Μεταφόρτωση ως PDF Εκτύπωση >

Ήδη από τη δεκαετία του 1960 οι αναζητήσεις στον χώρο της διδακτικής της γλώσσας στράφηκαν στη μηχανή ως το μέσο που παρουσίαζε μεγαλύτερη υπομονή και σταθερότερη συμπεριφορά και το οποίο θα μπορούσε να υλοποιήσει κατά τον καλύτερο τρόπο τις αντιλήψεις της εποχής για την εκμάθηση της γλώσσας. Οι αντιλήψεις αυτές - κατά περίεργη σύμπτωση;- μπορούσαν κάλλιστα να εξυπηρετηθούν από τις περιορισμένες δυνατότητες των υπολογιστών στην κατανόηση φυσικών γλωσσών. Στο πλαίσιο της λογικής αυτής ο υπολογιστής αποτελεί τον υπομονετικό δάσκαλο, που παρέχει την ύλη σε μικρές ενότητες στον μαθητή· ενισχύει την επιτυχία με έπαινο και σε περίπτωση αποτυχίας τού παρέχει την κατάλληλη ανατροφοδότηση, έτσι ώστε να οδηγηθεί ο μαθητής στην κατανόηση του προβλήματος και στην επιλογή της ορθής απάντησης. Επιπλέον, έχει τη δυνατότητα να αξιολογεί τον ασκούμενο και να πληροφορεί έτσι τον φυσικό του δάσκαλο για την πορεία του. Το κίνημα αυτό, το οποίο είναι γνωστό ως CAI [Computer Assisted Instruction], στηρίζεται στις αρχές της προγραμματισμένης διδασκαλίας, όπως εκφράστηκαν από το κίνημα του συμπεριφορισμού και το κίνημα της γλωσσολογικής σχολής του δομισμού. Ως προς το περιεχόμενο η έμφαση δίνεται στην εξάσκηση σε θέματα γραμματικής και σύνταξης.

Στα χρόνια που ακολούθησαν σημειώθηκαν σημαντικές εξελίξεις στον χώρο της γλωσσοδιδακτικής (βλ. 5.1,5.2,5.3,5.4, 5.8), ως συνέπεια κυρίως της ραγδαίας ανάπτυξης νέων διεπιστημονικών κλάδων ή κλάδων της γλωσσολογίας (κοινωνιογλωσσολογία, πραγματολογία, κειμενική γλωσσολογία) και νέων τάσεων στον χώρο της παιδαγωγικής και της ψυχολογίας. Εξίσου σημαντικές εξελίξεις σημειώθηκαν και στον χώρο της πληροφορικής τεχνολογίας. Παρά τις εξελίξεις όμως αυτές, η πρόοδος στην ικανότητα του υπολογιστή για κατανόηση φυσικών γλωσσών ήταν και είναι ελάχιστη. Έτσι και η ανάπτυξη νοημόνων συστημάτων που θα μπορούσαν να συμβάλουν στην ανάπτυξη ενός λογισμικού δημιουργικά αξιοποιήσιμου στη γλωσσική διδασκαλία, παρέμεινε απλώς ένας φιλόδοξος στόχος.

Με τη διάδοση των πολυμέσων το λογισμικό αυτό άρχισε να γίνεται πιο ενδιαφέρον και σε κάποιες περιπτώσεις να ελκύει την προσοχή και το ενδιαφέρον διδασκόντων και διδασκομένων, ιδιαίτερα στις περιπτώσεις της διδασκαλίας ξένων γλωσσών (βλ. 5.8,5.9). Σε κάθε περίπτωση πάντως ήταν προφανής η αδυναμία δημιουργίας ευφυούς λογισμικού· όσο δε εντυπωσιακό και αν ήταν το "περιτύλιγμα" των πολυμέσων, το περιεχόμενο δύσκολα ξέφευγε από τη σφραγίδα των προαναφερθεισών αντιλήψεων του συμπεριφορισμού και δομισμού. Εμπορικοί λόγοι, ωστόσο, οδήγησαν στην ευρεία διάδοση αυτής της κατηγορίας λογισμικού στα σχολεία, γεγονός που έχει οδηγήσει στο να ταυτιστεί στη συνείδηση του μέσου εκπαιδευτικού το λογισμικό για τη γλωσσική διδασκαλία με αυτή την κατηγορία προγραμμάτων υπολογιστή.

