Ανθολογίες
Ανθολογία Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας
των Θ.Κ. Στεφανόπουλου, Στ. Τσιτσιρίδη, Λ. Αντζουλή, Γ. Κριτσέλη
ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ
72. – Ἱκέτιδες 399-455
Οι Ικέτιδες (424-420 π.Χ.;) διαδραματίζονται στον απόηχο της εκστρατείας των Επτά εναντίον της Θήβας. Ο Κρέων, που μετά τον θάνατο του Ετεοκλή και του Πολυνείκη έχει αναλάβει την εξουσία στη Θήβα, αρνείται να επιτρέψει στους ηττημένους Αργείους ναπάρουν τους νεκρούς και να τους θάψουν. Οι μητέρες και οι γιοι εκείνων από τους Επτά που έπεσαν στη Θήβα, συνοδευόμενοι από τον βασιλιά του Άργους Άδραστο, τον μόνο από τους Επτά που επέζησε, καταφεύγουν στην Αθήνα -ακριβέστερα: στον ναό της Δήμητρας και της Περσεφόνης στην Ελευσίνα, όπου έχει μεταβεί για να δεηθεί η μητέρα του Θησέα, η Αίθρα- και με τη μεσολάβηση και της Αίθρας, εξασφαλίζουν από τον Θησέα τη διαβεβαίωση ότι θα τους βοηθήσει να πάρουν τους νεκρούς τους. Την ώρα που ο Θησέας, έχοντας και την έγκριση της πόλης, ετοιμάζεται να στείλει κήρυκα στη Θήβα και να ζητήσει από τον Κρέοντα να παραδώσει τους νεκρούς και να τον προειδοποιήσει ότι, αν δεν το πράξει, θα αντιμετωπίσει τους Αθηναίους, καταφθάνει ένας Θηβαίος κήρυκας που ζητάει τον τύραννον της χώρας -από το σημείο αυτό αρχίζει το απόσπασμα που ανθολογήσαμε- προκειμένου να του ανακοινώσει μήνυμα του Κρέοντα. Ο Θησέας τον διορθώνει λέγοντας ότι δεν υπάρχει τύραννος σ᾽ αυτή την πόλη που είναι ελεύθερη. Η αντιπαράθεση παίρνει τη μορφή αγώνα λόγων (αντιπαράθεση δύο προσώπων που πρεσβεύουν διαφορετικές ή αντίθετες απόψεις με ρητορικώς συντεταγμένες ρήσεις). Ο λόγος του Θηβαίου κήρυκα είναι κατ᾽ ουσίαν "ψόγος δημοκρατίας", ενώ ο λόγος του Θησέα είναι "ψόγος τυραννίδος και έπαινος δημοκρατίας". Ο αγώνας λόγων εξ ορισμού δεν αλλάζει τη δραματική κατάσταση από την οποία προήλθε. Κατά κανόνα η διάσταση βαθαίνει και η σύγκρουση γίνεται σφοδρότερη μετά τον αγώνα. Έτσι και εδώ οι Αθηναίοι αναγκάζονται να δώσουν μάχη με τους Θηβαίους και, αφού τους νικούν, θάβουν τους πολλούς νεκρούς στον Κιθαιρώνα, ενώ τα σώματα των αρχηγών τα παραδίδουν στον Άδραστο, ο οποίος, έπειτα από υπόδειξη της Αθηνάς, που εμφανίζεται από μηχανής,δεσμεύεται με όρκο ότι η πόλη του, το Άργος, ποτέ δεν θα βαδίσει εναντίον της Αθήνας.
