Ανθολογίες
Ανθολογία Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας
των Θ.Κ. Στεφανόπουλου, Στ. Τσιτσιρίδη, Λ. Αντζουλή, Γ. Κριτσέλη
ΒΑΚΧΥΛΙΔΗΣ
46. – Διθύραμβοι 17, 90-132
Το ποίημα από το οποίο προέρχεται το απόσπασμα παραδίδεται ως διθύραμβος, στην πραγματικότητα όμως φαίνεται ότι είναι παιάνας (βλ. στ. 129 και σχόλ. 4) που τραγουδήθηκε, ίσως λίγο μετά το 500 π.Χ., από χορό Κείων (από την Κέα, την πατρίδα του Βακχυλίδη) στα Δήλια, τη μεγάλη γιορτή των Ιώνων προς τιμήν του Απόλλωνα, στην οποία συμμετείχαν και οι Αθηναίοι.
Όπως συμβαίνει συνήθως στη χορική ποίηση, το ποίημα έχει τριαδική δομή (στροφή-αντιστροφή-επωδός). Απαρτίζεται από δύο τριάδες. Οι στίχοιπου ανθολογούνται είναι οι τελευταίοι του ποιήματος (η αντιστροφή και η επωδός της δεύτερης τριάδας).
Το θέμα είναι αθηναϊκού ενδιαφέροντος. Κεντρικό πρόσωπο είναι ο Θησέας. Ο Βακχυλίδης εστιάζει σε ένα περιθωριακό επεισόδιο, που διαδραματίζεται πάνω στο καράβι που μεταφέρει στην Κρήτη τον Θησέα μαζί με τους 14 Αθηναίους, που προορίζονταν για τον Μινώταυρο. Σύμφωνα με την εκδοχή του Βακχυλίδη, ο Μίνως, στη διάρκεια του ταξιδιού, πλησιάζει με ερωτική διάθεση μία από τις νεαρές Αθηναίες, την Ερίβοια, και προκαλεί την αντίδραση του Θησέα, ο οποίος δηλώνει ότι αν ο Μίνως είναι γιος του Διός, είναι και αυτός γιος του Ποσειδώνα και θα τον εμποδίσει βίαια. Οργισμένος ο Μίνως ζητάει από τον Δία να επιβεβαιώσει τη θεϊκή του καταγωγή, ρίχνοντας κεραυνό, και προκαλεί τον Θησέα, αν είναι όντως γιος του Ποσειδώνα, να βουτήξει και να του φέρει το δαχτυλίδι του, που το έριξε στη θάλασσα. Ακολουθεί η επιβεβαίωση με τον κεραυνό από τον Δία και ο Θησέας πηδάει στη θάλασσα, ενώ ο Μίνως μένει έκπληκτος. Το τι ακολούθησε περιγράφεται στο απόσπασμα.
Ελκυστική είναι η άποψη ότι ο νεαρός Βακχυλίδης θέλησε με ένα τέτοιο θέμα να εισέλθει στην αθηναϊκή "αγορά", πράγμα που φαίνεται να το πέτυχε.
