Ανθολογίες
Ανθολογία Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας
των Θ.Κ. Στεφανόπουλου, Στ. Τσιτσιρίδη, Λ. Αντζουλή, Γ. Κριτσέλη
ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΤΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ
238. – Ἀποκάλυψις Ἰωάννου 17, 1-6 18, 1-3, 15-24
Η Αποκάλυψη, το τελευταίο στη σειρά βιβλίο της Καινής Διαθήκης, γράφτηκε από τον προφήτη Ιωάννη -και όχι από τον ομώνυμο Απόστολο- στην Πάτμο, όπου βρισκόταν εξόριστος, στο διάστημα μεταξύ 64 και 95 μ.Χ. Το γεμάτο από τρομακτικές εικόνες και σκοτεινά σύμβολα έργο γίνεται περισσότερο κατανοητό, αν θεωρήσουμε ότι μεταπλάθει σε αποκαλυπτικές εικόνες τα ιδιαιτέρως βίαια σύγχρονά του γεγονότα: τους διωγμούς των χριστιανών επί Νέρωνα στη Ρώμη ( 64-69 μ.Χ.), την εξέγερση των Εβραίων και την καταστολή της από τους Ρωμαίους (66-70 μ.Χ.), ίσως και τους διωγμούς επί Δομιτιανού (81-96 μ.Χ.). Το έργο εντάσσεται στο είδος της ιουδαϊκής αποκαλυπτικής γραμματείας, ακολουθεί όμως παράλληλα (κεφ. 2-3) τη μορφή της χριστιανικής επιστολής, όπως αυτή καθιερώθηκε από τον Απόστολο Παύλο. Το περιεχόμενο του έργου αποτελεί "αποκάλυψη" που έλαβε ο Ιωάννης από τον ίδιο τον Χριστό σε όραμα, με τη ρητή εντολή να την καταγράψει και να την στείλει στις επτά εκκλησίες της Ασίας. Το έργο δομείται σε ενότητες που έχουν σαν βάση τον αριθμό επτά: οι επτά σφραγίδες που αποσφραγίζει το εσφαγμένο Αρνίο, τα επτά σαλπίσματα των αγγέλων και η έκχυση του περιεχομένου των επτά φιαλών πάνω στη γη ακολουθούνται από αντίστοιχες πληγές που επιφέρουν φοβερά δεινά στη φύση και στους ανθρώπους. Το "δράμα των εσχάτων" κορυφώνεται με την καταστροφή της "πόρνης της Βαβυλώνος" και την τελική σύγκρουση μεταξύ του Μεσσία και του σατανά, ενώ οδηγείται στην έξοδό του με την τελική Κρίση και τον αλληγορικό γάμο του Αρνίου (= του Χριστού) και της Νέας Ιερουσαλήμ (= της Εκκλησίας των πιστών), γεγονός που εγκαινιάζει την εγκαθίδρυση του Νέου Αιώνος. Σκοπός του έργου φαίνεται ότι ήταν να προειδοποιήσει αφενός τους πιστούς ότι η ήμερα της Κρίσεως πλησιάζει και να καυτηριάσει αφετέρου τις βαρύτερες αμαρτίες, μεταξύ των οποίων εξέχουσα θέση κατέχουν οι εμπορικές δραστηριότητες, η συναναστροφή με ειδωλολάτρες και οι πάσης φύσεως σχέσεις με την κοσμική εξουσία.