Το ξεχωριστό επιστημονικό ρεύμα, που στο μεταξύ άρχισε να ασχολείται με το θέμα της παιδαγωγικής αξιοποίησης των υπολογιστών στο μάθημα της γλωσσικής αγωγής, έκανε μια επαναστατική στροφή, εγκαταλείποντας τα κλειστά συστήματα διδασκαλίας και την αντίληψη του υπολογιστή ως διδάσκοντος, και στράφηκε στον υπολογιστή ως μέσο εργασίας. Στο πλαίσιο αυτό κατά τη δεκαετία του 1980 αναπτύχθηκε ιδιαίτερα η έρευνα και ο προβληματισμός για τη χρησιμότητα των προγραμμάτων επεξεργασίας κειμένου στη διδασκαλία του γραπτού λόγου.

Τα προγράμματα επεξεργασίας κειμένου δεν ξεκίνησαν ως εκπαιδευτικές εφαρμογές, είναι γεγονός όμως πως αποτελούν το ευρύτερα χρησιμοποιούμενο λογισμικό στα σχολεία τόσο στο μάθημα της πληροφορικής όσο και στο γλωσσικό μάθημα. Η λογική της αξιοποίησής τους στο μάθημα της πληροφορικής συνδέεται με την ευρύτατη κοινωνική αποδοχή και χρησιμοποίησή τους. Τα κυριότερα επιχειρήματα, που συνήθως χρησιμοποιούνται για την αξιοποίησή τους στο μάθημα της γλώσσας είναι τα εξής:

1. Το μέσο αυτό αίρει τους φυσικούς περιορισμούς που ως τώρα είχαμε στο γράψιμο, οδηγώντας σε σημαντικό κέρδος χρόνου, π.χ. ευκολία στην παραγωγή και κυρίως στη διόρθωση, σε όλα τα επίπεδα (μικροεπίπεδο, μακροεπίπεδο)·
2. Η προηγούμενη δυνατότητα επιτρέπει αφενός τη δημιουργία προσωρινών κειμένων, και κατά προέκταση τον μεγαλύτερο πειραματισμό κατά το γράψιμο, και αφετέρου απαλλάσσει τον γράφοντα από το να δίνει έμφαση στα μηχανικά λάθη, αφού μπορεί εύκολα να τα αντιμετωπίσει αργότερα· κατά συνέπεια, του επιτρέπει να εστιάζει το ενδιαφέρον του στην ποιότητα του λόγου του και γενικότερα σε ζητήματα μακροδομής.
3. H ύπαρξη της οθόνης δημιουργεί νέα δεδομένα: το παραγόμενο κείμενο παύει να είναι απολύτως προσωπικό, αφού μπορεί να είναι ορατό από οποιονδήποτε (εκπαιδευτικό, συμμαθητή). Αυτό το γεγονός επιτρέπει την ανταλλαγή απόψεων, ευνοεί τη συνεργασία - αφού υπάρχει κείμενο αναφοράς εύκολα αναγνώσιμο από όλα τα μέλη της ομάδας- , και συνδέει το διάβασμα με το γράψιμο και τη συζήτηση. Κυρίως όμως διευκολύνει τον εκπαιδευτικό να αλλάζει ρόλο: από την αξιολόγηση του τελικού γραπτού προϊόντος, τώρα μπορεί ευκολότερα να υποστηρίζει το γράψιμο κατά τη διαδικασία παραγωγής του, όταν πράγματι έχει ανάγκη ο μαθητής.

