Δ. Ν. Μαρωνίτης: ΤΟ ΒΗΜΑ, 18 Οκτωβρίου 1992, Πολιτιστικά Μονότονα

Η χαμένη τιμή

Ο λόγος για ένα, πράγματι εθνικής σημασίας, έργο: τέσσερις μελέτες του Νικολάου Ανδριώτη συνθέτουν την «Ιστορία της Ελληνικής Γλώσσας», που από τον Ιούνιο κυκλοφορεί στις εκδόσεις του «Ιδρύματος Μανόλη Τριανταφυλλίδη». Δυο λόγια για τον συγγραφέα, γνωστό και από το «Ετυμολογικό Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής». Όσο ζούσε και δίδασκε στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, γλίτωσε ευτυχώς από τις παραμορφώσεις της εύκολης διαφημιστικής δημοσιότητας, στην οποία ενδίδουν ακόμη και δαφνοστεφανωμένοι με διεθνή βραβεία ποιητές μας· υπήρξε υπόδειγμα περήφανης αξιοπρέπειας και αμυντικής, όπου τη χρειαζόταν, ειρωνείας, αποτυπωμένης και στην περιποιημένη κομψή του εμφάνιση.

Οι μαθητές του, που ευτυχήσαμε να τον έχουμε δάσκαλο στα ωραία και ώριμα χρόνια του, γνωρίσαμε από κοντά όχι μόνο τη γλωσσολογική του σοφία, αλλά και το σπάνιο εκείνο μείγμα προσωπικής ευαισθησίας και πολιτικής γενναιότητας. Ελπίζω να σώζεται ακόμη στα αρχεία της παλιάς «Αυγής» η συγκλονιστική φωτογραφία στα Προπύλαια του Πανεπιστημίου, όπου ο Ανδριώτης αντιστέκεται στη βάναυση εισβολή της προδικτατορικής Ασφάλειας στον πανεπιστημιακό χώρο, προστατεύοντας με το σώμα του τους κυνηγημένους φοιτητές. Αδιάψευστος εξάλλου δείχτης της συγχρονισμένης ευαισθησίας του Ανδριώτη υπήρξε και η δηλωμένη στα μαθήματα προτίμησή του για την ποίηση του Κωνσταντίνου Καβάφη, σε μιαν εποχή που άλλοι, διαπρεπείς δάσκαλοι της Φιλοσοφικής Θεσσαλονίκης είχαν σταθμεύσει στον συμβολισμό του Γρυπάρη.

Η σημερινή αναφορά στην «Ιστορία της Ελληνικής Γλώσσας» του Νικολάου Ανδριώτη δικαιολογείται νομίζω πολλαπλώς. Αυτοτελώς, επειδή οι τέσσερις περιεχόμενες μελέτες του τόμου συστήνουν με θαυμαστή επιστημονική επάρκεια και συγκινητικά απλό λόγο τις τύχες της γλώσσας μας στις μεγάλες περιοδικές περιπέτειές της: αρχαία ελληνική, ελληνιστική και ρωμαϊκή, μεσαιωνική, νεοελληνική. Και τα τέσσερα μέρη διαιρούνται με μεθοδική ακρίβεια σε διακεκριμένα κεφάλαια, και υποστηρίζονται από διαλεκτή σχετική βιβλιογραφία. Το απροσδόκητο είναι ότι ο συνοπτικός αυτός τόμος (μόλις 163 σελίδες) βρίσκει χώρο και τρόπο να φιλοξενήσει στο τέταρτο μέρος του και αντιπροσωπευτικά δείγματα νεοελληνικών διαλέκτων και ιδιωμάτων. Με τόσα και τέτοια εφόδια, το βιβλίο αποτελεί πολύτιμη προσφορά στην Εκπαίδευση και στην Παιδεία μας, για εκείνους τουλάχιστον που πράγματι συγκινούνται με το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον της γλώσσας που μιλούν και γράφουν. Άγνωστο παραμένει αν πήραν καν είδηση ότι κυκλοφορεί ένας τέτοιος τόμος, οι αρμόδιοι του Υπουργείου Παιδείας και του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου. Το πράγμα έχει τη σημασία του, επειδή ακριβώς οι τέσσερις μελέτες του Ανδριώτη δεν επιβαρύνονται καθόλου από τη συνηθισμένη αλλού και άλλως κενή ρητορεία περί του μεγαλείου της αρχαίας ελληνικής γλώσσας και γραμματείας˙ εδώ προέχει μόνον το κύρος και το ήθος της γλωσσικής επιστήμης, και εφαρμόζεται η σολωμική εντολή που ταυτίζει το εθνικό με το αληθινό.

Μίλησα για διαλεκτικά και ιδιωματικά παραδείγματα, με τα οποία εξεικονίζεται και η περιφέρεια της νεοελληνικής κοινής. Θα κλείσω λοιπόν το πολιτιστικό αυτό μονότονο, αφιερωμένο στη μνήμη του αξέχαστου δασκάλου, φιλοξενώντας έναν ιδιωματικό μύθο, αφοπλιστικό τόσο για τη νοηματική του ευρωστία όσο και για την εκφραστική του οικονομία: προέρχεται από την Ήπειρο και ανήκει στα βόρεια ιδιώματα. Τον αντιγράφω με την ελπίδα ότι η ηλεκτρονική μηχανή θα σεβαστεί τη φωνητική του ιδιορρυθμία.

«Έκαμαν μια φουρά συντρουφιά η τιμή, η φουτιά κι του νιρό. Ικεί π' πιρβατούσαν, λεν τς φουτιάς οι άλλ' δυο συντρόφ'τς.

-Άμα σι χάσουμι, πού θα σι μιταβρούμι;

-Όπ' ιδείτι καπνό, τς λέει, ικεί μι βρίσκιτι. Ρουτούν κι του νιρό.

-Σα σι χάσουμι ισένα, πού θα σι μεταβρούμι;

-Όπ' χλουρό λ'βάδ', ικεί είμι κι ιγώ. Λεν στου τέλους κι τς τιμής.

-Ισένα, κυρά τιμή, σα σι χάσουμι, πού θα σι μεταβρούμι;

-Ιμένα, τς είπι, να μη μ' αφίνιτι απού του κουντό. Άμα μι χάσιτι μια φουρά, π'θινά δε θα μι βρείτι».