Τα αποσπάσματα που ακολουθούν προέρχονται από την ενότητα της "πόρνης της Βαβυλώνος", δαιμονικής γυναικείας μορφής που συμβολίζει την κοσμοκράτειρα Ρώμη και αντιτίθεται στην ευσεβή μορφή της Αγίας Ιερουσαλήμ. Στο πρώτο απόσπασμα εξεικονίζεται η Βαβυλών ως γυναίκα αλαζονική, με πολυτελή αμφίεση, καθισμένη πάνω σε αιματοβαμμένο θηρίο. Στο δεύτερο απόσπασμα ένας άγγελος αγγέλλει με στεντόρεια φωνή τη μετατροπή της μεγάλης πόλης σε τόπο ερημώσεως και κατοικία δαιμόνων. Στο τρίτο απόσπασμα, μία ιδιαίτερα ελκυστική από λογοτεχνική άποψη περικοπή, διακρίνονται δύο μέρη: (α) ο θρήνος των εμπόρων και των ναυτών για την καταστροφή της πόλης και του πλούτου της, και (β) ο καταποντισμός της πόλης. Τον καταποντισμό της πόλης ακολουθεί ένα θαυμάσιο ελεγειακό κομμάτι, στο οποίο η απουσία καθημερινών ανθρώπινων δραστηριοτήτων δηλώνει την απόλυτη ανυπαρξία ίχνους ζωής στην άλλοτε πολύβουη πόλη.
[17,1] Και ήρθε ένας από τους εφτά αγγέλους που κρατούσαν τα εφτά τάσια, μου μίλησε και μου είπε: «Έλα, θα σου δείξω την κρίση της μεγάλης πόρνης1 που κάθεται στις όχθες των πολλών νερών.2 [2] μ᾽ αυτήν πορνεύτηκαν οι βασιλιάδες της γης, και οι κάτοικοι της γης μέθυσαν από το κρασί της πορνείας της».3 [3] Και με πήρε και μ᾽ έφερε το Πνεύμα στην έρημο.4 Και είδα μια γυναίκα που ήταν καθισμένη σ᾽ ένα θηρίο5 κόκκινο, γεμάτο ονόματα βλαστήμιας, μ᾽ εφτά κεφάλια και δέκα κέρατα. [4] Και η γυναίκα ήταν ντυμένη στην πορφύρα6 και στα κόκκινα και ολόχρυση από τα μαλάματα και με πολύτιμες πέτρες και μαργαριτάρια· και κρατούσε χρυσό ποτήρι γεμάτο σιχασιές και βρώμες της πορνείας της· [5] κι απάνω στο μέτωπό της είχε όνομα γραμμένο, μυστικό: ΒΑΒΥΛΩΝ Η ΜΕΓΑΛΗ, Η ΜΑΝΑ ΤΩΝ ΠΟΡΝΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΣΙΧΑΜΑΤΩΝ ΤΗΣ ΓΗΣ. [6] Και είδα τη γυναίκα και μεθούσε από το αίμα των αγίων και από το αίμα των μαρτύρων του Ιησού·7 και θαύμασα όταν την είδα, τέτοιο θαύμα. .............................................................................. [18,1] Ύστερα είδα έναν άλλον άγγελο να κατεβαίνει από τον ουρανό, και είχε μεγάλη εξουσία και φωτίστηκε η γη από τη δόξα του. [2] Κι έκραξε με δυνατή φωνή λέγοντας: «Έπεσε, έπεσε η Βαβυλών η μεγάλη, κι έγινε κατοικητήριο των δαιμονίων8 και μονιά για κάθε πνεύμα ακάθαρτο και φωλιά για κάθε όρνιο ακάθαρτο και μισητό· [3] γιατί από το θυμωμένο κρασί9 της πορνείας της ήπιαν όλα τα έθνη, και οι βασιλιάδες της γης πορνεύτηκαν μαζί της, και οι έμποροι10 της γης πλούτισαν από τη δύναμη της ακολασίας της». .............................................................................. [18,15] Οι