυτούς εκεί κάτω). Έπειτα αυτοκτονεί. Επανεμφανίζεται ο χορός και η Τέκμησσα -η πρώτη που βλέπει τον Αίαντα νεκρό. Θρηνούν. Κατόπιν έρχεται ο Τεύκρος, ο αδερφός του Αίαντα· θρηνεί και ζητάει να φέρουν τον γιο του Αίαντα, κάτι που θα κάνει αργότερα η Τέκμησσα που αποχωρεί. Στο μεταξύ έρχεται ο Μενέλαος για να απαγορεύσει την ταφή του νεκρού και εμπλέκεται σε αντιπαράθεση με τον Τεύκρο. Αμέσως μετά ακολουθεί το στάσιμο που ανθολογήσαμε και για το οποίο μελετητής έγραψε «δεν ξέρω να υπάρχει δραστικότερο αντιπολεμικό μανιφέστο, συλλογικό μάλιστα και γνήσια λαϊκό» (Δ. Ν. Μαρωνίτης).
Στο στάσιμο αυτό ο χορός των Σαλαμινίων ναυτών δεν σχολιάζει εκείνα που προηγήθηκαν· μιλάει για τα δεινά που έζησε και κυρίως γι᾽ αυτά που δεν έζησε: για τις χαρές που δέκα χρόνια τώρα του στέρησε ο πόλεμος· εκστομίζει κατάρες για εκείνον που επινόησε πρώτος τα όπλα, ανακαλεί νοσταλγικά στη μνήμη του την Αθήνα σε στιγμές ευφροσύνης και την αντιπαραθέτει στη φρίκη της Τροίας.
ΧΟΡΟΣ Πότε και ποιος ύστατος αριθμός θα σταματήσει1185 της μακρινής μου περιπλάνησης τα χρόνια; που δίχως τελειωμό κι ανάπαυλα σωριάζουν πάνω μου μόχθους μαχών, και με τυφλώνουν στον κάμπο τον απέραντο της Τροίας1190 -όνειδος για τους Έλληνες βαρύ.1 Ας είχε προλάβει να χαθεί στα χάη του μεγάλου αιθέρα ή στον φιλόξενο για όλους Άδη να ταφεί εκείνος που έδειξε στους Έλληνες πώς να σηκώσουν1195 στα μισητά τους όπλα τον κοινό τους πόλεμο.2 Ω πόνοι, πόνων πρόγονοι· γιατί εκείνος τους ανθρώπους αιχμαλώτισε. Εκείνος που σε μένα αρνήθηκε της συντροφιάς την τέρψη: μήτε στεφάνια να μοιράζομαι και κούπες του κρασιού βαθιές,1200 μήτε τον ήχο τον γλυκό ν᾽ ακούω των αυλών, μήτε και την απόλαυση να χαίρομαι της νύχτας σε ζεστό κρεβάτι. Τον έρωτα, τον έρωτα μου στέρησε,1205 αλίμονο. Και τώρα πέφτω αφρόντιστος να κοιμηθώ, η παγωμένη πάχνη μουσκεύει κάθε νύχτα τα μαλλιά μου -θύμηση αλησμόνητη της ανελέητης Τροίας.1210
Είχα ως τώρα να μου παραστέκεται στον φόβο του ύπνου, στα βέλη της ημέρας, ο γενναίος Αίας· τώρα που εκείνος στη δαιμονική του μοίρα παραδόθηκε, ποια, πες μου, ποια μου απόμεινε χαρά.1215 Α, να μπορούσα να βρεθώ στον δασωμένο κάβο που τον φιλεί η θάλασσα, στους πρόποδες οπού πλατύς ο βράχος του Σουνίου υψώνεται-1220 χαιρετισμό να στείλουμε στην ιερή Αθήνα.3
(μετάφραση Δ. Ν. Μαρωνίτης)
|
1 Αποτελεί όνειδος για τους Έλληνες ότι τόσα χρόνια δεν μπορούν να νικήσουν και να τερματίσουν τον πόλεμο.
2 Η κατάρα εναντίον του πρώτου ευρετή αποτελεί κοινό τόπο.
3 Συχνά ο χορός της τραγωδίας σε στιγμές δοκιμασίας εκφράζει την επιθυμία να βρεθεί σ᾽ έναν τόπο μακρινό και ονειρεμένο.