Κατά τη δεκαετία του 1990, και μετά από την ευρύτατη διάδοση των υπηρεσιών του διαδικτύου [Ιnternet], το ενδιαφέρον μεταφέρθηκε σχεδόν αποκλειστικά στις νέες και εντυπωσιακές δυνατότητες που διανοίγονται μέσω της επικοινωνιακής τεχνολογίας στο μάθημα της γλωσσικής αγωγής. Το διαδίκτυο φαίνεται σήμερα να κερδίζει το αποκλειστικό ενδιαφέρον είτε μέσω της εκμετάλλευσης των υπηρεσιών του (ηλεκτρονικό ταχυδρομείο, εύρεση και άντληση πληροφοριών κλπ.), όπως τα γνωστά και ευρέως δεδομένα εργαλεία του εξασφαλίζουν, είτε μέσω της επινόησης άλλων συστημάτων λογισμικού, προσαρμοσμένων στα παιδαγωγικά ζητούμενα της γλωσσικής αγωγής. Τα κυριότερα πλεονεκτήματα του διαδικτύου για τη γλωσσική διδασκαλία θα μπορούσαν να συνοψιστούν σε δύο κυρίως τομείς:

α. Το διαδίκτυο είναι το μέσο που μπορεί να συμβάλει αποφασιστικά στην υλοποίηση των επιδιώξεων της επικοινωνιακής αντίληψης στη γλωσσική διδασκαλία. Η δημιουργία πραγματικών περιστάσεων επικοινωνίας είναι πια πολύ εύκολη, αφού η επικοινωνιακή τεχνολογία καταρρίπτει τα τείχη που χώριζαν την αίθουσα διδασκαλίας από τον έξω κόσμο.

Μια άλλη ευκαιρία η οποία μπορεί να αξιοποιηθεί πολυποίκιλα είναι η δυνατότητα για δημιουργία ξεχωριστού ηλεκτρονικού χώρου στο διαδίκτυο, όπου πέραν των αυτοσυστατικών σελίδων μπορούν να αναρτώνται οι εργασίες των παιδιών. Η δημιουργία του δυναμικού αυτού ηλεκτρονικού πίνακα ανακοινώσεων και η δυνατότητα διαρκούς εμπλουτισμού του μπορεί να αποτελέσει αφορμή για την ανάπτυξη και διεκπεραίωση εντυπωσιακών εργασιών, μέσω των οποίων θα είναι δυνατή η συστηματική γλωσσική αγωγή.

β. Μέσω του διαδικτύου μπορεί να αναζητηθεί και να εντοπιστεί ποικίλο γλωσσικό υλικό, το οποίο με την πάροδο του χρόνου πολλαπλασιάζεται θεαματικά. Οι δάσκαλοι μπορούν να αναζητούν εύκολα το υποστηρικτικό γλωσσικό υλικό για την προετοιμασία των μαθημάτων τους. Οι μαθητές μπορούν να αναζητήσουν από μια πληθώρα πληροφοριών τις καταλληλότερες για την εργασία που έχουν να διεκπεραιώσουν. Μπορούν επίσης να εμπλουτίσουν τα κείμενά τους με παραπομπές, αποσπάσματα από άλλα κείμενα, εικόνες και γενικά ποικίλο υλικό πολυμέσων.

Τα τελευταία χρόνια αναγνωρίζεται ευρύτατα πως τόσο η διάδοση των νέων τεχνολογιών στην κοινωνία όσο και η ιδιαιτερότητά τους έχουν επηρεάσει το περιεχόμενο του γραμματισμού (βλ. 5.1,5.2,5.3), ο οποίος αποτελούσε πάντοτε στόχο των αναλυτικών προγραμμάτων του γλωσσικού μαθήματος. Τα νέα δεδομένα είναι πολλά: νέοι τύποι κειμένων που απαιτούν διαφορετικές στρατηγικές για την κατανόησή τους, νέοι τρόποι αναζήτησης και χειρισμού των πληροφοριών, άλλες δυνατότητες και νέα εργαλεία για τη σύνθεση ενός γραπτού κειμένου. Στο πλαίσιο αυτό τονίζεται ιδιαίτερα η προσαρμογή που πρέπει να επιδείξει το εκπαιδευτικό μας σύστημα - και στη συγκεκριμένη περίπτωση το γλωσσικό μάθημα- στα νέα δεδομένα της αποκαλούμενης "εποχής των πληροφοριών", λόγω του μεγάλου όγκου των πληροφοριών που διαδίδονται και οι οποίες είναι δυνατόν να αποκτηθούν από τον καθένα. Όλα αυτά δεν είναι θέματα τεχνικά, που θα μπορούσαν να αντιμετωπιστούν στο μάθημα της πληροφορικής, είναι θέματα που άπτονται του περιεχομένου της γλωσσικής διδασκαλίας.