ΚΗΡΥΚΑΣ Ποιος είναι ο δυνάστης1 της χώρας; Σε ποιον να ανακοινώσω το μήνυμα του Κρέοντα,400 που κυβερνάει τη γη του Κάδμου, από τότε που ο Ετεοκλής έπεσε πλάι στις επτάστομες πύλες από το χέρι το αδελφικό του Πολυνείκη; ΘΗΣΕΑΣ Πρώτα-πρώτα, ξένε, άρχισες το λόγο σου μ᾽ ένα λάθος, όταν ζητάς δυνάστη εδώ· η πόλη αυτή δεν εξουσιάζεται από έναν άνδρα,405 είναι ελεύθερη. Εδώ κυβερνούν οι πολλοί που εναλλάσσονται στα αξιώματα χρόνο το χρόνο· δεν δίνουν πιο πολλά στον πλούτο, και ο φτωχός έχει τα ίδια. ΚΗΡΥΚΑΣ Με αυτό που είπες, όπως στα ζάρια, μου δίνεις πλεονέκτημα· γιατί η πόλη που με στέλνει εμένα410 εξουσιάζεται από έναν άντρα, δεν οχλοκρατείται. Και κανείς δεν μπορεί, για να κερδίζει αυτός, να την αποχαυνώνει με ρητορείες και να τη σέρνει τη μια εδώ την άλλη εκεί, τη μια στιγμή να τέρπει και να συναρπάζει, την άλλη να φέρνει την καταστροφή415 και την παράλλη, με καινούργιες διαβολές, να φενακίζει το πλήθος και να ξεγλιστράει ατιμώρητος. Άλλωστε, πώς θα μπορούσε ο όχλος, χωρίς ορθή ενημέρωση, να κατευθύνει ορθά την πόλη; Μαθαίνεις καλύτερα όταν έχεις χρόνο, όχι όταν βιάζεσαι. Όμως ένας γεωργός που πένεται, ακόμα και αν δεν είναι ανίδεος,420 δεν μπορεί να νοιάζεται για τα κοινά, γιατί έχει να δουλεύει. Και είναι σαφώς προκλητικό για τους σπουδαίους, όταν άνδρας φαύλος άγει και φέρει το πλήθος με δημοκοπίες και περιβάλλεται αίγλη και κύρος κάποιος που ώς τότε ήταν ένα τίποτα.425 ΘΗΣΕΑΣ Χαριτωμένος ο κήρυκας και παρεμπιπτόντως και ρήτωρ. Πάντως, αφού εσύ έθεσες τούτο το θέμα, άκουσε τώρα· άλλωστε, εσύ προκάλεσες την αντιπαράθεση.
Για την πόλη δεν υπάρχει τίποτε απεχθέστερο από τον δυνάστη· το πρώτιστο: εκεί οι νόμοι δεν ισχύουν για όλους·430 την εξουσία την ασκεί μονάχα ένας και αυτός κρατάει στα χέρια του τον νόμο· αυτό και μόνο αναιρεί την ισότητα. Όταν όμως υπάρχουν νόμοι γραπτοί, το δίκαιο ισχύει εξίσου και για τον ταπεινό και για τον πλούσιο και μπορεί ο ανίσχυρος, όταν δέχεται επιθέσεις,435 να απαντά στον ισχυρό στον ίδιο τόνο, και φτάνει να νικά ο μικρός τον ισχυρό, αν έχει δίκιο. Και η πεμπτουσία της ελευθερίας, εκείνο το «ποιος έχει να προτείνει κάτι καλό για την πόλη; να έρθει να το καταθέσει εδώ, ενώπιον όλων.» Όποιος προσφέρεται δοξάζεται, όποιος δεν θέλει σιωπά.440 Για την πόλη νοείται ισότητα ανώτερη απ᾽ αυτή;
Εξάλλου, όπου κρατά ο δήμος τα ηνία της χώρας, χαίρεται όταν υπάρχουν στην πόλη νέοι παλληκάρια· Ένας όμως που είναι βασιλιάς αισθάνεται μίσος γι᾽ αυτό και όσους κρατούν από καλή γενιά και όσους θεωρεί ευφυείς445 τους θανατώνει, γιατί φοβάται για την εξουσία του. Και πώς θα μπορέσει μια πόλη να γίνει ισχυρή, όταν κάποιος θερίζει το άνθος των νέων σαν να ᾽ναι στάχυ σε λιβάδι ανοιξιάτικο; Και ποιο το όφελος να θησαυρίζει κάποιος450 πλούτη και βίος για τα παιδιά του; Μήπως για να μεγαλώνει με τον ιδρώτα του το βιος του δυνάστη; Και γιατί να κρατάει άγρυπνος τις κόρες του παρθένες στο σπίτι. Μήπως για να έχουν οι δυνάστες, όποτε το θελήσουν, γλυκιές ηδονές και δάκρυα εκείνοι που τις ανάστησαν; Να μην αξιωθώ να ζω, αν σύρουν τα παιδιά μου με τη βία στα κρεβάτια.455
(μετάφραση Θ. Κ. Στεφανόπουλος)
|
1 Έτσι μεταφράζουμε την κρίσιμη για την αντιπαράθεση αλλά στην ουσία αμετάφραστη λέξη τύραννος.
