Ανθολογίες
Ανθολογία Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας
των Θ.Κ. Στεφανόπουλου, Στ. Τσιτσιρίδη, Λ. Αντζουλή, Γ. Κριτσέλη
234. – Ἆσμα Ἀσμάτων 4, 2-16, 6, 5-7
Το Ἆσμα Ἀσμάτων1 (ο τίτλος ισοδυναμεί με υπερθετικό [="ωραιότατο άσμα"]) είναι ένα λυρικό τραγούδι με διαλογική μορφή και ερωτικό περιεχόμενο: το έργο ειδικότερα περιγράφει τον πόθο δύο αποχωρισμένων εραστών και την επανένωσή τους παρά τα εμπόδια που παρεμβάλλονται. Τα πρόσωπα που λαμβάνουν τον λόγο είναι η Νύφη, ο Άντρας και ένας Χορός γυναικών, σε δύο περιπτώσεις ίσως και Χορός ανδρών. Η λογική σύνδεση και κατά συνέπεια η διάκριση των μερών του ποιήματος δεν είναι στις περισσότερες περιπτώσεις σαφής. Ορισμένοι μελετητές, προσπαθώντας να ερμηνεύσουν αυτήν ακριβώς τη χαλαρή σύνδεση του Άσματος, διετύπωσαν την υπόθεση ότι στην πραγματικότητα πρόκειται για ανθολογία ερωτικών ή γαμήλιων ασμάτων χωρίς ιδιαίτερη συνοχή μεταξύ τους. Όσοι αντίθετα υπερασπίζονται την ενότητα του ποιήματος επισημαίνουν την παρουσία των ίδιων προσώπων από αρχής μέχρι τέλους του έργου, καθώς επίσης την ομοιότητα του ύφους και των εικόνων. Σε κάθε περίπτωση, είτε πρόκειται για ενιαίο ποίημα είτε για επιμέρους άσματα, οι επαναλήψεις και οι παραλλαγές πάνω σε συγκεκριμένα ερωτικά θέματα συνηγορούν υπέρ της άποψης ότι το έργο παραδόθηκε προφορικά (πιθανώς απαγγελλόταν σε γαμήλιες τελετές), έως ότου κατεγράφη και απέκτησε την τελική του μορφή κατά πάσα πιθανότητα μεταξύ 450-400 π.Χ. (για την χρονολόγηση της μετάφρασης των Ο' βλ. το σχόλ. 1 στο προηγούμενο Κείμενο του Εκκλησιαστή). Αν και το περιεχόμενο του Άσματος είναι αναμφισβήτητα ερωτικό, ενσωματώθηκε στον εβραϊκό και στον χριστιανικό κανόνα, επειδή ερμηνεύτηκε αλληγορικά: οι Εβραίοι είδαν στο Άσμα μια παράσταση της σχέσης του Γιαχβέ, δηλαδή του Θεού, προς τον περιούσιο λαό του Ισραήλ, ενώ οι χριστιανοί τη σχέση του Χριστού προς την Εκκλησία.
Στο πρώτο από τα ανθολογούμενα αποσπάσματα η Νύφη ακούει τη νύχτα τον αγαπημένο της να χτυπάει την πόρτα. Γεμάτη πόθο σηκώνεται να του ανοίξει, αλλά ο αγαπημένος της έχει φύγει. Τον αναζητεί μάταια σ᾽ ολόκληρη την Ιερουσαλήμ, οι φύλακες την χτυπούν και την εμπαίζουν. Ακολουθεί o"έπαινος" του Άντρα από τη Νύφη (είχε προηγηθεί ο "έπαινος" της Νύφης από τον Άντρα στο τρίτο Τραγούδι). Στο δεύτερο απόσπασμα η ένωση έχει πραγματοποιηθεί και οι δύο εραστές ανταλλάσσουν λόγια αγάπης.