έμποροι που πλούτισαν μ᾽ αυτές τις πραμάτειες, θα στέκουνται μακριά από φόβο του βασανισμού της, θα κλαίνε και θα πενθούνε [16] και θα λένε: «Ουαί, ουαί! Πολιτεία μεγάλη· ντυμένη στο ακριβό λινό και στην πορφύρα και στα κόκκινα· στολισμένη με χρυσάφια και πέτρες πολύτιμες και μαργαριτάρια, [17] σε μιαν ώρα μέσα τόσα πλούτη ερημώθηκαν». Και κάθε κυβερνήτης κι όλο το καραβίσιο πλήθος και οι ναύτες κι όσοι δουλεύουνε στη θάλασσα, στάθηκαν μακριά [18] κι έκραζαν βλέποντας τον καπνό της πυρκαγιάς της λέγοντας: «Πού είχε την όμοια της η πολιτεία η μεγάλη;»11 [19] Κι έριχναν χώμα στα κεφάλια τους κι έκραζαν με κλάματα και με πένθος λέγοντας: «Ουαί, ουαί! Η πολιτεία η μεγάλη· από το βιος της πλούτισαν όσοι έχουν καράβια στη θάλασσα· σε μιαν ώρα μέσα ερημώθηκε». [20] Ευφρανθήτε γι᾽ αυτό, ουρανέ και άγιοι και απόστολοι και προφήτες, γιατί έκρινε ο Θεός το δίκιο σας τιμωρώντας την. [21] Και τότες ένας άγγελος δυνατός σήκωσε ένα λιθάρι ωσάν μεγάλη μυλόπετρα, και το ᾽ριξε στη θάλασσα λέγοντας: «Έτσι, με μια ριξιά, θα πεταχτεί και η Βαβυλών, η μεγάλη πολιτεία, και δε θα ξαναφανεί ποτέ». [22] Και τη φωνή των κιθαρωδών και των μουσικών και των αυλών και των σαλπίγγων δε θα την ακούσεις πια, και τους τεχνίτες της κάθε τέχνης δε θα τους εύρεις πια, και τον ήχο της μυλόπετρας δε θα τον ακούσεις πια, [23] και το φως του λύχνου δε θα το ιδείς πια, και τη φωνή του γαμπρού και της νύφης δε θα την ακούσεις πια· γιατί οι έμποροί σου ήταν οι μεγιστάνες της γης· γιατί με τα μάγια12 σου πλάνεσες όλα τα έθνη· [24] γιατί μέσα σ᾽ αυτήν βρέθηκε το αίμα των προφητών και των αγίων και όλων των σφαγμένων επί γης.
(μετάφραση Γιώργος Σεφέρης)
|
1 Ο χαρακτηρισμός μιας πόλης ως πόρνης απαντά συχνά στα ιουδαϊκά προφητικά κείμενα· η Τύρος, η Νινευή, ακόμα και η Ιερουσαλήμ χαρακτηρίζονται με τον ίδιο τρόπο, ως συνέπεια της ηθικής εξαχρείωσής τους. Η προσθήκη εδώ του επιθέτου "μεγάλη" αποσκοπεί στο να παρασταθεί η συμβολιζόμενη Ρώμη ως η κατ᾽ εξοχήν διεφθαρμένη πόλη.
2 Η συγκεκριμένη έκφραση προέρχεται από αναφορά του Ιερεμία (κη᾽) στην Βαβυλώνα -η πόλη ήταν χτισμένη στον Ευφράτη ποταμό. Στην συγκεκριμένη περίπτωση όμως τα ύδατα, σύμφωνα με την εξήγηση που δίνει ο άγγελος στον Ιωάννη (στ. 15), συμβολίζουν «λαούς και έθνη και γλώσσες», ερμηνεία που οδηγεί στην ταύτιση της πόρνης της Βαβυλώνος με τη Ρώμη.
3 Η φράση «κρασί της πορνείας της» δηλώνει συγχρόνως την αποστασία από τον Θεό, λόγω της μεταστροφής στην ειδωλολατρία και εν γένει την ηθική εξαχρείωση. Για τη μεταφορά του «κρασιού της πορνείας» βλ. σχόλ. 9.
