Εξώφυλλο

Ανθολογίες

Ανθολογία Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας

των Θ.Κ. Στεφανόπουλου, Στ. Τσιτσιρίδη, Λ. Αντζουλή, Γ. Κριτσέλη

Αρχική

Κατάλογος κειμένων

Συμφραστικός πίνακας

Εκδόσεις-Βραχυγραφίες

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ

140. – Ἀθηναίων Πολιτεία § 42

Πώς αποκτά ένας Αθηναίος τα πολιτικά δικαιώματά του

Στο πλαίσιο της προεργασίας για τη συγγραφή των μεγάλων έργων του ο Αριστοτέλης συγκρότησε με τη βοήθεια των συνεργατών του μεγάλες συλλογές υλικού. Ως προεργασία για τη συγγραφή των Πολιτικών συγκεντρώθηκαν περιγραφές 158 πολιτευμάτων. Η πρώτη από τις χαμένες πια πολιτείες,η οποία φέρει τον τίτλο Ἀθηναίων πολιτεία, ήρθε στο φως με την ανακάλυψη ενός παπύρου το 1891 και αποδίδεται (αν και όχι ομόφωνα) στον ίδιο τον Αριστοτέλη. Το έργο απαρτίζεται από ένα ιστορικό και ένα συστηματικό μέρος. Το απόσπασμα που ακολουθεί προέρχεται από την αρχή του συστηματικού μέρους και αναφέρεται σε δύο θεσμούς που συνδέονται άρρηκτα με την απόκτηση των πολιτικών δικαιωμάτων στην Αθήνα. Ο πρώτος είναι η δοκιμασία, η διαδικασία για να πολιτογραφηθεί ο νεαρός Αθηναίος, ο οποίος στην ηλικία των 18 ετών ενηλικιωνόταν. Ο δεύτερος θεσμός είναι η ἐφηβεία, η οποία στη μορφή που περιγράφεται εδώ (ένα είδος υποχρεωτικής στρατιωτικής θητείας με παιδευτικό και μυητικό χαρακτήρα) είχε οργανωθεί μόλις το 335/4 π.Χ..

