Ανθολογίες
Ανθολογία Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας
των Θ.Κ. Στεφανόπουλου, Στ. Τσιτσιρίδη, Λ. Αντζουλή, Γ. Κριτσέλη
ΑΝΩΝΥΜΟΣ
216. – Σοφοκλέους γένος καὶ βίος §§ 3-6, 20-23
Το έργο των μεγάλων ποιητών δημιούργησε ήδη κατά τον 4ο αι. π.Χ. την ανάγκη να γίνει γνωστή και η ίδια η ζωή ποιητών και οι συνθήκες υπό τις οποίες συνέθεσαν τα έργα τους. Η ανάγκη αυτή οδήγησε στη συγγραφή βιογραφιών, αρχικά των σπουδαιότερων ποιητών, και αργότερα ρητόρων και ιστορικών. Η βιογραφία αυτής της κατηγορίας (δηλαδή σημαντικών μορφών των γραμμάτων), όπως και γενικότερα το λογοτεχνικό είδος της βιογραφίας στην αρχαιότητα, δεν είχε σταθερά χαρακτηριστικά. Κατά την ελληνιστική πάντως εποχή, στις προσεγμένες εκδόσεις των απάντων "κλασικών" συγγραφέων, συνήθως προτασσόταν του έργου ο βίος του συγγραφέα. Το απόσπασμα από τη βιογραφία του Σοφοκλή που παρατίθεται εδώ προέρχεται από τον Βίο ενός ανώνυμου συμπιλητή του 1ου αι. π.Χ., ο οποίος άντλησε τις πληροφορίες του από αρκετές προγενέστερες βιογραφίες του Σοφοκλή. Στις πηγές του συγκαταλέγονται μεταξύ άλλων ο Αριστόξενος από τον Τάραντα (4ος αι. π.Χ.), θεμελιωτής -εκτός από γνωστός θεωρητικός της μουσικής- της (σημαντικής) περιπατητικής βιογραφικής παράδοσης, και ο γραμματικός Ίστρος (3ος αι. π.Χ.). Τις πληροφορίες για τη ζωή του Σοφοκλή οι βιογράφοι άντλησαν σε πολλές περιπτώσεις από το ίδιο το έργο του ποιητή ή από τις αναφορές και τους υπαινιγμούς που υπήρχαν σε έργα κωμικών ποιητών.
[3] Παιδί ακόμα, σκληραγωγήθηκε με τους συνομηλίκους του στην παλαίστρα και διδάχτηκε μουσική. Και στους δύο τομείς κέρδισε νίκες και στεφανώθηκε, καθώς λέει ο Ίστρος. Μουσική έμαθε κοντά στον Λάμπρο.1 Μετά τη ναυμαχία της Σαλαμίνας, τη μέρα που οι Αθηναίοι έστηναν το τρόπαιό τους, εκείνος κρατώντας λύρα, γυμνός, αλειμμένος με λάδι, διηύθυνε τον χορό που παιάνιζε τα επινίκια. [4] Κοντά στον Αισχύλο έμαθε την τέχνη της τραγωδίας. Στους δραματικούς αγώνες επέφερε πολλές καινοτομίες. Κατ᾽ αρχήν, επειδή ο ίδιος δεν είχε δυνατή φωνή,2 κατάργησε την υπόκριση του ποιητή (γιατί στο παρελθόν ο ποιητής έπαιρνε κι αυτός μέρος στην παράσταση)· ακόμη αύξησε τον αριθμό των μελών του χορού από δώδεκα σε δεκαπέντε, και εισήγαγε τον τρίτο υποκριτή.3 [5] Λέγεται ότι, όταν ανεβάστηκε το έργο του Θάμυρις,4 πήρε την κιθάρα και έπαιξε ο ίδιος, για πρώτη και τελευταία φορά στη ζωή του. Γι᾽ αυτό και στην Ποικίλη Στοά5 απεικονίζεται κρατώντας κιθάρα. [6] Ο Σάτυρος6 μας πληροφορεί ότι το κυρτό μπαστούνι αυτός το επινόησε. Από τον Ίστρο μαθαίνουμε ότι και οι λευκές μπότες με τις χοντρές σόλες που φορούν οι υποκριτές και τα μέλη του χορού ήταν δικό του εύρημα. Ο ίδιος συγγραφέας διατείνεται ότι ο Σοφοκλής έγραψε τα δράματά του προσαρμόζοντάς τα στους χαρακτήρες των ηθοποιών που θα τα υποδύονταν, και ότι συγκρότησε θίασο προς τιμήν των Μουσών που τον αποτελούσαν οι πεπαιδευμένοι. .............................................................................. [20] Τα