Τραγούδι Δ'Η ΝΥΦΗ2 [4,2] Εγώ κοιμούμαι κι η καρδιά μου ξαγρυπνά. Φωνή του αγαπημένου· χτυπά την πόρτα. -«άνοιξε, αδερφή μου, ταίρι μου, περιστέρα μου, πανέμνοστή μου, τι το κεφάλι μου το νότισε η δροσιά και τους βοστρύχους μου τ᾽ αγιάζι της νυχτός». [3] -«Γδύθηκα το χιτώνα μου, πώς να τον φορέσω; Ένιψα τα πόδια μου, πώς να τα λερώσω;» [4] Έσυρε το χέρι του ο αγαπημένος στης κλειδωνιάς το μάτι3 και θροήθηκαν τα σπλάχνα μου γι᾽ αυτόν. [5] Σηκώθηκα ν᾽ ανοίξω στον αγαπημένο μου· έσταξε σμύρνα από τα χέρια μου, τα δάχτυλά μου γέμισαν σμύρνα σαν άγγιξα το μάνταλο της κλειδωνιάς. [6] Άνοιξα στον αγαπημένο μου· ο αγαπημένος είχε περάσει· βγήκε η ψυχή μου ακολουθώντας τον· τονε ζήτησα και δεν τον βρήκα, τονε φώναξα, δε μ᾽ άκουσε. [7] Μ᾽ ήβραν οι φύλακες που τριγυρνούν στην πολιτεία, με χτύπησαν, με πλήγωσαν, πήραν τη μαντίλα μου από πάνω μου αυτοί που φυλάγουν τα τείχη. [8] Σας εξορκίζω, θυγατέρες της Ιερουσαλήμ, στις δύναμες και στις ορμές του αγρού α βρείτε τον αγαπημένο μου τι θα του πείτε; Πως είμαι λαβωμένη της αγάπης. Ο ΧΟΡΟΣ [9] Μα τι έχει ο αγαπημένος σου, πάνω απ᾽ τους άλλους, συ πεντάμορφη; Μα τι έχει ο αγαπημένος σου πάνω απ᾽ τους άλλους για να μας εξορκίζεις τόσο; Η ΝΥΦΗ [10] Ο αγαπημένος μου λάμπει και ροδίζει,4 διαλεχτός στους μύριους· [11] το κεφάλι του είναι λαγαρό χρυσάφι βάγια οι βόστρυχοί του μαύροι σαν κοράκι. [12] Τα μάτια του είναι περιστέρια στα νερά στ᾽ αυλάκια, λούζουνται στο γάλα κάθουνται στις γούρνες. [13] Τα μάγουλά του είναι βραγιές μυριστικά θήκες αρωμάτων· τα χείλια του είναι κρίνα και σταλάζουν σμύρνα· [14] τα χέρια του είναι μάλαμα βραχιόλια χρυσόλιθους γεμάτα· είναι φίλντισι η κοιλιά του με ψηφιά ζαφείρια· [15] τα πόδια του είναι μάρμαρο κολόνες με χρυσά θεμέλια. Η όψη του είναι σαν το Λίβανο, διαλεχτή σαν το κέδρο· [16] τα λόγια του είναι γλυκασμός κι ολόκληρος είναι επιθυμία. Αυτός είναι ο αγαπημένος μου κι αυτός το ταίρι μου, θυγατέρες της Ιερουσαλήμ. Τραγούδι Ϛ'Ο ΧΟΡΟΣ [6,5] Ποια είναι τούτη που ανεβαίνει λευκανθισμένη ακουμπώντας στον αγαπημένο της; Ο ΑΝΤΡΑΣ5 Κάτω απ᾽ τη μηλιά σε ξύπνησα εκεί που η μάνα σου σε γέννησε, εκεί που πόνεσε και σε γέννησε. Η ΝΥΦΗ [6] Βάλε με σφραγίδα στην καρδιά σου, ωσάν σφραγίδα στο μπράτσο σου· είναι δυνατή η αγάπη σαν το θάνατο και σκληρός ο πόθος σαν τον άδη· οι σπίθες της είναι σπίθες της φωτιάς, φλόγα του Θεού. [7] Νερά ποτάμια δεν μπορούν να σβήσουν την αγάπη.
(μετάφραση Γιώργος Σεφέρης)
|
2 Τα στοιχεία που παρέχει το ίδιο το Άσμα για την ταυτότητα των προσώπων δεν είναι σαφή. Το πιθανότερο είναι ότι το ζεύγος των εραστών είναι ποιμένες. Η μνεία του Σολομώντος (3, 7-15) καθώς επίσης ο χαρακτηρισμός του Αντρα από τη Νύφη ως βασιλιά στην αρχή ήδη του έργου ώθησαν πολλούς μελετητές στην ταύτιση του Άντρα με το βασιλιά Σολομώντα -ταύτιση που αποδυναμώνεται ωστόσο αν λάβει κανείς υπόψη του τα γαμήλια έθιμα των λαών της περιοχής (ο νυμφίος και η νύμφη επί παραδείγματι χαρακτηρίζονται βασιλιάς και βασίλισσα). Κατά άλλους ερευνητές ο Σολομών έχει το ρόλο του ερωτικού αντιζήλου.
3 «Το κείμενο εννοεί μιαν αρκετά μεγάλη τρύπα της πόρτας όθε περνούσαν ένα πρωτόγονο, ξύλινο υποθέτω, κλειδί για να σπρώξουν το σύρτη. Στην Κύπρο θα το ᾽λεγαν "ανοιχτάρι"» (Γ.Σεφέρης).
4 Ο "έπαινος" της Νύφης για τον Αντρα έχει κοινά στοιχεία με τις ελληνιστικές εκφράσεις κάλλους αφού η περιγραφή γίνεται "από πάνω προς τα κάτω", δεν υπάρχει όμως η τόσο χαρακτηριστική για τα ελληνιστικά κείμενα επίδραση της ρητορικής ούτε στη γλώσσα ούτε στη θεματική (ίχνη ρητορικών τόπων ανιχνεύονται στον "έπαινο" της Νύφης από τον Χορό [5, 2-3]). Οι εικόνες που επιλέγονται για να περιγραφούν τα επιμέρους χαρακτηριστικά του σώματος του Άντρα αντλούνται από τη φύση και είναι ιδιαίτερα αισθησιακές -στοιχείο που συνδέει το Άσμα με την ερωτική ποίηση των αρχαίων Αιγυπτίων και την λαϊκή ποίηση γενικότερα.
5 Ορισμένοι εκδότες αποδίδουν ολόκληρο το ανθολογούμενο απόσπασμα -εκτός των αρχικών δύο στίχων του Χορού- στη Νύφη.