[42.1] ἔχει δ᾽ ἡ νῦν κατάστασις τῆς πολιτείας τόνδε τὸν τρόπον. μετέχουσιν μὲν τῆς πολιτείας οἱ ἐξ ἀμφοτέρων γεγονότες ἀστῶν, ἐγγράφονται δ᾽ εἰς τοὺς δημότας ὀκτωκαίδεκα ἔτη γεγονότες. ὅταν δ᾽ ἐγγράφωνται διαψηφίζονται περὶ αὐτῶν ὀμόσαντες οἱ δημόται, πρῶτον μὲν εἰ δοκοῦσι γεγονέναι τὴν ἡλικίαν τὴν ἐκ τοῦ νόμο[υ], κἂν μὴ δόξωσι, ἀπέρχονται πάλιν εἰς παῖδας, δεύτερον δ᾽ εἰ ἐλεύθερός ἐστι καὶ γέγονε κατὰ τ[ο]ὺς νόμους. ἔπειτ᾽ ἂν μὲν ἀποψηφίσωνται μὴ εἶναι ἐλεύθερον, ὁ μὲν ἐφίησιν εἰς τὸ δικαστήριον, οἱ δὲ δημόται κατηγόρους αἱροῦνται πέντε [ἄ]νδρας ἐξ αὑτῶν, κἂν μὲν μὴ δόξῃ δικαίως ἐγγράφεσ[θ]αι, πωλεῖ τοῦτον ἡ πόλις· ἐὰν δὲ νικήσῃ, τοῖς δημόταις ἐπάναγκες ἐγγράφειν. [42.2] μετὰ δὲ ταῦτα δ[ο]κιμάζει τοὺς ἐγγραφέντας ἡ βουλή, κἄν τις δόξ[ῃ] νεώτερος ὀκτωκαίδεκ᾽ ἐτῶν εἶναι, ζημιοῖ τ[ο]ὺς δημότας τοὺς ἐγγράψαντας. ἐπὰν δὲ δοκιμασθῶσιν οἱ ἔφηβοι, συλλεγέντες οἱ πατέρες αὐτῶν κατὰ φυλὰς ὀμόσαντες αἱροῦνται τρεῖς ἐκ τῶν φυλετῶν τῶν ὑπὲρ τετταράκοντα ἔτη γεγονότων, οὓς ἂν ἡγῶνται βελτίστους εἶναι καὶ ἐπιτηδειοτάτους ἐπιμελεῖσθαι τῶν ἐφήβων, ἐκ δὲ τούτων ὁ δῆμος ἕνα τῆς [φ]υλῆς ἑκάστης χειροτονεῖ σωφρονιστὴν καὶ κοσμητὴν ἐκ τῶν ἄλλων Ἀθηναίων ἐπὶ πάντας. [42.3] συλλαβόντες δ᾽ οὗτοι τοὺς ἐφήβους, πρῶτον μὲν τὰ ἱερὰ περιῆλθον, εἶτ᾽ εἰς Πειραιέα πορεύονται καὶ φρουροῦσιν οἱ μὲν τὴν Μουνιχίαν οἱ δὲ τὴν Ἀκτήν. χειροτ[ο]νεῖ δὲ καὶ παιδοτρίβας αὐτοῖς δύο, καὶ διδασκάλους, οἵτινες ὁπλομαχεῖν καὶ τοξεύειν καὶ ἀκοντίζειν κα[ὶ] καταπάλτην ἀφιέναι διδάσκουσιν. δίδωσι δὲ καὶ εἰς τροφ[ὴν] τοῖς μὲν σωφρονισταῖς δραχμὴν ᾱ ἑκάστῳ, τοῖς δ᾽ ἐφήβοις τέτταρας ὀβολοὺς ἑκάστῳ· τὰ δὲ τῶν φυλετῶν τῶν αὑτοῦ λαμβάνων ὁ σωφρονιστὴς ἕκαστος ἀγοράζει τὰ ἐπιτήδεια πᾶσιν εἰς τὸ κοινόν, συσσιτοῦσι γὰρ κατὰ φυλάς, καὶ τῶν ἄλλων ἐπιμελεῖται πάντων. [42.4] καὶ τὸν μὲν πρῶτον ἐνιαυτὸν οὕτως διάγουσι· τὸν δεύτερον ἐκκλησίας ἐν τῷ θεάτρῳ γενομένης ἀποδειξάμενοι τῷ δήμῳ τὰ περὶ τὰς τάξεις καὶ λαβόντες ἀσπίδα καὶ δόρυ παρὰ τῆς πόλεως περιπολοῦσι τὴν χώραν καὶ διατρίβουσιν ἐν [τ]οῖς φυλακτηρίοις. [42.5] φρουροῦσι δὲ τὰ δύο ἔτη, χλαμύδας ἔχοντες, καὶ ἀτελεῖς εἰσι πάντων· καὶ δίκ[η]ν οὔτε διδόασιν οὔτε λαμβάνουσιν, ἵνα μὴ πρό[φ]ασις ᾖ τ[ο]ῦ ἀπιέναι, πλὴν περὶ κλήρου καὶ ἐπικλήρ[ου], κἄν τ[ι]νι κατὰ τὸ γένος ἱερωσύνη γένηται. διε[ξ]ελθόντων δὲ τῶν δυοῖν ἐτῶν ἤδη μετὰ τῶν ἄλλων εἰσίν.