4 Η μετατόπιση του Ιωάννη στην έρημο πραγματοποιείται μέσα στο όραμα.
5 Πρόκειται για το «θηρίο που ανεβαίνει από τη θάλασσα» (κεφ. 13), το οποίο ταυτίζεται με τον Αντίχριστο των ιουδαϊκών προφητικών κειμένων. Οι επιγραφές ωστόσο που φέρει στο κεφάλι του («ονόματα βλασφημίας») και οι οποίες υποκρύπτουν αναφορά στην χρήση θείων προσωνυμιών από τους Ρωμαίους αυτοκράτορες, καθώς επίσης δύο αναφορές του κεφ. 13, από τις οποίες η μία αφορά στην οικουμενική διάσταση της εξουσίας του θηρίου, και η άλλη ερμηνεύεται ως έμμεση αναφορά στους διωγμούς των χριστιανών επί Νέρωνα, επιτρέπουν την ταύτιση του θηρίου με την ρωμαϊκή αυτοκρατορία, ή και τον ίδιο τον Νέρωνα. Το κόκκινο χρώμα του θηρίου υποδηλώνει το αίμα.
6 Το πορφυρό (= βαθύ κόκκινο) χρώμα σε συνδυασμό με τον χρυσό, τους πολύτιμους λίθους κτλ. δηλώνει την ηγεμονική ιδιότητα και τον πλούτο της γυναίκας, ενώ το κόκκινο συμβολίζει και εδώ το αίμα. Το χρυσό ποτήρι με τα βδελύγματα είναι το έμβλημα της πορνείας (βλ. σχόλ. 3 ), αφού ο όρος βδέλυγμα δηλώνει τα είδωλα και τις τελετές των εθνικών.
7 Μνεία των διωγμών που υπέστησαν οι χριστιανοί στη Ρώμη επί Νέρωνα (64-69 μ.Χ.).
8 Η κατοίκηση από δαίμονες προϋποθέτει την ερήμωση της πόλης, την οποία πρέπει να θεωρήσουμε ήδη συντελεσμένη. Πβ. και τη χρήση του αορίστου ἔπεσεν (στ. 2).
9 Η φράση οἶνος θυμοῦ αποτελεί, κατά μία ερμηνεία, σημιτισμό και δηλώνει τον μεθυστικό οίνο. Αν ακολουθήσουμε αυτή την ερμηνεία, το μεθυστικό κρασί που προκαλεί την μέθη των βασιλέων και των εμπόρων δεν είναι παρά μεταφορά για την επίδραση των θέλγητρων της πόλης. Ο Σεφέρης που ακολουθεί την παραδοσιακή ερμηνεία (θυμός = οργή), μεταφράζει: «από το θυμωμένο κρασί της πορνείας της».
10 Για τον αφανισμό της πόλης θρηνούν κατά σειρά τρεις ομάδες ισχυρών: οι βασιλείς, οι έμποροι και οι πλοιοκτήτες. Του θρήνου των εμπόρων (στ. 15-16) προηγείται (στ. 12-13) απαρίθμηση των επορευμάτων που δεν θα αγοράζονται πια, η οποία λειτουργεί ως μια έμμεση αναφορά στην τρυφηλή ζωή της ρωμαϊκής κοινωνίας.
11 Θρήνοι για την καταστροφή πόλεων βρίσκονται εγκατεσπαρμένοι στα προφητικά βιβλία της Παλαιάς Διαθήκης.
12 Σε τρεις αιτίες αποδίδεται ο αφανισμός της πόλης: στην "υβριστική" δράση των εμπόρων, στην "φαρμακεία" (η έννοια της μαγείας είναι παραπλήσια εκείνης του μεθυστικού κρασιού και δηλώνει γενικά τον ηθικό εκτραχηλισμό) και στο μαρτυρικό θάνατο των χριστιανών κατά τους διωγμούς.
