Μεταφόρτωση ως PDF Εκτύπωση <>

Κείμενο 1: Κορντιέ, Α. 1995. Κουμπούρες δεν υπάρχουν. Ψυχανάλυση και σχολική αποτυχία. Μτφρ. Α. Αλεξιάδη Αθήνα: Ολκός, σελ. 11-12. ©

EΙΣΑΓΩΓΗ

Άραγε είναι απαραίτητο να ορίσουμε τη σχολική αποτυχία; Στο άκουσμά της κανείς δεν μένει αδιάφορος, ο καθένας σκύβει στις αναμνήσεις του, ευχάριστες ή δυσάρεστες, όπου ανακατεύεται η λύπη, η νοσταλγία, και κάποτε η πικρία. Υπάρχουν κάποιοι που η σχολική αποτυχία δεν τους εμποδίζει να πετύχουν στη ζωή τους και που παινεύονται γι' αυτό, κάποιοι άλλοι που δεν την ξεπέρασαν ποτέ, και εκείνοι, οι περισσότεροι ευτυχώς, που δεν τη γνώρισαν ποτέ.

Σε κατάσταση σχολικής αποτυχίας είναι το παιδί που δεν "ακολουθεί", γιατί, στο σχολείο, πρέπει να ακολουθούμε: να ακολουθούμε καταρχάς το πρόγραμμα που λέει τι πρέπει να μάθουμε, με ποια σειρά, σε ποιο χρόνο, να ακολουθούμε την τάξη μας, να μην απομακρυνόμαστε από το κοπάδι.

Θα δούμε ότι η σχολική αποτυχία επηρεάζει το υποκείμενο στην ολότητά του. Υποφέρει από την αυτοϋποτίμηση γιατί δεν είναι στο ύψος των φιλοδοξιών του και συγχρόνως υποφέρει από την υποτίμηση, όταν δεν πρόκειται για περιφρόνηση, που διαβάζει στα μάτια των άλλων. Η αποτυχία, επομένως, αγγίζει το εσωτερικό καθώς και το κοινωνικό είναι του προσώπου -ξέρουμε, άλλωστε, τι θέση κατέχει η κοινωνική επιτυχία στο μυαλό των σημερινών ανθρώπων.

Η σχολική αποτυχία είναι ένα περίπλοκο ζήτημα με πολλές και διάφορες αιτίες. Μερικές έχουν σχέση με την ίδια τη δομή του υποκειμένου, άλλες έχουν σχέση με συγκεκριμένα γεγονότα, και το γεγονός ότι αλληλοδιαπλέκονται και αλληλεπιδρούν δεν διευκολύνει την κατανόηση αυτού του φαινομένου. Το αποτέλεσμα είναι πως ο καθένας προβάλλει τις δικές του φαντασιώσεις και εφευρίσκει αντίδοτα γι' αυτή τη καινούργια κοινωνική μάστιγα: "Φταίει … η κυβέρνηση, η κοινωνία, το εκπαιδευτικό πρόγραμμα, φταίνε οι γονείς …", "αρκεί να … διορθώσουμε το παιδαγωγικό σύστημα, να αυξηθούν οι πιστώσεις", κλπ.

Σε αυτή την έρευνα θα μελετήσουμε τη σχολική αποτυχία στην ευρύτερή της έννοια. Θα αφήσουμε, όμως, κατά μέρος μερικές αιτίες ανεπάρκειας που χρειάζονται ειδική προσέγγιση, λόγου χάρη τις οργανικές μειονεξίες, όπως η κώφωση ή τα προβλήματα όρασης, η σοβαρή νοητική καθυστέρηση, που μπορεί να οφείλονται σε βλάβες (βλάβες από εγκεφαλίτιδα, νεογνικές εγκεφαλικές βλάβες), σε λόγους γενετικούς (τρισωμία, ευαισθησία του χρωμοσώματος Χ) ή στον μεταβολισμό.

Ένα θέμα που θα μείνει σε εκκρεμότητα ως το τέλος αυτού του έργου είναι η ψύχωση. Θα τη μελετήσουμε χωριστά γιατί είναι κατεξοχήν διαταραχή που επηρεάζει βαθιά τις λειτουργίες της σκέψης. Η διανοητική αναστολή ψυχωσικής αιτιολογίας είναι εντελώς διαφορετικής φύσης από τη νευρωτική αναστολή που αναφέρεται σε όλη την έκταση αυτού του βιβλίου.

Θα ασκήσουμε κριτική στην έννοια της "νοητικής καθυστέρησης". Τα παιδιά που αποκαλούνται "νοητικώς καθυστερημένα" είναι παιδιά που παρακολουθούν το σχολείο και δεν παρουσιάζουν καμία ανωμαλία είτε λόγω βλάβης είτε γενετική. Η "νοητική καθυστέρηση" είναι μια μειωτική ετικέτα που υπονοεί, στο μυαλό των εκπαιδευτικών όπως και των γονιών, ένα εκ γενετής πρόβλημα ευφυΐας. Όταν την αντιπαραθέτουν, στηριζόμενοι στα αποτελέσματα των τεστ, στην "ψευδή νοητική καθυστέρηση" που αφορά παιδιά φαινομενικά καθυστερημένα, με κανονικό, όμως, συντελεστή ευφυΐας, εισάγουν έννοιες εντελώς τεχνητές και λανθασμένες, πηγή πολλών παρανοήσεων και, μερικές φορές, απαράδεκτων διακρίσεων.

Θα ασχοληθούμε με την ψύχωση και τη νοητική καθυστέρηση αφού διατρέξουμε το ευρύ πεδίο της σχολικής αποτυχίας. Θα εξερευνήσουμε, προς τούτο, τις διάφορες παραμέτρους που εμπλέκονται σε αυτό το πρόβλημα: το κοινωνικό περιβάλλον, τις οικογενειακές συνθήκες, το εν γένει περιβάλλον, τόσους παράγοντες που ευνοούν ή παρεμποδίζουν το ενδιαφέρον του παιδιού για το σχολείο. Στη συνέχεια θα προσεγγίσουμε το θέμα της καθαυτό επιθυμίας για μάθηση και θα δούμε πώς μπορεί να εμποδιστεί αυτή η επιθυμία από νευρωτικές αιτίες. Στις κλινικές περιπτώσεις που αναφέρονται θα καταδείξουμε το μηχανισμό της πνευματικής αναστολής, της αναστολής που βρίσκεται μέσα στην ασυνείδητη προβληματική του υποκειμένου και που η αναλυτική θεραπεία αποκαλύπτει … και αίρει στις ευτυχείς περιπτώσεις.