[42] Η σημερινή οργάνωση του καθεστώτος είναι η εξής: Πολιτικά δικαιώματα έχουν όσοι είναι γεννημένοι από πατέρα και μητέρα Αθηναίους πολίτες,1 και εγγράφονται στους καταλόγους των δημοτών όταν γίνουν δέκα οκτώ χρόνων. Κατά το χρόνο της εγγραφής τους, αφού οι δημότες δώσουν όρκο, αποφασίζουν γι᾽ αυτούς με ψηφοφορία, πρώτον, αν θεωρούν ότι αυτοί έχουν την ηλικία που προβλέπει ο νόμος (και, αν αποδειχθεί το αντίθετο, επιστρέφουν στην κατηγορία των παίδων) και, δεύτερον, αν είναι ελεύθερα και νόμιμα τέκνα. Κατόπιν, αν απορρίψουν κάποιον για το λόγο ότι δεν είναι ελεύθερος, ο ενδιαφερόμενος μπορεί να κάνει έφεση στο δικαστήριο και οι δημότες ορίζουν μεταξύ τους πέντε πρόσωπα κατηγόρους. Αν αποφασισθεί ότι δεν έχει το δικαίωμα εγγραφής, τότε η πολιτεία τον πουλάει ως δούλο. Αν ο ενδιαφερόμενος κερδίσει τη δίκη, τότε οι δημότες είναι υποχρεωμένοι να τον εγγράψουν. [2] Ύστερα η βουλή εξετάζει όσους έχουν εγγραφεί και αν αποδειχθεί ότι κάποιος δεν είναι δέκα οκτώ ετών, τότε η βουλή τιμωρεί με πρόστιμο τους δημότες που τον ενέγραψαν. Όταν οι έφηβοι περάσουν αυτήν τη δοκιμασία, οι πατέρες τους συγκεντρώνονται κατά φυλές και, αφού ορκιστούν, εκλέγουν μεταξύ εκείνων που έχουν υπερβεί τα σαράντα χρόνια τρία πρόσωπα, που τα θεωρούν τα καλύτερα και καταλληλότερα για να φροντίζουν τους εφήβους. Από αυτούς ο δήμος εκλέγει με ανάταση χεριών ένα σωφρονιστή για κάθε φυλή και έναν επιμελητή για όλους τους εφήβους. [3] Οι σωφρονιστές και ο επιμελητής, αφού συγκεντρώσουν τους εφήβους, περιέρχονται τους ιερούς χώρους και μετά πορεύονται στον Πειραιά, όπου θα φρουρούν άλλοι τη Μουνιχία2 και άλλοι την Ακτή. Εκλέγουν με ανάταση χεριών και δύο προπονητές και ειδικούς εκπαιδευτές, που τους μαθαίνουν οπλομαχία, τόξευση, ακόντιο και χειρισμό καταπέλτη. Για ημερήσια αποζημίωση δίνουν μια δραχμή την ημέρα στους σωφρονιστές και στους εφήβους από τέσσερις οβολούς3 στον καθένα. Ο σωφρονιστής εισπράττει από τη φυλή του όσα αναλογούν στους εφήβους της φυλής και αγοράζει όσα χρειάζονται για όλους (γιατί έχουν κοινό συσσίτιο κατά φυλές) και έχει την επιμέλεια για όλα τα άλλα ζητήματα. [4] Τον πρώτο, λοιπόν, χρόνο τον περνούν έτσι. Το δεύτερο χρόνο γίνεται συγκέντρωση του λαού στο θέατρο και οι έφηβοι κάνουν επίδειξη γυμνασίων σε πυκνή τάξη. Η πολιτεία τους δίνει ασπίδα και δόρυ και από τότε και ύστερα οι έφηβοι περιπολούν μέσα στην Αττική και μένουν στα φρούρια ως φύλακες. Στα δύο αυτά χρόνια υπηρεσίας φορούν χλαμύδα4 και δεν πληρώνουν κανένα φόρο. [5] Δεν μπορούν ούτε να εναχθούν ούτε να εναγάγουν σε δικαστήριο, ώστε να μην έχουν πρόφαση να απουσιάσουν, εκτός αν πρόκειται για δίκες περί κληρονομιάς ή επικλήρου κόρης5 ή για οικογενειακό ιερατικό αξίωμα. Όταν περάσουν δύο χρόνια, γίνονται κανονικοί πολίτες όπως όλοι οι άλλοι.

 

(μετάφραση Α. Παναγόπουλος)

 

1 Η προϋπόθεση που αναφέρεται εδώ καθοριζόταν από τον νόμο που είχε ψηφιστεί το 451/0 π.Χ. έπειτα από πρόταση του Περικλή.

2 Μουνιχία: λόφος στα ανατολικά του Πειραιά, ο οποίος βλέπει στον κόλπο του Φαλήρου. Ακτή: ακρωτήριο στα νότια του κύριου λιμανιού που ήταν γνωστό ως Κάνθαρος.

3 Ο οβολός αντιστοιχούσε προς το 1/6 της δραχμής.

4 Η χλαμύδα ήταν κοντός μανδύας, τον οποίο αρχικά φορούσαν οι ιππείς στη Θεσσαλία και τη Μακεδονία. Στην Αθήνα η μαύρη χλαμύδα υιοθετήθηκε ως στολή των εφήβων.

5 Επίκληρος ονομαζόταν η ορφανή μοναχοκόρη, η οποία έπρεπε να παντρευτεί τον πλησιέστερο συγγενή για να μην περιέλθει η περιουσία (ο κλῆρος) σε ξένη οικογένεια.