Το γρήγορο σκαρί επροχωρούσε·90 το έσπρωχνε η πνοή του βοριά που φυσούσε από την πρύμη· ρίγησαν τα νεαρά βλαστάρια της Αθήνας, όταν ο ήρωας τινάχθηκε στο πέλαγος, και από τα τρυφερά τους μάτια έχυναν δάκρυα,95 προσμένοντας το βαρύ ζυγό της ανάγκης. Δελφίνια του πελάγους έφεραν γρήγορα τον μεγάλο Θησέα στα δώματα του πατέρα του που αγαπάει τους ίππους.1 Έφθασε στα μέλαθρα των θεών.100 Εκεί είδε τις ξακουστές κόρες του ευλογημένου Νηρέα2 και σάστισε. Από τα θεσπέσια σώματά τους έφεγγε μια λάμψη όπως η λάμψη της φωτιάς,105 και γύρω στη χαίτη τους τυλίγονταν χρυσοποίκιλτα διαδήματα. Εύφραιναν την καρδιά τους χορεύοντας με υγρά βήματα. Είδε μέσα στα ποθητά δώματα και την αγαπημένη συντρόφισσα του πατέρα του, τη σεβαστή Αμφιτρίτη με τα πελώρια μάτια·110 εκείνη άπλωσε γύρω από το σώμα του πορφυρό χιτώνα κι έστεψε την πυκνή του κόμη με στεφάνι αψεγάδιαστο, που σκοτείνιαζε από τα ρόδα, όταν κάποτε της το χάρισε στο γάμο της115 η δολοπλόκος Αφροδίτη. Από όσα τελούν οι θεοί τίποτα δεν είναι απίστευτο για τους εχέφρονες θνητούς· αναδύθηκε πλάι στο λεπτόπρυμνο καράβι· αχ, σε ποιες σκέψεις άραγε120 ανέκοψε τον στρατηλάτη από την Κνωσό, όταν, ένα θαύμα για όλους, ανέβηκε από τη θάλασσα κατάστεγνος και τα δώρα των θεών έλαμπαν πάνω του και οι παρθένες με τα λαμπρά φορέματα αλάλαζαν3125 μέσα στην νωπή ευφροσύνη και αντήχησε το πέλαγος· δίπλα του οι ανύμφευτοι νέοι έψαλαν τον παιάνα4 με φωνή εράσμια. Δήλιε, αν εύφραναν την καρδιά σου οι χοροί των Κείων,5130 χάριζέ τους τη θεόσταλτη τύχη να αξιώνονται τα λαμπρά.
(μετάφραση Θ. Κ. Στεφανόπουλος)
|
1 Ο Ποσειδώνας συνδέεται στενά όχι μόνο με τη θάλασσα αλλά και με το άλογο.
2 Θαλάσσιος δαίμονας προικισμένος με το χάρισμα της μαντικής. Είναι γιος του Πόντου και της Γης. Κόρες του Νηρέα και της Δωρίδας είναι οι πενήντα Νηρηίδες, οι θαλάσσιες νύμφες που συνοδεύουν τον Ποσειδώνα και τη γυναίκα του την Αμφιτρίτη, που συγκαταλέγεται και η ίδια στις Νηρηίδες. Οι Νηρηίδες τέρπουν τους ναυτικούς με τους χορούς και τα παιχνίδια τους και τους βοηθούν την ώρα του κινδύνου.
3 Στο πρωτότυπο ὠλόλυξαν (εκραύγασαν ὀλολύ). Η ὀλολυγή είναι πρωτίστως γυναικεία κραυγή χαράς, που κατά κανόνα εντάσσεται σε κάποιο τελετουργικό πλαίσιο (κυρίως δέηση ή ευχαριστία) και συχνά, όπως και εδώ, συνδέεται με τον παιάνα, που τον τραγουδούν οι άντρες.
4 Ο Παιάνας αρχικά είναι ανεξάρτητη θεότητα με θεραπευτικές ικανότητες. Αργότερα αφομοιώνεται από τον Απόλλωνα, τον Ασκληπιό κ.ά.· παιάνας ονομάζεται και η επίκληση ή το άσμα προς τιμήν αυτών των θεών. Από μια εποχή κι έπειτα ο παιάνας και ο διθύραμβος είναι τα δύο κυριότερα είδη της χορικής ποίησης. Ο παιάνας συνδέεται με τον Απόλλωνα και εκτελείται με συνοδεία της έγχορδης λύρας, ο διθύραμβος με τον Διόνυσο και εκτελείται με συνοδεία του πνευστού αυλού.
5 Η μυθική αφήγηση εκβάλλει στο παρόν της γιορτής. Από τους παιανίζοντες Αθηναίους του μύθου μεταβαίνουμε στους παιανίζοντες Κείους στην Δήλο.