Ζητούμενο, λοιπόν, σήμερα είναι ένα πρόγραμμα σπουδών για τη διδασκαλία του μαθήματος της ελληνικής γλώσσας το οποίο:

1. θα αξιοποιεί πλήρως τις παιδαγωγικές δυνατότητες των νέων τεχνολογιών, προκειμένου να ανανεωθούν τα προγράμματα διδασκαλίας σύμφωνα με τα επιστημονικά ζητούμενα της γλωσσοδιδακτικής·
2. θα ενσωματώνει κατά τρόπο γόνιμο και δημιουργικό τις νέες μορφές γραμματισμού, τις οποίες έχει επιβάλει η ευρύτητα της αποδοχής των τεχνολογιών της πληροφορικής και επικοινωνιακής τεχνολογίας.

Η παιδαγωγική αξιοποίηση των νέων τεχνολογιών στο μάθημα της γλώσσας δημιούργησε πολλές προσδοκίες και μεγάλο ενθουσιασμό, ιδιαίτερα κατά τα πρώτα χρόνια. Στο πλαίσιο του ενθουσιασμού αυτού θεωρήθηκε πως η απλή και μόνο εισαγωγή των υπολογιστών στα σχολεία, με μια παράλληλη επιφανειακή προετοιμασία των εκπαιδευτικών, μπορούσε να αποτελέσει ελιξίριο της γερασμένης διδακτικής πρακτικής. Έτσι υποτιμήθηκαν:

1. Οι ιδιαιτερότητες του θεσμού της εκπαίδευσης και η δυσκολία εύκολης προσαρμογής του σε νέα δεδομένα. Έτσι δόθηκε μεγάλη βαρύτητα σε θέματα δημιουργίας υλικής υποδομής (αγορά υπολογιστών) και αγνοήθηκε η εθνική και τοπική ιδιαιτερότητα. Δεν είναι τυχαίο ότι, παρά τις προσπάθειες και παρά τα τεράστια κονδύλια που επενδύονται, οι επιτυχημένες προσπάθειες τόσο σε ευρωπαϊκό όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο είναι ελάχιστες.
2. Το γεγονός ότι η τεχνολογία είναι ένα προϊόν μιας συγκεκριμένης κοινωνίας με συγκεκριμένα συμφέροντα και προτεραιότητες. Έτσι είδαμε συχνά οι προτεραιότητες της βιομηχανίας υλικού και λογισμικού να γίνονται και προτεραιότητες της εκπαίδευσης, ενώ η γλωσσική διδασκαλία να προσδιορίζεται από εξωθεσμικά κέντρα και συχνότατα να οδηγείται όχι στην πρόοδο αλλά στην οπισθοδρόμηση.

Οι παραπάνω διαπιστώσεις δεν αναιρούν τη σπουδαιότητα της αξιοποίησης των υπολογιστών στο μάθημα της ελληνικής γλώσσας, υπογραμμίζουν όμως πόσο δύσκολο είναι το εγχείρημα και πόσο απέχει από τη συνήθη γραπτή ή προφορική ρητορεία που συνοδεύει το θέμα.

Στη χώρα μας καταβάλλεται από το σχολικό έτος 1997-98 συστηματική προσπάθεια για την παιδαγωγική αξιοποίηση των υπολογιστών στο μάθημα της ελληνικής γλώσσας σε μικρό αριθμό γυμνασίων. Για μια ενημέρωση σχετικά με το περιεχόμενο της προσπάθειας αυτής ο εκπαιδευτικός μπορεί να επισκεφθεί τη διεύθυνση:

• http://pi-schools.gr/hdtc/programs/odysseas/glossa.htm.