πάντα τα είπε με τον τρόπο του Ομήρου. Στους μύθους του ακολουθεί τα ίχνη του Ποιητή, και σε πολλά του έργα αντιγράφει την Οδύσσεια. Ως και το όνομα του Οδυσσέα το παρετυμολογεί όπως και ο Όμηρος. Σωστά με λένε Οδυσσέα: το όνομά μου σημαίνει συμφορά. Πόσες οδύνες δεν υπέφεραν αυτοί που τόλμησαν να μ᾽ αψηφήσουν. Δημιουργεί χαρακτήρες, χρωματίζει, και εκμεταλλεύεται έντεχνα τα ευρήματά του, αναπλάθοντας την Ομηρική χάρη. Γι᾽ αυτό και κάποιος από την Ιωνία είπε πως έναν μονάχα μαθητή είχε ο Όμηρος, τον Σοφοκλή. Γιατί και άλλοι πολλοί έχουν μιμηθεί τους προκατόχους ή τους συγχρόνους τους, μόνο όμως ο Σοφοκλής κατόρθωσε να απανθίσει ό,τι πιο λαμπρό διέθετε ο καθένας. Γι᾽ αυτό και ονομάστηκε μέλισσα. Υιοθέτησε το μικτό ύφος: συνδύασε καιριότητα και ποικιλία, γλυκύτητα και τόλμη. [21] Ήξερε να ζυγίζει σωστά την περίσταση και τις συνθήκες, ώστε από ένα ασήμαντο ημιστίχιο ή μια λέξη να διαγράφει ολόκληρο τον χαρακτήρα ενός προσώπου. Κι αυτό στην τέχνη της ποίησης είναι το μεγαλύτερο χάρισμα, να μπορεί δηλαδή κανείς να διεισδύει στον χαρακτήρα ή στις συγκινήσεις των άλλων ανθρώπων. [22] Λέει λοιπόν ο Αριστοφάνης ότι «επάνω του κάθισε μελίσσι»· και αλλού: «...του Σοφοκλή, που το στόμα του ρέει μέλι». [23] Σύμφωνα με τον Αριστόξενο ήταν ο πρώτος Αθηναίος ποιητής που υιοθέτησε τον Φρύγιο τρόπο7 στα άσματά του, και τον ανέμιξε με τον διθυραμβικό.
(μετάφραση Βασίλης Λεντάκης)
|
1 Μουσικός του 5ου αι. π.Χ. Αναφέρεται από τον Αριστόξενο ως άξιος εκπρόσωπος -μαζί με άλλους-της παλιάς σχολής λυρικών ποιητών και μουσικών.
2 Στην αρχαιότητα, για να γίνει κανείς ηθοποιός, απαιτούνταν πρωτίστως να έχει κατάλληλη φωνή (δυνατή και πλούσια).
3 Κάποιες πηγές ήδη στην αρχαιότητα απέδιδαν την εισαγωγή του τρίτου υποκριτή στον Αισχύλο (η Ὀρέστεια του Αισχύλου, που παρουσιάστηκε το 458 π.Χ., προϋποθέτει τρεις υποκριτές). Ο Αριστοτέλης στην Ποιητική του την αποδίδει πάντως στον Σοφοκλή. Ίσως η καινοτομία εισήχθη σε περίοδο που θα μπορούσε να αποδοθεί και στους δύο ποιητές.
4 Ο Θάμυρις, από τον οποίο πήρε τον τίτλο της η τραγωδία, ήταν μυθικός τραγουδιστής από τη Θράκη. Ισχυρίστηκε ότι μπορούσε να νικήσει σε αγώνα ακόμη και τις Μούσες, και εκείνες για να τον τιμωρήσουν τον τύφλωσαν και τον έκαναν να ξεχάσει το τραγούδι.
5 Η Ποικίλη (= ζωγραφισμένη) Στοά βρισκόταν στη βορειοανατολική πλευρά της Αγοράς της Αθήνας και είχε πάρει το όνομά της από τους ζωγραφικούς πίνακες που την κοσμούσαν.
6 Ο Σάτυρος ήταν περιπατητικός γραμματικός (3ος αι. π.Χ.) που έγραψε Βίους σπουδαίων βασιλέων, πολιτικών, ρητόρων, φιλοσόφων και ποιητών. Σε πάπυρο σώζεται εκτεταμένο απόσπασμα του βίου του Ευριπίδη σε διαλογική μορφή.
7 Η Φρύγια αρμονία, που είχε εισαχθεί στον Ελλαδικό χώρο από τη Φρυγία της Μ. Ασίας, χρησιμοποιούνταν κυρίως στους διθυράμβους και θεωρούνταν γενικά λόγω του ενθουσιαστικού της χαρακτήρα μουσική αρμόζουσα στη διονυσιακή λατρεία.
